Norðurslóð - 20.02.1985, Blaðsíða 2

NORÐURSLÓÐ
Útgefendur og ábyrgðarmenn:
Hjörtur E. Þórarinsson, Tjörn Svarfaðardal
Jóhann Antonsson, Dalvik
Afgreiðsla og innheimta:Sigriður Hafstað, Tjörn
Sími 96-61555
Ljósmyndari: Rögnvaldur Sk. Friöbjörnsson
Prentun: Prentsmiðj'a Björns Jónssonar
Tvær þjóðir í landi
l>að þykir gefast yfirleitt heldur illa þegar saman búa tvær
þjóðir í einu litlu landi. Á Shri Lanka búa tvær þjóðir og ciga í
blóðugum erjum sín á milii. Hérna í Vestur-Evrópu hölum
viðiand,sem heitir Belgía. Þar búa tvær þjóðir ogeiga ístöð-
ugum illdcilum o.s.frv.
Nú heyrist talað um að á ísiandi búi tvær þjóðir nei'nilega
sú ríka, sem véröur æ ríkari og sú snauða, sem verður æ
snauðari. í þcssu tali öliu er auðvitað sá beiski sannleikur að
efnahagsmismunur þegnanna er allt of mikili, á því er enginn
vafi, og alverst að hann virðist fara vaxandi en ekki minnk-
andi. En aö tala um tvær þjóðir í þessu sambandi er samt hin
mesta fjarstafða. Ilest okkar tilheyra þrátt fyrirállt hvorugum
hópnum, þeim ríka eöa þeirn snauða. Flestir eru eínhver-
staðar þarna á milli, hvorki ríkir né snauðir, heldur það, sem
kallað er á góðri og gildri íslensku bjargálna fólk.
Þá væri nær að tala um tvær þjóðir hér í öðrum skilningi,
nefnilega höfuðborgarþjóðina og landsbyggðarþjóðina.
Þessar ,,þjóðir“ tala að vísu sama tungumálið, en eiga þó
orðið verra og verra með að skilja hvor aðra aö því er virðist.
Andstæðurnar rnilli þessara hópa þjóðarinnar eru að
skerpast. Þaðeru ístórumdráttumandstæðurnarmilli þeirra
sem nytja landið og miðin og draga hráefnin úr skauti náttúr-
unnar og hinna sem ráðstafa andvirði þessara hluta ogstarfa í
þjónustugreinum í víðustu mcrkingu. Þetta eru aðstæður,
sem kalla fram sundrungu ogendameðósköpumefþær láað
þróast áfram með núverandi hætti. Það er bcinlínis skclfilegt
hve blindir þessir hópar eru á vandamál hvors annars, þegar
svo er komið að annar er farinn að efast um sjálfan tilverurétt
hins.
Ekki er hægt því að neila að margir dreifbýlismcnn hafa
horn í síðu höfuðborgarinnar, telja hana allt of yfirgangs-
sama og fyrirlerðamikinn haus á þjóðarlíkamanum. Þó hafa
ekki heyrst raddir um að við þurfum enga höfuðborg.
Hinsvegar heyrast margar raddir,stundum eins ogsamstilltur
kór, sem syngur þann söng að þjóðin hafi enga þörf fyrir
svokaliaö dreilhýli, engan landbúnað í heföbundnum
íslenskum stíl ogjafnvel enga fiskibæi nema þááSuð-Vestur-
landi. Þessar raddir koma allar frá Reykjavík. Hvað er til
ráða, ekki er hægt að banna fóiki að tala og alitaf verða vor á
meðal andlegir vandræöagripir.
Eins og fyrri daginn verður að treysta hér á hinn venjulega,
heilbrigða borgara í báðum fylkingum, sem lætur sanngirni
og skynsemi ráða orðum sínum og gerðum, en hafnar
öfgunum. Með tilstyrk þeirra verður umræðunni haldið á
sæmilega menningarlegu plani meðan lausnir verða fundnar,
sem kippa grundvellinum undan þeim öfgaoröum ogskrifum
um byggðamál, sem við höfum mátt búa við upp ásíðkastið.
En lausnin hlýtur aö miða að ástandi, sem skapar jalnvægi
milli hópanna og stöðvar það óskaplega streymi lólks og Ijár-
magns frá frumatvinnuvegum landsbyggðarinnar til þjónustu-
greina höfuðborgarsvæöisins, sem nú er í lullum gangi.
H.E.Þ.
Innilegar þakkir til allra þeirra sem sýnt hafa
okkur samúð og hlýhug vegna fráfalls og útfarar
eiginkonu minnar, móður, tengdamóður, ömmuog
langömmu.
Önnu Arnfríðar Stefánsdóttur
frá Gröf.
Dalbæ, Dalvík.
Sérstakar þakkir til íbúa og starfsfólks Dalbœjar.
Jón Jónsson
Stefán Jónsson
Gunnar Jónsson
Jón Anton Jónsson
Helgi Jónsson
Filippía Jónsdóttir
Gerður Jónsdóttir
Kristján Tryggvi Jónsson
Svanfríður Jónsdóttir
Hanna Soffía Jónsdóttir
Ingibjörg Ásgeirsdóttir
Kristín Klemensdóttir
Hekla Tryggvadóttir
Hanney Árnadóttir
Hafsteinn Pálsson
Arngrímur Kristinsson
Margrét Ingólfsdóttir
Eiríkur Helgason
Sveinbjörn Sveinbjörnsson
barnabörn og barnabarnaböm.
Helgi
Hallgrímsson
V ættar stöðvar
_lLl í Dalvíkurumdæmi
Bústaðir huldra vætta og álagastaðir
Holtsdalur, Ytra-Holti
í sögnum af Guðlaugu Bjarna-
dóttur, sem Þorsteinn Þorkels-
son fræðimaður á Syðra-Hvarfi
(og víðar) hefur skráð, og birt er
í ritsafninu Grímu hinni nýju, 5.
bindi, bls. 116-118, er eftir-
farandi frásögn:
„Svo er sagt, að Guðlaug væri
uppalin á bæ þeim, er Ytra-Holt
heitir. Þegar hún var unglingur,
var hún á sumrin látin reka kýr
fram á dal þann, er skerst til
fjalla á milli Ytra- og Syðra-
Holts,og Holtsdalurernefndur;
var oft önnur yngri stúlka með
henni. Einn morgun snemma
sumars, er þær ráku kýrnar,
komu tvær ókunnugar kýr
saman við hinar og rak Guðlaug
þær með. Svona gekk allt
sumarið, á meðan kýrnar voru
reknar, að þær komu saman við
hinar á morgnana og yfirgáfu
þær á kvöldin, og alténd á sömu
slóðum, nálægt steini einum
stórum. Stúlkan sem með
Guðlaugu var, sá aldrei kýr
þessar.”
Það fylgir sögunni, að Guðlaug
hafi fengið einhvers konar
„leðurpening” með áletrun, hjá
huldufólkinu, fyrir að reka kýr
þess, og átti að fylgja honum
gæfa, en systur tvær, er voru á
heimilinu náðu honum af henni
og týndu honum. Hún fékk þó
peninginn aftur og sama sagan
endurtók sig, en þá sá huldu-
konan að ekki þýddi að láta
hana hafa gripinn, henni myndi
aldrei haldast neitt á honum.
Eftir það gekk á ýmsu hjá
Guðlaugu þessari en jafnan var
hún mjög dulskyggn.
Böggvisstaðahólar
(Böggvisstöðum)
Þorsteinn á Syðra-Hvarfi hefur
einnig skráð söguna „Þórey á
Böggvisstöðum“ er birtist í
Grímu h. nýju, 5. bindi, s.55-56.
Þar segir frá Þóreyju Sigurðar-
dóttur, konu Jóns Sigurðssonar
er bjó á Böggvisstöðum 1763-
1781. Dag einn varð henni
gengið út á bæjarhlaðið, meðan
fólk var í baðstofu að dagverði.
Þar stendur þá ókunnur maður,
sem heilsar henni, dapurlegur á
svip, og segist eiga við hana
erindi. „Hann segist ætla að
biðja hana að ganga með sér
lítinn spöl hérna út fyrir túnið;
þar séu híbýli sín; kona sín liggi
á gólfi og geti ekki fætt, nema
einhver mennsk manneskja fari
höndum um hana.“ Þórey færist
undan þessum tilmælum ífyrstu
en lætur þó að lokum tilleiðast
og fer með manninum „góðan
kipp út fyrir túnið.“ „Nokkru
ofar en í beinni stefnu milli
bæjanna Böggvisstaða og Brim-
ness, eru hólar, sem kallaðir eru
Böggvisstaðahólar.“ Stefndi
huldumaðurinn að einum
hólnum og sáust þar opnar dyr,
sem þau fara inn um. „Sá Þórey
konu liggja þar á gólfi; fór hún
höndum um hana, og greiddist
þá bráðlega hagur hennar.
Laugaði Þórey barnið og lagði
það við brjóst móðurinni.“
Síðan fylgdi huldumaðurinn
henni til bæjar, og þakkaði
innilega. Kvaðst hann ekki geta
launað henni sem vert væri. „Þó
vil ég mæla svo um“, bætti hann
við, „að aldrei skal þig hamingju
þrjóta, né næstu afkomendur
þína.“ Síðan skildu þau og varð
hún ekki vörvið huldumanninn
framar. Þórey dó árið 1778.
Böggvisstaðahólar eru á lág-
lendinu innan og ofan við
Dalvíkurkaupstað, utan og ofan
við Böggvisstaði. Þetta munu
vera jökulruðningshólar að
uppruna, og hafa þeir því að
mestu sloppið við efnistöku, og
munu flestir vera nokkuð heilir
ennþá. Hins vegar er nú ekki
vitað hvaða hóll það var sem
Þórey var leidd í, enda er enginn
þessara hóla verulega stærri en
hinir, nemaetv. Stórhóllinn, sem
er utan við aðalhólasvæðið,
skammt fyrir ofan kirkjuna, en
þangað er alllangur spölur frá
Böggvisstöðum. I sögunni af
Þóreyju á Böggvisstöðum
kemur fyrir mótíf (minni) sem er
mjög algengt í íslenskum huldu-
fólkssögum, þ.e. fæðingarhjálp,
sem menn veita huldukonum,
og hljóta góð laun fyrir. Margar
ljósmæður hafa orðið fyrir
þessari reynslu, oftast á yngri
árum, og var því almennt trúað
að þeim heppnuðust betur störf
sín en öðrum.
Nykurinn í„PollaIæk” á
Böggvisstöðum
Séra Jón Norðmann, prestur í
Grímsey og síðar á Barði
Rjótum (1849-1877), segir eftir-
farandi sögu í Þjóðsagnasyrpu
sinni, er hann nefndi „Allra-
handa“ bls. 31. (Einnig birt í
þjóðsögum J.Á. og J.Þork.)
„Þorsteinn Illugason (fæddur
hér um 1760, d. 1854) sagði mér
frá því, þegar ég var barn, að á
bæ þeim sem hannólst upp
(Böggustöðum í Svarfaðardal),
var nykur í Pollalæk þar
skammt frá. Tók þá heimilis-
fólkið sig til heilan dag og bar
alltaf eld í lækinn, til að fæla
nykurinn burtu. Var þar ekki
vart við hann síðan, og ekki er
hann þar nú.”
Örnefnið Pollalækur finnst
nú ekki í örnefnaskrám Böggvis-
staða eða grannjarða þeirra, sem
hér eru tiltækilegir, enda er |
líklegt að það sé einungis
samheiti í frásögninni, þótt
skrifað sé með stórum staf, og
merki í rauninni aðeins pollóttur
lækur. Berast böndin þá að
kíldragi því sem fyrrum var
undir brekkunum niðri á
Flæðunum og pollum eða
tjörnum sem því voru tengdar,
einkum Folaldapytti, sem svo er
nefndur, og á að vera kenndur
við folald, sem Þorvaldur skáld í
Sauðanesi stefndi þangað með
einni af sínum alkunnu vísum.
En pytturinn gæti eins verið
kenndur við nykur, sem oftast
birtist í gervi hesta, sem
kunnugt er.
Þetta dæmi frá Böggvisstöðum
mun vera það eina í íslenskum
þjóðsögum þar sem getið er um
þessa aðferð að fæla burt
nykurinn, en eldur var reyndar
almennt notaður til forna, í því
skyni að fæla burt illvætti.
Huldubáturinn á
Böggvisstaðasandi
I jólablaði Norðurslóðar árið
1982 (6. árg.lO.tbl.) er frásaga
Tryggva Jónssonar á Dalvík, er
nefnist: ,,Hvað var það sem við
sáum.“ Segir þar frá einkenni-
legri sýn, er bar fyrir Tryggva og
nokkra félaga hans, þar á meðal
Steingrím Þorteinsson kennara,
Vegamótum á Dalvík, er þeir
voru að veiða silung með fyrir-
drætti við Böggvisstaðasand,
einhverntímann áárunum 1930-
1940. Þetta var að kvöldlagi
(eftir kl.10) í júní, ogþví albjart
enda veður hið besta, þó
alskýjað væri.
Þegar þeir félagar koma að
sandinum fjórir saman á báti,
sjá þeir að annar bátur er þar
kominn, og liggur við sandinn
svo sem að hálfu dreginn upp, á
miðju fyrirdráttarsvæðinu.
Gerðu þeir ráð fyrir að þetta
væri bátur á vegum Jóns
Stefánssonar á Hvoli, sem
einnig hafði umsjá með fyrir-
drætti á Sandinum, og hófu nú
störf sín vestast á honum, eða
næst þorpinu og færðu sig
austur í átt til bátsins. Voru þeir
af og til að gefa honum gætur,
einkum er þeir nálguðust hann
meira, og sáu þá að hann var
gulmálaður, og uppi í honum
sátu þrír menn, tveir andspænis
einum á þóftunum, og beygðu
sig niðu', eins og þeir væru að
gera að einhverju í botni bátsins.
Einnig sáu þeir bárulöðrið
renna upp með síðu bátsins.
Þeim fannst þetta því ein-
kennilegra sem lengra leið,
og sýnin breyttist ekkert, enda
voru nú liðnir um tveir klukku-
tímar frá því þeir sáu hana fyrst.
En þegar þeir eiga eftir aðeins
um 70-80 m. að bátnum, segist
Tryggvi hafa beygt sig niður og
litið sem snöggvast af honum,
en þegar hann rétt sig upp var
báturinn horfinn, sama virðist
hafa gerst varðandi hina félaga
hans, a.m.k. sá nú enginn þeirra
bátinn lengur. Þeir hlupu nú
þangað sem hann átti að vera, en
þar sáust heldur engin verksum-
merki, ekki einu sinni kjölfar í
sandinum.
Ekki var þó nóg með að þeir
félagar fjórir sæju bátinn, heldur
virðist ótvírætt, að áður um-
getinn Jón Stefánsson sá hann
einnig, því hann ætlaði þetta
kvöld í fyrirdrátt á Sandinn, en
sá þá að þar voru tveir bátar
fyrir og hætti því við að fara.
Er frásögn Tryggva stað-
fest af Steingrími og Jóni
Stefánssyni, og sjálfur rifjaði
Steingrímur þennan atburð upp
við okkur Þóri s.l. sumar, og
lýsti honum nákvæmlega eins.
Kvaðst hann ekki hafa hug-
mynd um hvað þarna hefði verið
á ferðinni, en gat þess þó til, að
það hefði verið svipsýn, eftir bát
sem þarna hefði farist fyrir
nokkrum áratugum. Verður að
sjálfsögðu aldrei úr því skorið,
hvort þeirfélagar hafi þarna séð
huldufólksbát eða svipsýn, en
þó finnst mér fyrri tilgátan
sennilegri, með tilliti til þess hve
sýnin sást skýrt og lengi, litarins
á bátnum, og hvað allt virtist
eðlilegt. Er það heldur ekkert
einsdæmi að huldubátar sjáist
hér við fjörðinn og annarstaðar,
sbr. söguna frá Sauðakoti sem
sagt er frá hér á eftir. Einnig eru
sumarnætur vanalegasti tíminn
fyrir huldufólkssýnir, en svipir
sjást fremur á öðrum tímum árs
og við önnur skilyrði. Framh.
Leiðréttingar og athugasemdir
við grein úr síðasta blaði.
Leiðréttingar og athugasemdir
við grein mína um „Vætta-
stöðvarnar“ í síðasta tbl. Norður-
slóðar, hafa borist frá tveimur
Dalvíkingum, þeim Guðmundi
Árnasyni hitaveitustjóra, og
Yngva Antonssyni fv. bónda á
Framh. á bls. 7
2 NORÐURSLÓÐ