Saga - 2008, Side 111

Það hjálpaði henni þó ekkert, því „nornaveiðarnar“, sem þarna
voru að hefjast, fordæmdu hana og bókmenntir Þýska alþýðu -
lýðveldisins. Hún leitaði skjóls með því að fara úr landi og dvaldist
lengi í Bandaríkjunum.79
Hér á landi hefur mátt finna keim af þessari umræðu um sök
manna og ábyrgð í tengslum við skjöl sem hafa verið gerð opinber
eftir hrun kommúnismans. Enginn vafi er á því að slík umræða
hefur að einhverju marki verið nauðsynleg. Í þessari grein hefur
áhersla hins vegar verið lögð á að skoða skjölin í öðru ljósi. Tvær
nátengdar spurningar ber hæst í því sambandi. Sú fyrri snýst um
hvaða upplýsingar Stasi-skjölin hafi að geyma. Síðari spurningin
lýtur að því hvers konar heimildir þessi skjöl eru um Ísland.
Sé fyrri spurningunni svarað fyrst, þá er greinilegt að í heild
skipa Ísland og Íslendingar ekki stóran sess í hinu umfangsmikla
skjalasafni Stasi. Engu að síður er þarna að finna álitlegan skjala -
bunka um fjölbreytileg mál, sem flest hljóta þó að teljast afar hvers-
dagsleg og jafnvel lítilfjörleg. Alls kyns smáatriði eru samvisku-
samlega tíunduð rétt eins og stærri og mikilvægari hlutir. Þarna er
að finna persónulegar upplýsingar um hversdagslega hluti í einka-
lífi fólks jafnt sem túlkanir og frásagnir af opinberum málum sem
mikið hafði verið fjallað um í fjölmiðlum. Í alræðissamfélagi, þar
sem öryggislögregla gegndi lykilhlutverki, gáfu upplýsingar
ákveðið vald og upplýsingar um hversdaglega hluti gátu orðið
mikilvægar í því umhverfi. Þess vegna fólst viss stefna í því að
ritstýra ekki efninu inn í þessar skýrslur heldur safna öllu, hversu
ómerkilegt sem það kunni að virðast. Fyrirfram var ekki hægt að
segja til um hvað gæti komið alræðiskerfinu að gagni einhvern tíma
síðar. Þar af leiðandi er stór hluti — og í raun stærstur hluti — þess
sem þarna er að finna í raun frekar fánýtar upplýsingar og/eða
almælt tíðindi.
Þegar seinni spurningunni er svarað er mikilvægt að hafa þá
fyrri í huga, enda eru þær nátengdar. Upplýsingunum í skjalasafn-
inu var safnað af sérstökum skýrsluhöfundum sem voru opinberir
eða leynilegir starfsmenn Stasi. Margir þeirra — og raunar allir
formlegu starfsmennirnir — höfðu fengið sérstaka þjálfun í skóla-
kerfi Stasi þar sem þeir lærðu meðal annars að sjá starf sitt og ver-
á sumarskóm í desember 111
79 Lennart Koch, Ästhetik der Moral bei Christa Wolf und Monika Maron. Der
Literaturstreit von der Wende bis zum Ende der neunziger Jahre (Frankfurt a/M
2001).
Saga haust 2008 nota:Saga haust 2004 - NOTA 25.11.2008 15:38 Page 111