Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.12.1999, Blaðsíða 26

brjósti átti sig á því að í flestum tilfellum er fleygskurður og
geislameðferð jafnörugg meðferð og brottnám brjósts.
Nákvæm vinnubrögð við fleygskurðaðgerðir vegna
brjóstkrabbameins skipta verulegu máli hvað varðar útlit
eftir aðgerð. Skiptir þar máli að skurðir séu lagðir með
réttu sniði, gerðir séu aðskildir skurðir í holhönd, forðazt sé
að skilja eftir sauma í kirtilvefnum og að því gætt að stöðva
vandlega blæðingar í aðgerðinni. Nokkrum vikum eftir
fleygskurðinn er rétt að hefja geislameðferð á eftirstæðan
brjóstvef. ( völdum tilfellum getur verið ráðlegt að gefa
einnig geislameðferð á eitlasvæðin eftir brottnám eitla en
slíkri geislameðferð fylgir talsvert aukin hætta á fylgikvillum,
svo sem sogæðabjúg.
Sé hnútur í brjósti um eða yfir 4 cm eða ef hnútur er
stór í hlutfalli við brjóstið sjálft er mælt með brottnámi
brjóstsins. Sama gildir ef mörg æxli eru þekkt í brjóstinu
eða ef röntgenmynd hefur sýnt dreifðar kalkanir í brjóstinu.
Hafi brjóst, sem í finnst krabbamein, áður verið geislað er
ekki mælt með fleygskurði.
Geislalækningar
Geislalækningar gegna mikilvægu hlutverki í meðferð
brjóstkrabbameins. Áður var venja að gefa geislameðferð
á aðgerðarsvæðið eftir brottnám brjósts, einkum ef mein-
vörp voru í eitlum. Samanburðarrannsóknir hafa sýnt að
þrátt fyrir að draga megi úr hættu á endurkomu sjúkdóms-
ins á bringu þá hefur slík geislameðferð hverfandi áhrif í þá
átt að draga úr áhættu á fjarmeinvörpum og sáralítil áhrif á
lífslíkur til lengri tíma. Því er ekki lengur mælt með geisla-
meðferð eftir brottnám brjósts og holhandareitla nema í
völdum tilfellum, svo sem þegar æxlisvöxtur finnst í skurð-
brúnum eða veruleg eitlameinvörp greinast í holhönd.
Geislameðferð í kjölfar fleygskurðar, þar sem krabba-
meinshnútur hefur verið fjarlægður úr brjósti, minnkar
verulega líkur á endurkomu meinsins í brjóstinu. Venjuiega
eru gefin 45-50 Gy með háorkugeislatækni á eftirstæðan
brjóstkirtil, oftast 2 Gy á dag þannig að meðferðin tekur 5-
6 vikur. Stundum er bætt við 10-15 Gy aukaskammti á
æxlissvæðið, annaðhvort með geislavirkum nálum, sem
stungið er í vefinn, eða viðbótar ytri geislun.
Með aukinni þátttöku kvenna í hópleit, þar sem leitazt
er við að greina krabbamein í brjósti áður en þau verða
þreifanleg, koma nú til aðgerðar margar konur með mun
minni hnúta en áður gerðist. Venjan er sú að mæla með
geislameðferð eftir fleygskurð hjá þessum konum með
sama hætti og hjá þeim sem greinast með stærri æxli.
Vera má að þetta sé óþarflega mikil meðferð en þar til
niðurstöður samanburðarrannsókna liggja fyrir þykir ekki
rétt að breyta aðferðinni.
Annað atriði, sem tekizt er á um, er hvernig bezt sé að
tvinna saman geislameðferð og lyfjameðferð þegar beggja
er þörf. Meginhættan, sem stafar af brjóstkrabbameini,
felst í tilhneigingu þess til að dreifa sér til fjarlægra hluta
314
líkamans og valda þannig miklu heilsutjóni. Þar sem nú eru
til virkar aðferðir til að stemma stigu við þessari útbreiðslu
þá telja margir læknar nauðsynlegt að hefja lyfjameðferð
sem fyrst eftir greiningu þar sem sýnt hefur verið fram á að
slík meðferð er þeim mun árangursríkari sem æxlisbyrðin
er minni. Á móti kemur að sama máli gegnir um hugsan-
legar eftirstöðvar æxlis í brjóstinu eftir fleygskurð, betra
kann að vera að geisla brjóstið sem fyrst eftir aðgerð áður
en æxlisfrumurnar taka að fjölga sér að ráði. Þar við bætist
að ef lyf og geislar eru gefin samtímis eru auknar líkur á að
útlit brjóstsins verði lakara en ella jafnframt því sem sam-
tímis meðferð getur lagzt svo þungt á sjúklinginn að draga
þurfi úr meðferðinni eða hætta um tíma. Slíkt getur verið
mjög óæskilegt.
Nýlegar rannsóknir hafa leitt í Ijós að ekki skiptir máli
varðandi endurkomuhættu meinsins í brjóstinu þó að
geislameðferðin dragist í 3-6 mánuði eftir skurðaðgerð. Því
mæla margir læknar nú með því að Ijúka fyrst lyfjameðferð,
án þess að þurfa að skerða skammta, áður en geisla-
meðferð hefst.
Hormónalækningar
Eins og áður hefur komið fram getur brjóstkrabbamein
tekið sig upp aftur mánuðum, árum eða jafnvel áratugum
eftir fyrstu meðferð. Talið er að þessu valdi örmeinvörp,
sem náð hafi að sá sér til fjarlægari líffæra áður en æxlið
var fjarlægt úr brjóstinu. Sú staðreynd, að samanburðar-
rannsóknir sýndu ekki fram á betri lækningalíkur þótt víð-
tækari skurðaðgerðum væri beitt, renndu stoðum undir
þessa tilgátu.
Fyrstu aðgerðir til að takast á við áhættu um að sjúk-
dómurinn tæki sig upp að nýju fólust í því að gera eggja-
stokka sjúklinganna óvirka, annaðhvort með brottnámi
eða geislum. Þetta var í fyrstu reynt þar sem í Ijós hafði
komið að oft mátti ná fram marktækri en tímabundinni
svörun hjá konum með útbreitt brjóstkrabbamein með því
að gera eggjastokkana óvirka. Síðar kom í Ijós að þær
konur, sem reyndust hafa östrógen og/eða prógesteron
viðtæki í krabbameinsæxlum voru líklegri til að hafa gagn
af slíkri meðferð.
Brottnám eða geislun á eggjastokka er óafturkræf
aðgerð sem auk þess að valda skyndilegum tíðahvörfum
eykur hættu á beinþynningu og hækkun á blóðfitum
ásamt hjarta- og æðasjúkdómum og gagnast ekki öllum
konum með brjóstkrabbamein.
Því var eðlilegt að reyna lyf sem gætu unnið gegn
hinum hvetjandi áhrifum kvenhormóna á æxlisfrumur. Karl-
hormón gátu gagnazt við að draga úr vextinum en þeim
fylgdu óviðunandi aukaverkanir. Því voru þróuð and-
hormón (antiöstrógen) og er Tamoxifen þeirra langþekktast
og mest rannsakað. Fyrir liggja samanburðarrannsóknir á
tugum þúsunda kvenna með brjóstkrabbamein sem
ótvírætt hafa sýnt fram á gildi þessa lyfs við að auka lífs-
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 5. tbl. 75. árg. 1999