Helgarpósturinn - 11.09.1981, Blaðsíða 14

T4
Föstudagur 11. september 1W1 hol^rpA^f, ,rir,r,
Lapdhelgisgæslan og nafn Péturs Sig-
urössonar hafa veriö tengd drjúfandi
böndum f hugum fólks allt frá upphafi
Gæslunnar, þegar Skipaútgerö rfkisins
hætti dtgerö varöskipanna og stofnunin
Landheligsgæslan varö til. Eina mennt-
aöa sjóliösforingja iandsins var falin for-
ysta þessarar njju stofnunar. Þaö er þvi
ekki undarlegt, aö Pétur hefur oft veriö
nefndur „Pétur flotaforingi” manna á
meöal.
Og nú hefur Pe'tur flotaforingi látiö af
störfum fyrir aldurssakir. Er oröinn
„Pétur Sigurösson fyrrverandi”, eins og
hann segir stundum sjálfur. Þaö lá beint
viö aö ætla, aö auövelt væri aö gripa hann
f viötal, en þvi var ekki aö heilsa.
„Ég hef svo mikiö aögera viö aö hætta.
Ndna er ég iþviaö standa fyrir máli mfnu
hjá stjórnskipaöri nefnd, sem á aö gera
tillögur um framtiöartilhögun hjá Land-
helgisgæslunni”,sagöi Pétur.þegar óskin
um viötalvar fyrstborin upp viö hann. En
hann neitaöi alls ekki aö tala viö Helgar-
póstinn, og fstööunni var þaö ekkert und-
arlegt, aö loksins, þegar tókst aö ná sam-
bandi viö hann aftur til aö ákveöa staö og
stund, var hann staddur inni á skrifstofu
hjá Baldri Möller ráöuneytisstjóra I
dómsmálaráöuneytinu.
„Eigum viö ekki aö hittast f skemm-
unni, gamla farsóttarhúsinu klukkan tiu í
fyrramáliö?” sagöi hann, og þegar viö
Jim komum þangaö sat hann I „messa”
gæslunnar, sem þar er til húsa, drakk
kaffi og bauö okkur sopa.
„Þaö var dálitiö sögulegt þegar við
keyptum þetta hús, árið 1955. Viö ætluðum
fyrstog fremstaö kaupalóðina, húsiö dtti
aö fara. Þama var hugmyndin aö geyma
ýmsa stærri hluti viökomandi Gæslunni,
nætur,baujur og slikt.En þegar viö létum
bæjarverkfræöinginn punkta niöur lóöina
kom I ljós, aö hún var ekki bara rétt i
kringum húsið innan giröingarsem þarna
var, eins og viö héldum. Gæslan reyndist
eiga alla lóöina milli gatnanna, Seljaveg-
ar og Ananausta. Þetta er reyndar mest-
allt notaö undir biiastæöi núna.
Ég efast um að viö mættum rifa húsiö
núna. Þaö er oröiö svo gamalt, aö þaö
hlýtur aö vera friöaö”, segir Pétur, og
Gæslan þarf ekki aö skammast sin fyrir
þetta gamla hús, sem eitt sinn var notað
sem sóttkvi fyrir erlendar skipshafnir,
sem grunur lék á aö væru haldnar smit-
andi sjúkdómum. Þaö viröist vera aö
mestu I upphaflegu horfi, þótt hlutverk
þess sé annaö nú”.
Gamlír hlulír og meon
„Hér geymum viö allskonar hluti Ur
varöskipunum. Við reynum aö gera allt
upp sem hægt er ef þyrftiaö gripa til þess
seinna. Og hingað set ég lika gömlu
mainina, sem hætta á skipunum. Hér eru
semsébæöi gamlir hlutir og menn, og ætli
ég lendi ekki hérna sjálfur”, segir
flotaforinginn fyrrverandi og hlær glaö-
lega.
Eins og venjulega gripur ljósmyndar-
inn inn i rás viöburöa. Þaö er erfitt aö
mynda I farsóttarhúsinu, gluggar eru
bæöi móti austri og vestri i þessari kaffi-
stofu og fundasal starfsmanna. Pétur er
þvi beöinn aö flytja sig i skuggsælt horn
þar sem eruhægindastólar og borö. Hann
sest undir stóra ljósmynd af gömlu
Katalinu Gæslunnar þar sem hUn sveimar
yfirbreskum siöutogara. Myndin er frá 12
mílna striöinuog söguleg Imeira lagi, þar
sem hvorki Katalina né siðutogarar sjást
lengur nema helst sem safngripir.
„Eftir Katalinurnar kom stóra fjögurra
hreyfia Skymastervélin, og þegar Flug-
félagið keyptiFokkerana frá Japan ákvaö
ég, meðal annars vegna ummæla Ingi-
mars flugstjóra hjá Flugfélaginu, aö
kaupa einn Fokker fyrir Gæsluna. En
þessir Fokkerar hafa litiö flugþol, aöeins
fjóra tfma, og þótt geröar væru endurbæt-
ur á TF-SÝN haföi hUn aldrei sama flug-
þoi og fæst ef vélarnar eru sérsmiöaöar.
Þaö var ein ástæöa þess, aö vélin var seld
eftir aö nýi Fokkerirm kom um siöustu
áramót, en hann var sérsmiðaður fyrir
okkar þarfir. Annars fer ég ekki dult meö
þá skoöun mina, aöþaö þarf aö hafa tvær
flugvélar. Orsökin er einfaldlega sU, aö
sama hve góö vélin er þá þarf aö stööva,
hana af og til vegna viðgerða og viöhalds,
og ef eitthvaö kemur fyrir þá — já, hvaö
bá?”
— Áöur en viö höldum áfram meö
meö tíæsluna, Pétur. Gamlir dagar, Svo-
litiö um þá.
„Gamlir dagar, já. Þeir veröa allir svo
fallegir! Ef þú spyrö hvaöan ég sé segi ég
eins og séra Bjarni: „þarna”, og hann
bendir Ut um vesturgluggann, vestur á
Selt jarnarnes, handan Selsvararinnar
þar sem eitt sinn bjó Pétur Hoffmann, en
nU er bara grjót, „ástarbraut” og nýstár-
legar blokkir.
„Ég er fæddur og uppalinn I Pálsbæ,
hér á noröanveröu nesinu.Þaöan er móö-
urættin, en fööurættin er frá Hrólfsskála,
sem er gamall útgeröarstaöur hinumegin
á nesinu.
— Var mikii sjósókn á Seltjarnarnesi i
þá daga?
„Menn stunduöu þá aöallega sjósókn,
búskapur var bara til heimilisnota, þótt
viö heföum reyndar um tima tiu kýr. En
þaö var miklu meiri sjósókn þar áöur
fyrr, afi minn var til dæmis nokkuö stór
útgeröarbóndi. Þetta var orðið miklu
minna þegar ég man eftir mér, enda hafn-
leysur, og útgeröin haföi flust til Reykja-
víkur. Yngri kynslóöin fluttist þangaö
meö henni. Ég geröi þaö lika, varö sjó-
maöur eins og aörir, en fór aldrei á sjó
sem fiskimaöur, nema á smábáta viö og
viö. Þegar ég fór i fyrsta sinn raunveru-
lega á sjó var ég fyrstskráöur á Óöin. Þaö
var I ágUst 1927. Þá fékk ég allra lægstu
stööu til sjós, var óvaningur, eins og þaö
var kallaö. En þaö veröa allir aö gera,
þetta er gangurinn á sjónum. Þaö er þess
vegna sem sjórinn hefur upp á ýmislegt
aö bjóöa fyrir unglinga. Þar er krafist
margs af þeim sem aldrei er gert heima”.
Byrjaðí sem óvaninyur
— ÞU byrjaöir semsagt á botninum á
varöskipunum og endar á toppnum I
Landhelgisgæslunni. Varstu alla tiö siöan
i Landhelgisgæslunni?
„Ég var í skóla á veturna, og það sem
eftir var ársins á sjó,. En á varöskipunum
var ég aöeins I tvö ár og fór siöan I milli-
landasiglingar. Það er draumur okkar
allra, og viö megum ekki gleyma, að slik
pláss voru eftirsóttur staöur.
Ég var á Gullfossi, fyrst sem óvaning-
ur, sföan háseti, allan þann tima sem ég
var ekki I skóla, allt til ársins 1931. Þá fór
ég utan sem háseti,fór af f Kaupmanna-
höfn og komst á danska sjóðliösforingja-
skólann. Þar var ég til 1938. Þá var striös-
undirbúningurinn kominn I gang, og mér
bauðst að vera áfram. Ég var i vafa um
þaö hvort ég færi aftur til Islands — þegar
maður hefur veriö svona lengi burtu er
maöur ekkert sérstaklega bundinn. En
mér bauöst ýmislegt hér heima. Hér voru
að veröa ýmsar breytingar, meðal annars
stóö til, að Friðrik Ólafsson, sem haföi
staöið fyrir sjómælingum jafnhliöa
rekstri varöskipanna, yröi skólastjóri
Stýrimannaskólans. Mér var boöiö að
taka viö starfi hans, sem var aöallega
fólgiö i mælingum á sumrin. Ég var þá á
varöskipunum, en sat iiini á skrifstou i
Vitamálahúsinu á veturna og vann úr
mælingunum.
A þeim árum var ég meö mörgum góö-
um mönnum, meöal annars skipherrun-
um Þórarni Björnssyni og Eiriki Krist-
óferssyni.Striöiö varaö skellaá, þegar ég
kom heim, og við sigldum öll striösárin.
Sjómælingarnar voru framkvæmdar,
þegar timi var frá ööru. Viö höföum lika
talsvertaö gera viö aö skjóta tundurdufl
og gera þau óvirk, þau flutu hundruöum
saman viö landiö, aöallega fyrir austan.
Oft geröist þaö þannig, aö hrópaö var:
„Þarna er tundurdufl”, og siöan var skot-
iö á þaö. En viö geröum mörg þeirra
óvirk, ég haföi meö höndum aö kenna
varöskipsmönnum þaö verk, hélt i hönd-
ina á þeim svona til aö byrja meö. Ég
haföi lært þaö á sjóöliösforingjaskólan-
um ”
Datl úr flugvei
— Já, sjóliösforingjaskólinn, Pétur.
Hvernig stendur á þvi, aö Islenskur piltur
fer i slikt nám?
„Ég fór þangaö beinlinis meö þaö fyrir
augum aö fara til landhelgisgæslunnar.
Þóttekki værienn bUiö aö stofna lýöveldiö
var fariö aö hugsa til þess aö flytja ýmsa
þjónustu til íslands, sem Danir höföu séö
um öldum saman. Þar á meöal voru sjó-
mælingar og kortagerö.
Af þessari ástæöu voru alltaf opin pláss
fyrir Islendinga á danska sjóliðsforingja-
ákólanum. En þetta haföi lika þá forsögu,
aö Leifur Guömundsson, sem var sex ár-
um eldrienég, haföi gengiö sömu leiö, en
fórst i flugslysi tveimur árum áöur en ég
fór Ut.
Fhigiö var þá á bernskuskeiöi, og nem-
endur i eldri bdckjum var gefinn kostur á
aö kynna sér flugiö mdi þvi aö fljUga,
þegar pláss var, ef þeir kæröu sig um. En
þaö var engin krafa. Þaövar svoeittsinn,
aö einhver piltanna haföi gengiö Ur skaft-
inu, og Leifur lét skrá sig. Þetta var opin
flugvél, og henni hvolfdi viö österbro meö
þeimafleiöingum, aö allir duttu Ut. Þetta
leiddi þaö af sér, aö bannaö var aö fljUga
yfir Kaupmannahöfn, en þegar ég fór I
slikt flug sjálfur minnist ég þess ekki, að
baö værinein krafa, aö viö spenntum okk-
ur niður. Þetta vakti talsverðan óhug
heima og veikti trú manna á flugvélum.
Énég skrifaðialdreiheim um þessa flug-
ferö mina, enda ætlaöi ég aldrei aö læra
flug, haföi bara áhuga á aö kynnast þvi
hvemig má nýta flugvélar til gæslu-
starfa”.
— Nú hlýtur aö hafa verið talsvert
strangur agi á herskólanum. Hvemig féll
þér viö hann?
„Ég geri ráð fyrir þvi, aö aginn hafi
veriö strangari þá en hann er nU. Tiöar-
andinn var alltannar. A herskólum er lika
alltaf strangur agi, þaöer enginn sem biö-
ur menn aö vera þar, ef þeirþola ekki ag-
ann geta þeir bara farið. En I eöli sinu
held ég, aö heraginn sé ekkert strangari
en tildæmis agiá velreknufiskiskipi. Þar
rikir algjört einræöi. Mér er sem ég sæi
þann skipstjóra, sem ekki er hlýtt um
borb i skipi sínu!
• Til aö byrja meö var þetta dálitið óþjált
þarna á skólanum, en smám saman lifir
maöur sig inn i þetta og venst þvi”.
Ekki herneiiiiska
— Þaö voru.striöstlmar I uppsiglingu.
Datt þér ekki i hug að fara út I her-
mennsku?
„Hermennska kom aldrei tilgreina. Ég
fékk mikla þjálfun i'landhelgisgæslu, en
snar þáttur i danska flotanum er einmitt
landhelgisgæsla, ekki bara við Dan-
mörku, heldur allt frá Eystrasalti út i
Noröursjó og við Færeyjar og Grænland,
og áöur viö ísland. Danski flotinn hefur
lika séö um sjómælingar frá upphafi og
þaö féll ákaflega vel að þvi sem ég fékkst
við hér heima. En auövitað var ég lika á
tundurspillum og stórum herskipum og
kynntist bæði flugvélum og kafbátum.
En auövitaö langar unga menn að fara
út i heim og sjá eitthvað nýtt. Þaö voru
alltaf opin pláss viöa um heiminn, sér-
staklega i Austurlöndum. Og eins og ég
sagði, þá var veriö að flytja allskonar
þjónustufrá Danmörkutii Islands. Þaö lá
beint viö, aö ég kynnti m ér hluti e ins og aö
mæla skip, en um það giltu þá nýjar regl-
ur. Þaö var lfka veriö aö bæta nýjum
greinum viö Stýrimannaskólann, þar á
meöal skipagerö eöa „teoritisk sömand-
skab”, og ég tók að mér þá kennslu.
Raunar var svo mikil kennsla i þeim
greinum i sjóliösforingjaskólanum, aö ég
heföi getað orðið skipaverkfræöingur meö
þvi aö bæta viö mig aöeins hálfu ööru
ári”.
— ÞU sigldir öllstriösárin. En hvaö tók
viö ab striöinu loknu?
„Þávarfariðað hugsa til ýmissa breyt-
inga hér heima, m.a. að ganga betur frá
kortagerðinni. Ég hafði flutt meö mér
litla prentvél til aö prenta kort, sem voru
notuð IHafna- og vitamálahUsinu þangaö
til prentunin var flutt i Kassageröina. A
þessum árum stóö ég fyrir þvi, aö litill
bátur var keyptur til landsins til aö nota
viö sjómælingarnar. Hann hét Týr, og til-
koma hans varö til þess, aö þaö var farið
aö hugsa til útfærslu Íandhelginnar Ur
þremur I fjórar milur. Ég vann aö þvl
verki meö Hans Andersen, og fyrstu fjór-
ar milurnar voru dregnar 1951 fyrir norð-
an. Þaö er þvi ekki alveg rétt, aö Utfærsl-
an hafi veriö 1952. Viö byrjuðum meira aö
segja aö praktisera fjögurra milna land-
helgina ’5l!
Þegar ákveöiö var að setja fjórar mil-
umar fyrir noröanvar ég beöinn aö taka
að mér daglega stjórn varöskipanna beint
undirdómsmálaráöherra. Ég sat áfram á
minum gamia staö i vitamálahúsinu og
bókhald og rekstrarhaid voru áfram hjá
Skipaútgerö rikisins. Svona var þaö öll
árin meöan ég var forstjóri Landhelgis-
gæslunnar — og er enn. Þetta er hag-
kvæmnisatriöi, þaö er alls ekki sjálfsagt
aö betra sé aöhafa alltá sama staö”.
— Þú hefur þá litiö verið á sjó siðan?
„Siöan 1952hef ég litiö veriö á sjó, já, ég
hef veriö bundinn hér á skrifstofunni,
nemahvaöég leystiskipherrann á Óöni af
smá ti'ma”.
— Og nU ert þU kominn i höfn. Hvaö
tekur viö?
, ,Ég hef lofaö konu minni þvi, aö ég sé
tilkippilegur aö reyta arfa, en ekki vera i
kartöflum! Ég hef ekki hugsaö mér neitt
sérstakt, þótt ég hafi auðvitað áfram
áhuga á þessu sem hefur verið ævistarf
mitt. Gunnar Bergsteinsson getur auövit-
að hvenær sem er heyrt mitt álit, en ég
ætla ekki á neinn hátt aö vera inni i dag-
legu starfi Gæslunnar.
Enáhugi minn tengist allur Gæslunni.
Hún spannar ákaflega vitt sviö og kemur
vBa viö. Ég hef haft aöstööu til aö kynn-
ast allri mögulegri tækni. Vandamálið er
bara, aö þróunin er svo ör, aö maður hef-
ur ekki fyrr séö eitthvaö nýtt i blööunum
eða póstinum en þaö er oröiö úrelt.
Þaö er samt ekki sist manniegi þáttur-
inn i' gæslustarfinu sem gerir lifiö
skemmtilegt. Gæslustarfsemi á ekki aö
byggjast á þvi að klekkja á fólki, sekta og
koma I tugthúsið. Meginatriöið er að leið-
beina fólki til aö vera hæfilega löghlýönir
borgarar. En þaö getur veriö erfitt á sjó
eins og annarsstaöar. Lög og reglur eru
orðin svo flókin, aö þaö er næstum útilok-
aö aö komast hjá þvi aö brjóta þau. Þaö
sjáum viö til dæmis i umferðinni. Þar
brjóta menn af sér daglega og komast
ekki hjá þvi”.
iNíska eða nýlnl?
— t gegnum tiöina hefur oftveriö talaö
um, aö nýtni innan Gæslunnar stappi oft
nærri nisku. Þvi til sönnunar er nefnt, aö
þegar skip strandi hafi fulltrúar frá
tryggingafélögunum oft ekki náö aö kom-
ast um borö á undan varðskipsmönnum,
sem hafi hreinsað allt fémætt úr skipun-
um. Hvað segir þú um þetta?
,,Já, nýtnin hefur veriö mikil. Viö höf-
um lagt allt okkar fé i ný tæki, skip, flug-
vélar, þyrlur, og reynt að nýta allt eins og
hægt er. 1 landi hefur aldrei veriö boriö
mikiö I, og ég er hræddur um aö einhver
heföi gert rafl vegna þessa aðbúnaöar,
sem viö höfum búið viö i 30 ár. A skrifstof-
unni hafa allatiö verið þrir starfsmenn og
aðrir þri'r á stjórnstöðinni, stundum fleiri
tima og tima, þegar á hefur þurft aö
halda. Nýtingarhlutfalliö er langt um-
fram þaö sem gerist annarsstaöar.
Þaö má vel vera, að þetta sé niska, en
viö viljum fá ný tæki, og það hefur tekist
með þessu. En varðandi tækin úr togurun-
um. Þannig stendur á þvi, að á sfnum
tima gerðum við samkomulag viö trygg-
ingarfélög togaranna frá Hull og Grimsby
um, aö heyrðum við, að einhverjir þeirra
væru i erfiöelikum færum viö strax á
staðinn og geröum allt sem skynsamlegt
væritil aö bjarga. Efekki væri hægt aö ná
þeim á flot tækjum viö allt verömætt úr
þeim, svosem radió, dýptarmæla, radara
og slikt. Eftirá var svo samið um þóknun
eöa björgunarlaun og oft tókum viö þessi
verðmæti uppi. En ég man ekki eftir ööru
en aö i minni tíð yröi samkomulag um
þetta. Þaö uröu aldrei málaferli útaf einu
einasta strandi”.
Losaraieg úlhalspóliiíh
— Ef við litum fram. Hvaöa vandamál
blasa helst viö Landhelgisgæslunni?
„Aöal ljónin á veginum eru hversu stutt
geturliðiðá milli breytinga, tæknileg þró-
un er geysilega ör, eins og ég drap á áöan.
Annað er sjálf úthafspólitikin. Hún er
ákaflega laus i reipunum, þótt komin séu
þessi föstu mörk, 200 mllurnar.
Loönugöngurnar á Jan Mayen svæöinu
geta til dæmis færst inn á svæöi þar sem
alls ekki eru ákveðin skil. Þá skiptir máli
hvernig mörkin eru dregin milli Græn-
lands og Islands. A aö draga þau á milli
Kolbeinseyjar og Grænlands eins og viö
gerum þaö eöa Gri'mseyjar og Grænlands
eins og Danir vilja? Þetta þarf ekki aö
skapa vandamál en getur gert þaö.
Sama er milli tslands og Færeyja. Þar
drögum viö mörkin milli Hvalbaks og
Færeyja, en Færeyingar milli megin-
landsins og Færeyja. Þar hafa þegar
skapast árekstrar. Viö bara rákum þá út,
og þeir fóru! Ég er dálitið herskár stund-
um! Svo er Rockallið hans Eyjólfs Kon-
ráös. Það er heldur ekki leyst.
Viö veröum aö gera okkur grein fyrir
þvi aö með 200 milna lögsögu höfum viö
sameiginleg landamæri meö fjölda ann-
arra þjóöa. Hingað tii höfum við getaö
hagaö okkur eins og viö höfum viljaö,
kastaö grjdti i allar áttir. Nú erum viö
komin meö landamærieins og aörar þjóð-
ir”,segir fyrrverandi flotaforingi Islands
og stendur upp. Svo léttist á honum brún-
in, hann lyftir upp handleggnum og bætir
glaölega viö:
„Þaö er ágætt aö vera frjáls”.
Og viö göngum saman út i hádegissól-
ina á bilastæöinu viö gamla farsóttarhús-
,iö. Leiðir skiljast, þegar viö setjumst upp
I bflana okkar. Pétur Sigurðsson brunar
burt á Wartburg. Trabant og Wartburg,
þaö eru hans bllar.