Helgarpósturinn - 15.11.1984, Blaðsíða 16

LEIKLIST
Tilfinningabúnt í ruddaskráp
eftir Hlín Agnarsdóttur og Gunnlaug Ástgeirsson
Um síðustu helgi sá ég sýningu Þjóðleik-
hússins á leikriti Olafs Hauks Símonarsonar
„Milli skinns og hörunds". Leikritið sem nú
er í þremur þáttum var fyrst frumsýnt á
Listahátíð í vor sem leið, og þá aðeins fyrstu
tveir þættir þess. I september var það síðan
endurfrumsýnt ásamt lokaþættinum sem
hefur hlotið nafnið „Brimlending". Þjóðleik-
húsinu tókst aðeins að sýna verkið tvisvar
sinnum fyrir verkfall og lágu sýningar á því
niðri í 6 vikur, áður en það nú loksins komst
á fjalirnar á nýjan leik.
Það verður að segjast eins og er að ég
skemmti mér ákaflega vel á þessari sýningu,
þrátt fyrir bölsýnistóninn og svartsýnina
sem einkennir verkið, enda margt ákaflega
fyndið, fallega gert og vel leikið. Það er mik-
ið talað um kvenna-eitthvað í dag, kvenna-
menningu og kvennaleikrit. í þessu tilviki
fannst mér einmitt vera á ferðinni karla-
eitthvað, eða hreint út sagt eitt stykki dálítið
gott karlaleikrit.
í fyrsta þætti verksins (Milli skinns og hör-
unds) er strax rissuð upp mynd af tilfinninga-
lífi og tilfinningadauða karlmanna í hrá-
slagalegum íslenskum veruleika. Og í reynd
er dregin upp mynd af aðalviðfangsefni
verksins að mínu viti, nefnilega sambandi
föður og sona. Þessi þáttur bar af hvað varð-
ar uppbyggingu og persónusköpun. Textinn
er lipur og snarpur og orðaskipti persón-
anna hlaðin gálgahúmor og meinhæðni,
sem á eftir að fylgja þeim í gegnum allan
leikinn. Þó gæti maður í fyrstu haldið að
annar „Stundarfriður" væri kominn á fjalirn-
ar, þar sem við sjáum nútímafjöiskyldu þeys-
ast um óhuggulega sviðsmynd með brostin
tjáskipti og á valdi fjölmiðla. En því er öðru
nær, eftir því sem líður á þáttinn, verður al-
varlegur undirtónn verksins æ ágengari og
hlátrasköll áhorfenda því vandræðaiegri.
Við kynnumst betur fjölskyldunni sem verk-
ið fjaliar um, foreldrum á miðjum aidri, sem
aðeins þekkja lögmál stritsins og hringrás
nöldurs og nags, svo og sonum þeirra. Þau
eru faðirinn Sigurður sjómaður, óheflaður
og kjaftfor fýlupoki og Ásta kona hans,
ávallt til þjónustu reiðubúin fyrir karlkynið.
Synir þeirra eru Haddi, sem hefur fetað í fót-
spor föður síns og þrælar — snaggaralegur
strákur, sem rífur kjaft við pabba sinn. Og
Böðvar sem hefur reynt að ganga mennta-
veginn, en kemur heim frá útlöndum með
misheppnað nám og hjónaband að baki.
Aðreu- persónur sem koma við sögu eru Halla,
systir Ástu, einnig til þjónustu reiðubúin eins
og flest kvenfólk og svo maður hennar Guð-
mundur, sem þjáist af minnimáttarkennd
yfir því að geta aldrei keypt rétta tegund af
bílum. Þau eru ásamt Ástu og Sigurði dæmi-
gerðir fulltrúar foreldrakynslóðar Hadda og
Böðvars. Gógó heitir kærasta Hadda, og er
barnaleg budda, alveg að verða tilbúin til
þess að vera til þjónustu reiðubúin. Og að
lokum má telja Jónu, grannkonuna, sem
alltaf hefur fylgst náið með uppvexti
bræðranna og reynst þeim vel.
Annar þáttur verksins (Skakki turninn í
Písa) gerist tveimur árum síðar inni á heimili
Hadda og Gógóar og segir aðailega frá þró-
un Hadda og sambúð hans við konur. Við
sjáum þar hvernig Haddi endurtekur föður
sinn og er það reyndar mjög vel undirstrikað
bæði hvað varðar sviðsetningu og leiktúlk-
un. Haddi megnar ekki að brjóta af sér
hlekki þeirrar karlímyndar, sem faðir hans
hefur haft fyrir honum og er því ekkert ann-
að en endurómur af hegðunarmynstri hans
og framkomu og sést það ef til vill best í því
hvernig hann umgengst Gógó. Þátturinn
byrjar eins og sá fyrsti á fullum gálgahúmor.
Það eru karlmennirnir sem eru ruddalega
fyndnir og slá um sig með nöturlegum at-
hugasemdum, oft á kostnað kvenfólksins.
En til þess að slá á aðra strengi og sýna okk-
ur þá kviku og þann kraft sem ólgar undir-
niðri í stráknum Hadda þá leiðir höfundur
inn í verkið iistakonuna Gunni, sem verður
einhverskonar örlagavaldur í lífi hans.
Gunnur flytur í sama hús og Haddi og Gógó
og hún leitar á náðir þeirra, þegar hún er að
mála íbúðina sína og vantar terpentínu. Áð-
ur en við vitum af er komið eitthvað sam-
band milli hennar og Hadda. Gunnur hrífst
af grófri fyndni Hadda, stenst ekki villidýrið
í honum og lætur undan trylltri kynhvöt
hans stuttu seinna, þrátt fyrir tilraunir sínar
til að mótmæla nærgöngulli atlögu hans.
Gunnur þótti mér afskaplega óskýr og illa
mótuð persóna. Hún átti ef til vill að vera
einhver bjargvættur í lífi Hadda, eða hin
nýja kona, en kannski fyrst og fremst nýr
heimur, öðruvísi vídd. En einhvernveginn
tókst Ólafi Hauki ekki að fylgja þessari konu
eftir og hún stendur eftir sem holur predik-
andi frasi, ótrúverðug og tilgerðarleg í allri
sinni viðleitni til að hafa áhrif. Hún verður
aldrei andstæða þess iífs og þá væntanlega
þeirra kvenna sem karlmennirnir í þessu
drama hafa bundið trúss sitt við. Þegar henni
tekst ekki að opna tilfinningar Hadda og að-
stoða hann við að nýta þá hæfileika og gáfur
sem þrátt fyrir allt leynast undir hrjúfu yfir-
borðinu, virðist engin útleið önnur fyrir
hann en geðveikin.
í þriðja þætti kveður svo við nýjan tón.
Hin rökræna framvinda leiksins er skyndi-
lega brotin upp og höfundur ruglar áhorf-
endur sína með því að ramma þáttinn inn í
annan tíma, þ.e. tíminn er leystur upp og
það sem gerist, gerist bæði fyrr og síðar og
er á mörkum draums og veruleika, lífs og
dauða. Það er draumur hins rænulausa
manns. Texti verksins breytist einnig bæði
að formi og innihaldi, verður allur ljóðrænni
og skáldlegri, enda fjallar þátturinn aðailega
um bróðurinn Böðvar, sem reyndi að gera
uppreisn gegn uppeldinu og fara ótroðnar
slóðir. Tengingin milli loka 2. þáttar, sem
lýkur á sturlun Hadda, og upphafs 3. þáttar
fannst mér skýr og listrænt vel úthugsuð.
Brimlendingin hefst á skýrt afmarkaðri
senu, þar sem foreldrar bræðranna standa
sitt hvorum megin við sjúkrarúm Böðvars
(sem gæti líka verið sjúkrarúm Hadda) eftir
misheppnaða sjálfsmorðstilraun hans. Jafn-
vel þótt innihald þessa þáttar hafi verið ein-
um of útskýrandi fannst mér honum síður en
svo ofaukið. Hann var þvert á móti bráð-
nauðsynlegur. I honum finnst mér aðalvið-
fangsefni höfundarins birtast í sinni sterk-
ustu mynd. Þar kemur ekki aðeins fram til-
finningaleg sjálfhelda Böðvars, heldur er
einnig fjallað um þrána eftir ástinni og tak-
mörk hennar, þrána eftir tilgangi í tilgangs-
leysinu og þá fjötra sem fjölskylduböndin
hafa lagt á feðgana. Lokasena þessa þáttar
sagði reyndar allt, sem segja þarf um verkið:
„Pabbi, elskaðu mig.“
Hvernig tókst svo sjálf sýningin á þessu
verki? Hún var bæði sterk og áhrifamikil og
Þórhalli Sigurðssyni leikstjóra hefur tekist
að skapa eina stóra leikræna heild að mín-
um dómi ásamt leikurum sínum og öðrum
listamönnum, þrátt fyrir einstaka hnökra.
Leikmyndin sjálf er kapítuli út af fyrir sig. Ég
verð að segja eins og er, að mér fannst hún
helst til fyrirferðarmikil og þrengja sér um of
upp á sjálft leikverkið. Hversvegna þurfti að
gefa svona augljóslega í skyn klofninginn í
fjölskyldunni, einstaklingum, eldfjallaeyj-
unni Islandi? Mér fannst eins og hinn mikli
halli og bratti sviðsgólfsins torveldaði sum-
um leikendanna eðlilegan gang. Hinsvegar
var leikmyndin brotin upp á frumlegan og
skemmtilegan hátt í 2. og 3. þætti og var þá
miklu betur við hæfi textans. Smám saman
hrundu nefnilega háir varnarmúrar persón-
anna af þeim, uns þær lágu á sjúkrabeði ein-
um saman.
Það var greinilegt að leikarar voru ekki
alveg búnir að ná sér eftir öll áföllin sem
þessi sýning hefur orðið fyrir. í fyrsta lagi töl-
uðu þeir oft hver ofan í annan, eða hreinlega
„Þrátt fyrir
bölsýnistóninn og
svartsýnina er
sýningin skemmtileg,
enda margt ákaflega
fyndiö, fallega gert og
vel leikið," segir Hlln
Agnarsdóttir um
MILLI SKINNS OG
HÖRUNDS eftir Ólaf
Hauk Slmonarson
sem sýnt er f
Þjóðleikhúsinu.
mundu ekki textann sinn og í öðru lagi var
framsögn oft ótrúlega óskýr og léleg, sér-
staklega hjá Sigurði Sigurjónssyni (Haddi).
Hann bunaði setningunum út úr sér eins og
hríðskotabyssa og lagði áherslur með
offorsi. Að öðru leyti náði Sigurður góðum
tökum á Hadda, túlkaði vel glettni hans og
skapofsa.
Gunnar Eyjólfsson náði einnig vel að túlka
Sigurð, lokaða föðurinn. Hann sýndi vel
hrjúfan ruddaskrápinn á þessum manni, sem
er alveg gjörsamlega búinn að gefast upp og
á sér engan draum til að nærast á. Það var
eiginlega ekki fyrr en alveg í lok 3. þáttar
sem örlaði aðeins á kvikunni í honum. £n
það skrifast kannski fyrst og fremst á höf-
undinn. Þóra Friðriksdóttir var kona hans
Ásta, sterk kona, þrátt fyrir eftirgefanlegt yf-
irborð og trygglyndi sitt við fýlupokann. Sig-
urður Skúlason var Böðvar og fannst mér
sláandi hversu vel honum og hinum Sig-
urðinum tókst að vera líkir bræður. Það
hvarflaði oft að mér að í raun væru Haddi og
Böðvar einungis tvær hliðar á sama mannin-
um og þá sérstaklega þegar samskipti
bræðranna við föðurinn voru annars vegar
Margrét Guðmundsdóttir lék Höllu systur
Ástu og var á allan hátt miklu aumkunar-
verðari en Ásta. Árni Tryggvason var mað-
ur hennar Guðmundur og dró upp ansi
hreint hnyttna mynd af minnimáttarkennd
hans gagnvart Sigurði. Bryndís Pétursdóttir
lék Jónu, grannkonuna, sem var tryggða-
tröll bræðranna. Lilja Guðrún Þorvaldsdóttir
var Gógó og tókst afar vel að birta okkur ein-
feldni hennar og upplýsingaleysi, en jafn-
framt þörf hennar fyrir ást og hlýju. Helga
Jónsdóttir var ekki öfundsverð í hlutverki
Gunnar og tókst ekki að bæta neinu við það
enda gaf það ekki tilefni til þess, eins og áður
sagði.
Annaðhvort er hin nýja kvenímynd ekki
til, eða þá að Ólafur Haukur hefur aldrei skil-
ið hana, því hann býr til aðra konu í 3. þætti,
Guggu, sem við höfum aðeins heyrt minnst
á sem kærustu Böðvars. Hún er á vissan hátt
brennd sama marki og/Gunnur frá hendi
Ólafs. Það er erfitt að átta sig á hverskonar
manngerð hún er. Hún er að vísu af öðrum
toga, alin upp í öðruvísi umhverfi en bræð-
urnir, en hún verður samt engin andstæða
við hinar konur verksins, heldur einungis
sæt stelpa, sem gaman er að elska og leika
sér við, allt þar til hún fer að brjótast út úr
kvenhlutverkinu og vilja verða eitthvað
sjálf. Edda Heiðrún Backman fór með hlut-
verk Guggu. Hún gerði það sem hægt var að
gera úr hlutverki hennar og tókst best upp í
sakleysislegum og frjáislegum ástarleikjum
sínum við Böðvar.
Bessi Bjarnason og Sigríður Þorvaldsdóttir
fóru með hlutverk foreldra Guggu, og koma
aðeins fyrir í lokaþættinum. Þau voru lítið
annað en táknmyndir um annarskonar for-
eldra, fínna fólk en Sigurð og Ástu.
Að lokum vil ég óska öllum aðstandend-
um þessarar sýningar til hamingju með ár-
angurinn og hvetja fólk og aðallega karl-
menn til að sjá þessa sýningu og konur vil ég
biðja í guðs bænum að taka ekki nærri sér þá
mynd sem þarna er dregin upp af þeim.
Eðli Ijóðs og hlutverk skálds
Egg-leikhúsib í Nýlistasafninu vib Vatnsstíg:
Skjaldbakan kemst þangab líka
eftir Árna Ibsen.
Leikstjóri: Árni Ibsen.
Leikmynd og búningar: Gubrún Erla Geirs-
dóttir.
Lýsing: Arni Baldvinsson.
Leikhljób og tónlist: Lárus H. Grímsson.
Leikendur: Vibar Eggertsson og Arnór Ben-
ónýsson.
I húsnæðishraki frjálsu leiklistarinnar í
landinu spretta upp leiksýningar á hinum
ólíklegustu stöðum. Nú hefur Egg-leikhúsið
hreiðrað um sig í einum sal Nýlistasafnsins
og sett þar upp heldur óvenjulega sýningu.
Skjaldbakan kemst þangað líka er leikrit
sem Árni Ibsen hefur samansett og byggt er
á bréfaskriftum vinanna Ezra Pound og
William Carlos Williams. Um Ezra Pound er
óþarfi að fjölyrða, hans stórbrotna skáld-
skap og dapurlegu örlög þekkja menn vel,
enda hann fyrir löngu heimsfrægur. Willi-
ams er hins vegar ekki eins þekktur, en hann
starfaði sem læknir heima í Ameríku í smá-
bæ meðan skáidbræður hans af sömu kyn-
slóð sigruðu heiminn í útlöndum. Meðan
þeir stunduðu sína heimsmennsku dundaði
hann seigur við að skapa amerískri ljóðlist
eigið tungutak og form og er nú löngu viður-
kenndur sem einn helsti frumkvöðull endur-
nýjunar amerískrar ljóðlistar á þessari öld,
frumkvöðull þess að losa hana úr viðjum
enskrar hefðar.
Pound og Williams voru einlægir vinir:
frá því á skólaárum og stóð svo meðan báðir
lifðu. Allan þann tíma skrifuðust þeir á og
ræddu þá að sjálfsögðu margt, en þó einkum
urn ljóðlistjna, eðli hennar og hlutverk.
Á yfirborðinu er því verkið lýsing þessarar
miklu vináttu sem mátti þola marga erfið-
leika og þeirrar umræðu sem fram fór á milli
vinanna. En í þann texta sem lýsir þessu er
haganlega undin ákaflega vitsmunaleg um-
ræða sem aðallega fjallar um þrennt: 1. um
hlutverk og eðli Ijóðsins, 2. um stöðu lista-
mannsins í samfélaginu, 3. um stríð og af-
leiðingar þess, þá afskræmingu mannanna
sem það framkallar.
Þessum umræðuefnum er ekki dengt yfir
áhorfendur öllum í einu heldur vaxa þau
hvað fram úr öðru eftir því sem á leikinn líð-
ur og ævi persónanna vindur fram. í flestu
tilliti eru þeir andstæður og oftar en ekki
andstæðingar. Pound ætlar að höndla heim-
inn í sinni ljóðlist en Williams leggur rækt
við það sem honum stendur næst, lifir hér og
nú og yrkir um það sem hann þekkir af
langri nærveru og viðkynningu. Vex og efl-
ist í þeim jarðvegi þar sem hann fyrst skaut
rótum. Pound frelsast til fasisma og telur
hann einan geta skapað réttlæti í heiminum
en Williams hafnar öllu valdi og valdbeit-
ingu, þó svo hann verði óþyrmiiega fyrir
barðinu á því í sínum heimahögum, en veg-
samar frelsið til að lifa einföldu og sjálfstæðu
lífi. Þannig heldur hin vitsmunalega glíma
þeirra vinanna áfram, inntak hennar breytist
með tímanum, en þó eru ákveðnir undirtón-
ar samir við sig.
í einfaldleika þessarar sýningar hefur leik-
stjórinn sýnt frumlega útsjónarsemi. Flest
samtölin fara fram að öðrum leikaranum
fjarverandi en rödd hans ómar gegnum
gamaldags útvarpstæki. Þannig verður þessi
persóna, Pound, hvorttveggja í senn fjarlæg
og nálæg, lifandi en þó um leið svolítið vél-
ræn.
Viðar Eggertsson leikur Williams og gerir
hann það ákaflega vel, skapar eftirminni-
lega mannlýsingu, skilar bæði hógværð og
mikilleika þessarar fáskiptnu manneskju.
Viðar eflist nú við hverja raun og er að verða
stólpagóður leikari.
Arnór Benónýsson fer með hlutverk
Pound og vinnur hann það einnig vel, kemur
persónunni ágætlega til skila þó nokkuð
þætti mér hann eintóna framan af.
Leikmyndin skapar vel brúklegan ramma
um sýninguna. Er skemmtilega óvenjulegt
hvernig hún er smám saman afhjúpuð fram-
an af leiknum.
Uppistaða þessa verks er vitsmunaleg orð-
ræða um ljóðlistina og stöðu listamannsins í
samfélaginu. Flytjendum tekst að gera þessa
umræðu lifandi og jafnvel spennandi í átök-
um þeirra merkilegu persóna sem bera uppi
atburðarás. í sýningunni er vandlega og
nostursamlega unnið úr þessu efni.
-G.Ást.
16 HELGARPÓSTURINN