Norðurslóð - 25.10.1983, Blaðsíða 5

Ættarmót á Dalvík
Afkomendur Rósu og Jóns í Nýjabæ
Á liðnu sumri, þegar Norðurslóð
var í fríi, var haldið mikið og
merkilegt mót afkomenda hjón-
anna í Nýjabæ, Jóns og Rósu, sem
kölluð hafa verið „foreldrar
Dalvíkur“. Þessa viðburðar var
getið í blöðum og ítarlega frá
honum skýrt í íslendingi á
Akureyri. Það þykir okkur ekki
nægilegt svo við báðum einn af
ættinni, Júlíus Kristjánsson á
Dalvík, að fræða lesendur Noður-
slóðar um ættarmótið og tilefni
þess.
Júlíus brást vel við beiðninni
og hér birtist árangurinn.
Ritstj.
Egill Júlíusson les ávarp sitt.
Um Jón og Rósu
í Nýjabæ
Dagana 6. og 7. ágúst s.l. var
haldið á Dalvík ættarmót niðja
Rósu Þorsteinsdóttur og Jóns
Stefánssonar í Nýjabæ. .Þau
hjón eru talin frumbyggjar
Dalvíkur, en hér á Böggvis-
staðasandi hófu þau landnám
sitt á vordögum árið 1887 og þá
96 ár síðan föst búseta hófst hér
á Dalvík.
Það er upphaf að fastri byggð
eða búsetu á Böggvisstaðasandi,
að þau hjón keyptu þar torfbæ
eða kofa er Nýibær hét. Bæ
þennan átti Halldór nokkur
Guðmundsson, sem athvarf átti
þar um stuttan tíma.
„Ungu hjónin voru örsnauð
að veraldlegum fjármunum, en
rik að mannkostum, sem margir
þurftu saman að fara, til þess að
það landnám yrði, sem vísir varð
að Dalvíkurkaupstað".
Rósa Þorsteinsdóttir var fædd
á Öxi.hóli í Hörgárdal, 12. júlí
árið 1856, en lést þann 29. mars
árið 1928. Hún ólst upp að
mestu leyti á Völlum í Svarfað-
ardal hjá sr. Páli Jónssyni og
konu hans Kristínu Þorsteins-
dóttur. Rósa var mikilhæf kona
að sögn kunnugra, enda oft og
einatt til hennar leitað af næstu
nágrönnum. Hún var talin nær-
færin bæði við menn og mál-
leysingja og naut þess að hjálpa
og aðstoða ef með þurfti.
Jón Stefánsson var fæddur að
Böggvisstöðum þann 21. ágúst
árið 1859 og lést hann 18. mars
árið 1935. Hann ólst upp hér í
Svarfaðardal á ýmsum þæjum.
Jón gegndi ýmsum trúnaðar-
störfum í þágu sveitar og
héraðs. Hann var fyrsti atvinnu-
veitandinn á Dalvík og jafn-
framt fyrsti skattþegn staðarins.
Um áratugaskeið var hann
póstagreiðslumaður og átti lengi
sæti í sveitarstjórn. 1908 þegar
Útvagsmannafélag Norðlend-
inga var stofnað var Jón þar í
fararbroddi enda einn af fyrstu
vélbátaútvegsmönnum hér.
Sama er að segja um verslunar-
og viðskiptamál, þar var hann
einnig mikill baráttumaður um
bætta hagi íbúa þessa byggðar-
lags. Hann var þar af leiðandi
fyrsti fulltrúi þorpsins út á við
og skeleggasti baráttumaður
byggðarinnar.
Þann 4. júlí 1879 voru þau
Rósa Þorsteinsdóttir og Jón
Stefánsson gefin saman í hjóna-
band og ári seinna reistu þau sér
fyrst bú á Ölduhrygg. Þeim
búnaðist vel í byrjun, því að
samkævmt tiundaskrá 1882 er
bústofn þeirra álíka ef ekki
meiri en sumra gróinna bænda í
dalnum. En það harðnar í ári -
leiguliðar þeirra tíma urðu oft
og einatt að víkja af jörðum
sínum fyrir þeim er meira máttu
sín.
Frá Ölduhrygg lá leiðin í
Garðakot, síðan að Grund og
næst í Gullbringu. Úr Gull-
bringu fara þau að Tjörn - þá
jarðnæðislausir öreigar - þar
-sem þau gerast vinnuhjú hjá
séra Kristjáni Eldjárn Þórarins-
syni og konu hans Petrínu
Hjörleifsdóttur.
Þaðan lá svo leiðin niður að
sjávarsíðunni, og eins og fyrr
segir árið 1887 hefja þau búsetu
á Sandinum. Aldamótaárið flytja
þau í nýreist timburhús við hlið
gamla torfbæjarins. Gekk Jón
Stefánsson þar mest að verki við
bygginguna, enda annálaður
smiður, hafði m.a. verið yfir-
smiður við byggingu Tjarnar-
kirkju nokkrum árum áður.
Hús þetta nefndi hann Nýja-
bæ, en oftast kennt við höfund
sinn og nefnt Jónshús. Hús
þetta stendur enn og er að sjálf-
sögðu elsta íbúðarhúsið á
Dalvík.
Nýjabæjarhjónunum varð 6
barna auðið, en 5 þeirra komust
til fullorðins ára, þ.e. Þorsteinn,
kaupmaður í Baldurshaga,
Jónína húsfreyja í Sunnuhvoli,
Sigurður Páll, kaupmaður í
Sigtúni, Petrína Þórunn, ljós-
móðir í Lambhaga, Kristján
Eldjárn, skipstjóri í Nýjabæ og
Kristín Sigríður, sem lést 19 ára
að aldri.
Auk þess átti Rósa 2 börn
fyrir hjónaband, Kristján Hall-
dórsson, er lést barn að aldri og
Maríu Eðvaldsdóttur, húsfreyju
í Vegamótum.
„Nýjabæjarbörnin tóku trygg-
lyndið í arf. Þau leituðu ekki
langt yfir skammt, en ílentust á
Sandinum, neyttu þar atorku
sinnar, gáfna og manndóms og
byggðu upp staðinn, er að
tillögu Jóns í Nýjabæ fékk
nafnið Dalvík; þegar byggðin
hafði fest rætur“.
Ættarmótið
Tilefni þessa ættarmóts var
afhjúpun og vígsla minnisvarða
um landnemahjónin, sem niðjar
þeirra höfðu reist við Nýjaþæ.
Þar hafði Jón Stefánsson
„ræktað og nytjað allstóra
landspildu úr ófrjóum holta-
móum“. Það var á sínum tima,
að Sigurður P. Jónsson hreyfði
þeirri hugmynd, að um þau hjón
yrði sett upp minnismynd og má
segja, að af frumkvæði Sigurðar
hafi verið í þetta ráðist enda af
hans hendi skildir eftir nokkrir
fjármunir í þeim tilgangi.
Þeir aðilar, sem höfðu veg og
vanda um framgang málsins
voru, Elín Sigurðardóttir, Frið-
þjófur Þórarinsson, Hjálmar
Júlíusson, Júlíus Kristjánsson
Jón Stefánsson.
og Steingrímur Þorsteinsson en
framkvæmdum stjórnaði Gylfi
Björnsson. Það kom einnig í
hans hlut, að sjá um undirbún-
ing allan að ættarmótinu ásamt
Maríu Snorradóttur, sem hafði
yfirumsjón og vann mikið að
þeim veitingum, sem fram voru
bornar mótsdagana.
Minnisvarðinn er hannaður
af Guðbjörgu Ringsted, með
lágmyndum af Rósu og Jóni
gerðar af Jónasi Jakobssyni.
Byggingu stöpulsins vann Björn
Þorleifsson. Ættarmótið hófst
með ávarpi Gylfa Björnssonar.
Síðan fór fram kynnig móts-
gesta, en mættir voru milli 260
og 270 niðjar og makar. Það var
Hjálmar Júlíusson, sem sá um
þann þátt og var jafnframt
kynnir mótsins. Að kynningu
lokinni var sameiginleg kaffi-
drykkja en allt fór þetta fram í
Víkurröst. Að þessu loknu var
komið saman við Nýjabæ, þar
sem eldsti afkomandinn Jón
Egill Júlíusson flutti ræðu og
minntist „afa og ömmu“, og
afhjúpaði síðan minnisvarðann.
Sóknarpresturinn sr. Stefán
Snævarr flutti blessunarorð og
ávarp flutti Stefán Jón Bjarna-
son þæjarstjóri.
A minnisvarðann neðan við
lágmyndirnar er fest málmplata
og í hana greipt eftirfarandi:
í minningu hjónanna í Nýjabæ,
Rósu Þorsteinsdóttur og Jóns
Stefánssonar, frumbyggja Dal-
Um kvöldið neyttu ættingjar
saman kvöldverðar í Víkurröst
en síðan fór fram kvöldvaka,
þar sm kynslóðabil var ekkert -
því þar skemmtu sér saman allt
frá 14 daga gömlu að 75 ára
aldri. A vökunni komu fram
með fjölbreytta dagskrán m.a.
Sigrún Jóelsdóttir, Halla Jónas-
jóttir, Baldur Brjánsson,
Sigvaldi Júlíusson, Þórir
Baldursson og fleiri niðjar Nýja-
bæjarhjónanna. Mótinu var
Rósa Þorsteinsdóttir.
framhaldið á sunnudag, en þá
var um morguninn gengið til
messu í Dalvíkurkirkju. Eftir
hádegisverð í Víkurröst var
farið í Upsakirkjugarð þar sem
Rósa Þorgilsdóttir lagði blóm á
leiði „langömmu og afa“.
*
„Suniir komnir langvegu að.“
Kristín Sigurðardóttir frá Lamb-
haga ásamt eiginmanni og tengda-
dóttur.
Við minnisvarðann var svo
mótinu formlega slitið með
stuttu ávarpi Egils Júlíussonar.
Skilnaðarstundin rann síðan
upp með sameiginlegri kaffi-
drykkju í Víkurröstinni. Mót
þetta tókst í alla staði vel enda
víkur, en hér hófu þau búsetu á
vordögum árið 1887.
vandlega undirbúið af þeim,
sem til þess völdust og buðust. I
grein í Islendingi 11. ágúst s.l.
ritar einn þátttakandinn Gísli
Jónsson frá Hofi, eftirfarandi
að ættarmótinu loknu:
„Eg var svo lánsamur að
mega sækja ættarmótið mikla á
Dalvík og sjá ættarmótið á svip
fólksins og atferli þess. Reisn,
góðvild, traust oghöfingsskapur
er runninn í blóð þessa fólks.
Mig langar til þess að þakka
það, að hafa fengið að kenna
hlýju þess, hugulsemi og rausn-
ar, þegar sameinast var um að
sýna þeim, sem lögðu grunninn,
ruddu veginn og vísuðu leiðina,
þann þakklætisvott sem þau
eiga skilið. Stundum er erfitt að
inna þakkarskuld af höndum.
Jafnvel sá vandi var leystur, svo
að ekki varð að fundið, þessa
sumardaga á Dalvík, þar sem
ættkvistir Jóns og Rósu hafa
fengið heimslistirnar í vöggu-
gjöf“.
Mikil ánægja ríkti meðal þátt-
takenda með vel heppnað ættar-
mót enda allstór hópur niðjanna
að heimsækja heimaslóðir for-
feðra sinna þeirra Rósu og Jóns
í Nýjabæ í fyrsta skipti. Frá
þessu móti fór fólk til síns heima
sumir komnir um langvegu,
jafnvel úr öðrum löndum, sér
betur meðvitandi um ætt síná og
uppruna.
Allar myndirnar tók J. Hallgr.
. . allt, sem grær, ber merki fornra minja.
Hvert moldarfrœ er vöxtur tveggja kynja.
Og sami réttur er þeim báðum borinn.
Frá barnsins vöggu liggja œvisporin
að myrkri gröf sem eilífð vakir yfir.
Við yrkjum sömu jörð - og stofninn liftr
Minnisvarðann reistu niðjar þeirra sumarið 1983.
NORÐURSLÓÐ - 5