Alþýðublaðið - 23.08.1939, Blaðsíða 3

MIÐVIKUDAGUR 23. ágúsi 1939
ALÞYÐUBLAÐIO
OegHnm pólska hliðlð.
Kort af pólska hliðinu og Danzig.
Dökka svæðið er landið, sem fylgir borginni og myndar fríríkið
Danzig. Ofarlega á myndinni sést Gdynia, hin nýja hafnarborg
Póllands úti við Eystrasalt.
HVERNIG lítur út í pólska hliðinu og í Danzig, sem augu
heimsins hafa nú svo lengi starað á? Hvernig er al-
menningsálitið þar, og hvaða þýðingu hefir það fyrir borg-
ina að sameinast Þýzkalandi? Ungur danskur hagfræðing-
ur, Helge Andersen, sem hefir farið um þetta umdeilda
landssvæði, svarar þessum spurningum í eftirfarandi grein,
þar sem hann lýsir því, hvað hann heyrði þar og sá.
<*------------------------♦
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
RITSTJÓRI:
F. R. VALDEMARSSON.
í fjarveru hans:
STEFÁN PÉTURSSON.
AFGREIDSLA:
A L Þ ÝS U H Ú SIN U
(Inngangur frá Hverfisgötu).
SÍMAR:
4960: Afgreiðsla, auglýsingar.
4901: Ritstjórn (innl. fréttir).
4902: Ritstjóri.
4903: V. S. Vilhjálms (heima).
4905: Alþýðuprentsmiðjan.
4906: Afgreiðsla.
5021 Stefén Pétursson (heima).
' ALÞÝBUPRENTSMIÐJAN
•.....................-...
Sevét-Rússland.
ARÁÚÐÁ torginu í Moskva,
rétt noróan við Kreml-
múrinn, sem skilur Stalin og sov-
étstjórn hans frá þegnum sovét-
ríkisins og umheiminum, hvíiir
Lenin, hinn mikli foringi rúss-
nesku verkamanna- og bænda-
byltingarinnar fyrir rúmum tutt-
ugu árum, í eilífri ró.
Hann veit ekkert af því, þótt
balsamerað lík hans og grafhýs-
ið, sem byggt hefir verið yfir
það, hafi árum saman verið mis-
brúkað til þess að blekkja þús-
undir öreiga viðsvegar að úr
heiminum til blinds fylgis við
stjórn, sem með ári hverju hefir
leitt þá lengra Oig lengra burt
frá hugsjónum verkalýðshreyfing-
afinnár og sósíaiismans áleiðis
yfir í herbúðir einræðísins og
fasismans.
Hann veit heldur ekkert af því,
þótt á stalli grafhýsisins standi
í dag í staö hinna afvegáleiddu
öreiga, einn argasti stríðsæsinga-
maður auðvaldisins, von Ribben-
trop utanrikisráðherra Hitlers, svo
sem til merkis um það, að auð-
valdið og nazisminn standi nú
loksins, eftir samkomulag Hitlers
og Stalins, yfir hans höfuðsvörð-
um. Mætti hann heyra fótatak
nazistaforingjans yfir höfði sínu,
rayndi hann áreiðanlega snúa sér
\uð i gröf sinni og hylja ásjónu
sina fyrir slíkri heimsókn. I lif-
ánda lífi hefir hann vissulega
ajdrei órað fyrir þvi, að sovét-
stjórnin, sem hann setti á stofn
til þess að vera sverð og skjöld-
ur sósíalismans og verkalýðshreyf-
ingarinnar í heiminum, gæti sokk-
ið svo djúpt, að taka höndum
saman við þýzka hervaldið og
auðvaldið, einmitt þegar það er
að búa sig undir það að ganga
milli bols og höfuðs á öllu frelsi,
lýðræði og allri verkalýðshreyf-
ingu í EvrópU.
En nú fer margt að skýrast,
sem mörgum hefir á undanförn-
um árum virzt óskiljanlegt i at-
höfnum sovétstjórnarinnar. Nú
skilja menn, hvers vegna Stalin
hefir lagt svo mikið kapp á þáð,
að koma lærisveinum og sam-
verkamönnum Lenins, Bukharin,
Rykov, Pjatakov, Sinovjev, Kam-
enjev og hvað þeir nú allir hétu,
hverjum á eftir öðrum undir.
græna torfu. Honum mun ekki
hafa þótt liklegt, að hægt yrði
um vik að svíkja stefnu verka-
mannabyltingarinnar heinia fyrir
og taka höndum saman við naz-
ismann með slika menn við lilið
sér. Hitt ónáðaði ekki samvizku
harðstjórans, þótt þeir væru all-
ir skotnir fyrir sakir — samsæri
við þýzka nazismans — sem þeim
vissulega hefir aldrei dottið í hug
að gera, en hann sjálfur var að
undirbúa!
Nú er það samsæri með hlut-
leysissamningi Hitlers og Staíins
orðið að ægilegri staðreynd og
sovétstjórnin þar með búin' að
svíkja siðustu Joforðin, sem hún
'17IÐ VILJUM fá Danzig og
** V opna leið gegnum pólska
hliÖið!“ — Þannig hljóðaði krafa
Hitlers í svarræðu hans til Roose-
velts. Hvaða þýðingu það hefir
fyrir Pólland og Þýzkaland er
erfitt að gera sér í hugarlund
fyrir þá, sem aldrei hafa verið í
Danzig og Gdynia og séð þann
mikla skipastól, sem kemur með
vörur til Póllands og flytur af-
urðir þess út um allan heim.
Ég kom til Danzig með lest
frá Þýzkalandi og fékk ágætt
tækifæri til þess að kynnast sam-
gönguskilyrðum Þýzkalands við
Austur-Prússland.
Við lögðum af stað seint um
nótt með hraðlestinni frá Berlín.
Það var troðfullt í lestinni af
einkennisklæddum mönnum. Á
öðru farrými voru '-/3 hlutar far-
þeganna þýzkir libsforingjar og
starfsmenn nazistafélaga, en hinir
óbreytiu liðsmenn urðu allir að
láta sér nægja að sitja á hinum
hörðu trébekkjum þriðja far-
rýmis.
¥flr pólsku landamærln.
Eftir því sem betur birtir af
degi eigum við hzegara með að
sjá landið, sem við ferðumst um.
Það er ekkert sérstaklega eftir-
tektarvert við það. Það er mjög
flatlent eins og mestur hluti
Norður-Þýzkalands, aðeins við
og við sjáum við fátækleg bænda
býli, ákaflega eymdarleg að sjá
. með sín gráu hálmklæddú húsa-
þök. Við og við sjáum við þó
smáþorp, en það er ekki oft.
Við nálgumst landamærin, en
útlit landslagsins breytist ekki
við það. Það eru ekki nein sér-
stök, vamarvirki sjáanleg, en nú
fer einn liðsforingjanna að segja
frá því, að hann hafi gegnt her-
þjónustu í þessum hémðum og
að þama örskammt frá landa-
mæírunum sé flugvöllur við flug-
völl.
Lestin. nemur staðar rétt áð-
ur en við erum komnir að landa-
mæiunum, því áð ríkislögreglan á
að fylgja okkur yfir pólskt land,
til tryggingar því, að enginn verði
þar eftir. Engin tollskoðun fer
fram, það er ekki einu sinni lit-
ið á vegabréfin, því aÖviðeigum
að fara yfir þýzkt land aftur.
Lestin rennur af staÖ, og eftir
nokkrar mínútur fömm við yfir
landamærin, sem eru merkt með
máluðum straumm, eins og víð-
ast hvar er við Iandamæri.
hefir lifað á í hugum milljóna
verkamanna úti um allan heim,
loforðin um það að verja frelsið,
lýöræðið og verkalýðshreyfing-
una gegn fasismanum á stund
hættunnar. Nú er gríman fallin
fyrir fullt og allt. Þegar standa
varð við stóru orðin lét Stalin
Hitler vita það, að hann gæti
hirt Danzig og Pólland, farið í
stríð við England og Frakkland
og troðið niður lýðfrelsið og
verkalýðshreyfinguna um alla
Evrópu, án þess að óttast það að
verða ónáðaður frá Moskva. Hitl-
er mun áreiðanlega ekki láta
segja sér slíkt tvisvar.
Sovétstjórnin er komin langt
frá þeim hugsjónum, sem hún var
horin fram af í upphafi, þiegar.
verkamenn og bændur risu upp
undi'r forystu Lenins til þess að
vélta af sér oki keisaravaldsins
og auðvaldsins árið 1917. Undir
herópi Karls Marx: Öreigar i öll-
urn löndum sameinist! var hún
’stofnuð. I dag, tuttugu og tveim-
ur árum seinna, sameinast í
Moskva Stalin og von Ribben-
trop til þess að svikja öreigana
f öllum löndum í hendur Hitlers.
Pólska hliðið er alveg éins að
sjá og það land, sem við vor-
um að hverfa frá, nema ef vera
kynni, aÖ það væri ennþá slétt-
ara. Það eina, sem er sérstaklegá
eftirtektarvert, ér ef til vill, hvað
það eru maigar járnbrautarlestir
við allar stöðvar og skiptíspor,
sem við förum frm hjá. Lestin
nemur nefnilega alls ekki staðar
á pólsku landi, heldur fer við-
komulaust til Marienburjg í Aust-
ur-Prússlandi.
Nú fer ég ekki lengra, því að
þarna er skiptistöð fyrir lestina
til Danzig.
Aíram til Danzig.
Eftir klukkustundar bið — kl.
er þá um 7 — er járnbrautarlest-
in til Danzig ferðbúin, en lestin
sem ég kom með frá Berlín ti!
Marienburg heldur áfram með
hermannasveitir og liðsforingja í
austur. Til Danzig fara aftur á
móti aðallega fátækir bændur.
Nærri því allir lestarvagnarnir
eru ylirfullir af smábændum og
umferðasölum, og eru allir með
alls konar Landbúnaðarafurðir,
seim þeir ætla að selja í Danzig.
Einnig í ókkar klefa eru flestir
með eggjakörfur og annað þess
háttar. Um allt milli himins og
jarðar er skrafað, en þó held ég,
að enginn hafi minnzt á Hitler.
Aðallega er talað um hveiti, egg
og yfirleitt iandbúnaðarafurðir, en
þó mest um verðið á þeim. Að-
eins þegar eftirlitsmaðurinn kem-
ur, þá heyrist þetta venjulega
„Heil Hitler“, sem er sagt svo
fljótt og þvöglulega, að það likist
miklu fremur því að sagt væri
„Drei Liter“, eins og illgjarnar
raddir segja, að flestir segi í
flýtinum.
Lestin fer nú til baka sömu leiö
og ég var kominn og yfir hina
miklu brú á Weichsel, sem nú
er orðin ákaflega breið.
Strax og við erum komnir yf-
ir fljótið, erum við komnir að
mjórri landræmu, sem tilheyrir
fríríkinu Danzig og liggur með-
fram fljótsbakka Weichsel, en til
þess að komast alla leið til Danz-
igborgar Aærðum við ennþá einu
sinni að fara yfir gólskt land.
I Tczew liggja saman allar
helztu jámbrautarlínur pólska
hliðsins. Lestinni er ekið inn á
sérstaka stöö, og umhverfis hana
er 3—4 metra há járngirÖing, sem
á að hindra það, að farþegarnir
geti sloppið frá lestinni. Aðeins
eitt lítið hlið er á miðri girðing-
unni með talningaáhaldi, og
þetta hlið liggur út að aðaljárn-
brautarstöðinni. Þarna standa
nokkrir pólskir varðmenn vopn-
aðir byssum og byssustingjum.
Þeir eru trygging fyrir því, að
enginn reyni að sleppa. Lestin
rennur nú af stað aftur, og lengi
vel ökum við á milli gaddavírs-
girðinga. Það er ekki fyrr en lest-
in er komin á fulla ferð, svo
að enginn geti stokkið af, er girð-
ingunni lýkur.
Danzig er einkennileg borg.
Hún ber ennþá merki hins gamla
Hansatímabils, svo sém aðrar
borgir á Norður-Þýzkalandi, eins
og Hamborg og Lybeck. Fram með
hinum þröngu skurðum er fjöldi
geymsluhúsa með skökkum göfl-
um.
Það er ekki nauösynlegt ab
vera lengi í Danzig til þess að
komast að því, að höfnin eraðal-
lífæð hennar. Nærri því allar ár
hins stóra Póllands, sem er um
400 þúsund ferkílómetrar renna í
. Weichsel. Sífelldur straumurbáta
sem hlaðnir eru kolum, trjávið,
korni og öðrum pólskum vörum
rennur niður fljótið til Danzig,
þar sem vörunum er skipið upp
og lítið fljótaskip dregur alla
upp eftir fljótinu. Danzig er hin
nauðsynlega vöruskemma, því að
skurðirnir eru í raun og veru
angar út úr fljótinu.
I 30 km fjarlægð er Gdynia,
sem er bein mótsetning Danzig-
borgar. Þar er stærsta og mesta
nýtízku höfn við Eystrasalt-
Neð almenoingsvagn-
innm til Odpia.
Þegar ég hafði fen^Ið pólskt
vegabréf, fór ég með almennings-
vagninum til Gdynia. Á leiðinni
nam bifreiðin staðar á landamær-
umfrfrikisins og Póllands. Pólsklur
Jögregluþjónn rannsakar vagninn,
og skoðar öll vegabréf. Þarna
er ekkert tolleftirlit, því að Pól-
land og Danzig hafa sameiginlegt
tollsvæði.
Um leið og Pólland var gert að
sjálfstæðu ríki varð mönnum
Ijóst, að Danzig myndi vera of
lítil, og Pólverjamir óskuðueinn-
ig eftir því að vera óháðir Þjóð-
verjunum í Danzig. Gagnstætt
ráöleggingum margra verkfræð-
inga var byrjað að byggja höfn
við litla fiskiþorpið við Gdynia.
Alþjóðlegt verkfræðingafélag
undir forystu danska félagsins
Höjgaard & Schultz hefir á fáum
ámm breytt hinni eyðilegu,
sendnu strönd í nútíma risahöfn
og iagt grundvöllin að nýrri stór-
borg.
Árið 1920 voru þar aðeins 100
íbúar, en nú eru þar 150 þúsund-
ir. Sé höfnin aðallífæð Danzig-
borgar, þá er höfnin það ekki
(síður í Gdynia, þar sein nærri því
hver einasti maður á afkonru
sína undir henni, eða járnbraut
inni. Þar er nóg landrými til
nýbygginga, því að aðeins önnur
eða þriðja hver lóð er byggð, en
aftur á móti eru húsin stór, eða
4—5 hæðir.
Pólverjar eru mjög hreyknir af
Gdynia, og þeir gera allt, sem
í þeirra valdi stendur til þess að
auka veldi hennar. En Pólverjar
vilja einnig koma sér upp verzl-
unarflota. Upprunalega keyptu
þeir þrjú stór gufuskip, en nú
er það ekki lengur vörufiutninga-
skip, sem þeir kæra sjg um, eftir
að útlendingamir hafa byggt sér
fjölda farþegaskipa til fólksflutn-
inga á Atlantshafinu.
Barátta Danzlgbúa fyrlr
ltfinu.
Verzlun Pólverja er nægilega
mikil bæði fyrir Danzig og Gdy-
nia, en samt sem áður finna
Danzigbúar, að þeir hafa fengið
keppinaut, sem þeim geti orðið
ofjarl. Þegar Pólverjar byrjuðu
að byggja sina eigin höfn, lof-
uðu þeir að láta Danzigbúa hafa
nóg að gera, og þeir hafa staðið
við loforð sitt. Annríkið í Danzig
og efnahagur bæjarbúa er meiri
og betri en hann var undir stjórn
Þjóðverja fyrir heimsstyrjöldina.
Verzlun Pólverja hefir stöðugt
farið í vöxt, og þess vegna hefir
vöxtur Gdynia ekki orðið til þess
að verzlun fríríkisins minnkaði.
samt er það svo, að velferð Dan-
zigbúa hangir á bláþræði, síðan
Þjóðverjar hafa gert þá kröfu
að fá aftur borgina.
Þetta er aðalatriðið í annarri
kröfu Hitlers: að innlima Danzig
í þýzka ríkið. Það er ómögulegt
að taka neina ákveðna afstöðu í
þessu erfiða vandamáli. Danzig-
búar em Þjóðverjar. Það játa all-
ir, en Pólverjar haída því fram,
að borgin sé ekki heldur undir
pólskri stjórn, heldur sé það sjálf-
stætt ríki, sem sé undir vernd
Þjóðabandalagsins- Auk þess bera
þeir fram sem sönnun fyrir því,
að Danzig eigi að vera frfriki,
Hitlers eigin orð, þegar þeir
segja, að Danzig sé „Hfsrými Pól*
verja".
Það er einkennilegt að ræða
um vandræði Danzigborgar við
íbúa borgarinnar. Þar eru margir
nazistar og þeir krefjast þess allt
af, að boi'gin verði aftur fengin
Þýzkalandi í hendur, en samt
sem áður verður maður þess var,
að undir niðri kvíða þeir frarn-
tíðinni, og séu þeir spurðlr að
því, á hverju Danzigbúar ætli að
lifa, þegar sambandi þeirra við
Pólverja er slitið, þá hliðra þeir
sér hjá að svara því.
Farþegar
með m.s. Donning Alexand-
rine til útl. í fyrrad. voru m.
a.: Hjalti Jónsson, frú Regína
Þórðardóttir, Greta Petersen,
Atli Már Árnason, Gerlach gen-
eralkonsúll, Þorbjörg Björns-
dóttir, Erla Geirsdóttir, Jófríð-
ur Zoega, Ásmundur Jónsson,
Stella Gunnarsson, Anna Stein-
dórsd. Gunnarsson, Höskuldur
Steindórsson Gunnarssonar, frú
Margrét Jónsdóttir, frk. Stella
Jóhannesdóttir, Sveinn M.
Sveinsson og frú, Elín Jóhann-
esdóttir Lynge, Guðrún Johan-
sen, Sigurður Vigfússon, Her-
steinn Pálsson blaðam., Sigurð-
ur Halldórsson og frú, 14 knatt-
spyrnumenn úr K.R., C. Juul,
Rokstad, frú Kristín M. Jóns-
dóttir, Guðrún Tuliníus, frk.
Anna D. Storr, frú Kristín Thor-
arensen, Grímur Þorkelsson,
Ólafur Sigurðsson, frú Gíslason,
Ásgeir Ásgeirsson, Jón Gunn-
arsson, Árni B. Björnsson,
Guðm. Guðnason, L. H. Múller,
frú Orl.kapt. Dam, Viggo Mik-
kelsen, frú Fríða Schauman,
frk. Arndís Bjarnad., Halldóra
Ólafsdóttir, Anna Vigfúsdóttir,
Rebekka Gestsdóttir, frú Hulda
Mortensen, Þórdís Jóhannsdótt-
ir, frú Sigþrúður Christensen,
Guðrún Olsen, Samúel Ketils-
son, frú Jóhanna Mikkelsen,
Nanna Jónsson, Guðm. Jónas-
son.
Póstferðir 24. ágúst.
Frá Reykjavík: Mosfeilssveitar-,
Kjalarness-, Reykjaness-, Kjósar-,
Ölfuss- og Flóapóstar, Þingvell-
ir, Þrastalundur, Hafnarfjiörður,
Þykkvabæjarpóstur, Akraness-,
Borgarness-, Norðanpóstar. Lyra
til Færeyja og Bergen. — Til
Reykjavíkur: Mosfellssveitar-,
Kjalarness-, Reykjaness-, Kjósar-,
Ölfuss- og Flóapóstar, Þingvell-
ir, Laugarvatn, Þrastalundur,
Hafnarfjörður, Austanpóstur,
Borgarness-, Akraness-, Norðan-
póstar, Barðastrandarpóstur,
Snæfellsnesspóstur, Stykkishólms
póstur.
Auglýsið í Alþýðublaðinu!
Hinar vinsæln hraðferðir
Steindórs
Cfl Akureyrar um Akranes erm
Frá Reykjavik: Alla mánudaga miðvikudaga
föstudaga og sunnudaga.
Frá Akureyri: Alla mánudaga, fimtudaga
laugardaga og sunnudaga.
Afgreiðsla okkar á Akureyri er á Siaf-
reiðastöð Oddeyrar,
M.s. Fagranes annast sjéleiðina.
Nýjar upphitaðar bifreiðar með útvarpi.
AHar okkar hraðfeiðir eru um Akranes.
Steindúr