Gripla - 20.12.2016, Síða 134
GRIPLA134
Membrana reseniana 6, en Elizabeth ashman rowe hefur bent á að
þrátt fyrir að nokkrum atriðum svipi saman séu þessi handrit mjög ólík.26
Hún hefur í staðinn rökstutt þá tilgátu að Hauksbók sé í eðli sínu safnrit
af klerklegum toga.27 Samkvæmt ofangreindum sjónarmiðum er lykilinn
að Hauksbók ekki að finna í huglægri ætlun höfundar (eða í endurspeglun
félagslegs samhengis), heldur í hliðstæðum við efnisþætti og skipulag
erlendra alfræðirita, þ.e.a.s. í hlutlægri byggingu verksins sjálfs.
Þarna eru mjög andstæð sjónarmið á ferð. Annars vegar er Hauksbók
alfræðirit, sett saman að erlendri fyrirmynd – tilteknu handriti úr tólftu
aldar klaustri á meginlandinu – og ber rík klerkleg, þ.e. kirkjuleg, einkenni.
Hins vegar er Hauksbók afsprengi persónulegra áhugamála íslensks lög-
manns, er heimild um viðhorf innlendrar yfirstéttar úr hópi veraldlegra
höfðingja og endurspeglar sýn þeirra á veröldina. Hvað kemur til að svo
ólík sjónarmið takast á um túlkun þessa handrits? Er hér einfaldlega á
ferðinni þriðji þátturinn í hefðbundinni túlkunarfræðilegri greiningu, sem
sé skilningur lesandans (en hvorki ætlun höfundar né bygging verksins),
m.ö.o. fyrirfram hugmyndir fræðimanna sem nálgast verkið hver á sínum
forsendum? Hvað er það við Hauksbók sem leiðir til svo ólíkra túlkana? Er
hægt að komast að einhverri niðurstöðu sem gerir upp á milli hinna ólíku
túlkana eða varpa fram annarri túlkun sem getur leyst mótsagnirnar sem
þarna birtast?
III
úr því svona er í pottinn búið er kannski réttast að spyrja fyrst: Hvað
er eiginlega Hauksbók? Svarið er að Hauksbók er ekkert eitt, og þar er
kannski rót vandans. Beinast liggur við að taka sér í hönd útgáfu þeirra
Eiríks Jónssonar og finns Jónssonar frá 1892– 96 og segja: „Hér er komin
Hauksbók!“ En svo er ekki. Heitið „Hauksbók“ vísar ekki til þeirrar útgáfu
heldur til þess sem nú teljast vera þrjú handrit sem varðveitt eru í safni
Árna Magnússonar undir þremur safnmörkum, aM 371 4°, aM 544 4°, og
AM 675 4°. Ekkert þeirra er heilt. Hauksbók er nú alls 141 blað af a.m.k. 210
26 Sverrir Jakobsson, Við og veröldin. Heimsmynd Íslendinga 1100–1400 (reykjavík: Háskóla-
útgáfan, 2005), 49–50; sbr. Elizabeth ashman rowe, „Literary, codicological, and political
perspectives on Hauksbók,“ 68.
27 „From first to last, therefore, Hauksbók is primarily a clerical compilation ...“ Elizabeth
ashman rowe, „Literary, codicological, and political perspectives on Hauksbók,“ 67.