Jökull - 01.06.2000, Blaðsíða 62

Leó Kristjánsson
6. mynd. Geislagangur í endurkasts-smásjá með
Nicol-prisma N og silfurbergsstrendingi P (Wright
1920). C er bergsýnið. - Light path in an early type of
reflected-light microscope for minerals and metals.
I fyrri heimsstyrjöldinni hrukku Bandaríkjamenn
við, því fyrirtæki O. Schott í Þýskalandi hafði í
um þrjá áratugi verið helsti framleiðandi þeirra fjöl-
mörgu glertegunda, sem þörf var orðin fyrir í allskon-
ar Ijós- og sjóntæki, m.a. til rannsókna, í iðnaði og
til hernaðarnota. Tækin sjálf höfðu einnig að miklu
leyti verið keypt frá Evrópu. Var F.E. Wright meðal
þeirra sem mestan þátt áttu í að koma upp bandarísk-
um ljóstækni-iðnaði með forgangshraði (sjá Wright,
1917; 1919). Hann var jafnframt með þeim fyrstu sem
beittu smásjám til að skoða endurkast ljóss frá slípuðu
yfirborði bergsýnis (6. mynd); með því móti má rann-
saka ógagnsæjar steindir og önnur efni eins og málma,
málmoxíð og málmsúlfíð (Wright, 1920).
LOKAORÐ
Hér verður látið staðar numið að sinni, en síðar gefst
væntanlega tækifæri til að segja frá fleiri frumkvöðl-
um í bergfræði og skyldum greinum, og tengslum við
Island. Meðal annars hef ég ekki nefnt hér ferðafélaga
A. Des Cloizeaux, 1846, R. Bunsen og W. Sartorius
von Waltershausen; bæði þeir og ýmsir aðrir á 19. öld
munu hafa rannsakað íslensk bergsýni, ekki síst um-
myndunarsteindir (svo sem geislasteina). Þótt þessi
frásögn sé mjög ófullkomin, ætti hún þó að sýna, að
íslenskt berg lék allnokkurt hlutverk á bernskuárum
rannsóknaaðferðar sem skipt hefur sköpum í allri þró-
un jarðvísinda.
SUMMARY
Pioneers in microscopical petrography: some
direct and indirect connections with Iceland
The invention of a polarizing prism from Iceland Spar
by W. Nicol in 1829, and the technique of making
transparent thin sections from rocks developed by
H.C. Sorby around 1850 opened up a new scientific
discipline, microscopical petrography. One of its maj-
or pioneers was F. Zirkel of Germany who had travell-
ed in Iceland in 1860. Some of his earliest publicati-
ons on the subject include descriptions of thin sections
of volcanic rocks from Iceland. Two other pioneers
in the field who also wrote papers on the geology
and mineralogy of Iceland, were A. Des Cloizeaux of
France who visited Iceland in 1845 and 1846, and F.E.
Wright of the U.S. who travelled in Iceland in 1909.
HEIMILDIR OG ATHUGASEMDIR
Damour, A.A. 1849-50. Analyses de plusieurs feldsp-
aths et roches volcaniques de l’Islande. Bulletin de la
Societé Géologique de France 7, 83-89.
Des Cloizeaux, A. 1847a. Observations physiques et
géologiques sur les principaux geysirs d’Islande.
Annales de Chimie 19, 444-470.
Des Cloizeaux, A. 1847b. Sur la Christianite, nouvelle
espece minérale. Annales des Mines 12, 373-381, stytt
í Comptes Rendus Acad. Sci. Francaise 25, 710-711.
Des Cloizeaux, A. 1857-58. Memoire sur l’emploi des
propriétes optiques biréfringentes pour la distinction
et classification des minéraux cristallisées. Annales
des Mines 11, 261-342 og 12, 339-420.
Des Cloizeaux, A. 1864. Memoire sur l’emploi du
microscope polarisant et sur lt’étude des proprietés
optiques biréfringentes propres a determiner le
systeme cristallin dans les cristaux naturels ou
artificiels. Annales des Mines 6, 557-595.
60 JÖKULL No. 48