Tíminn - 24.03.1917, Blaðsíða 2

6
T í M I N N
þeim þyki það ekki borga sig, né
geti það af því að þá vanti vinnu-
kraft. Það séu að eins þessir menn,
sem Hermann geti átt við, því að
allir aðrir en bændur sem svona
sé ástatt um færi frá.
Þetta er ekki allskostar rétt. Þeir
bændur hafa að vísu verið til, sem
talið hafa sér óhag að fráfærum
og því eigi fært frá, og enn fremur
aðrir sem eigi hafa getað það, þótt
þeir fegnir viidu.
En svo er til þriðji hópurinn,
og það eru þeir, sem alls eigi eru
sannfærðir um hag af því að færa
ekki frá, en sem láta það samt
ógert, ekki af þvi að þá skorti
vinnukraft, heldur af hinu, að þeir
eru að reyna fyrir sér.
Og víða í sveitum er mjög um
þetta deilt, bændurnir mjög í vafa,
og það jafnvel á heilbrigðum við-
skiftatimum. Svo ekki er von-
laust um að óvissa um sæmilegt
kjötverð, almennur feitmetisskortur
í landinu og mjölmatarleysi geti
riðið af baggamuninn, hjá þessum
bændum að minsta kosti.
Þá eru eftir bændurnir sem ekki
vilja færa frá, og hinir sem geta
það ekki sakir fólksfæðar.
Feitmetisskorturinn vofir yfir ef
siglingateppan helzt, þvi að með
einhverju verði mun mega fá
smjörlíki og plöntufeiti, ef sigling-
ar verða sæmilegar.
Sem sé, þurfi landið að sjá um
sig sjálft að þessu leyti, þá er hætt
við að hængur verði á síldveiðinni
a. m. k., gangi ekki mikið betur
um aðdrætti á tunnum og salti
en viðbitinu. Og fari svo illa, þá
mun lítill hörgull á vinnufólki frá-
færnatímann.
Og þá ættu þeir bændur að geta
fært frá, sem altaf hafa talð sér
hag í því, en orðið að láta það ó-
gert sakir fólksfæðar.
En gangi ekki betur en þetta
með útvegun viðbitis, salts og síld-
artunna frá öörum löndum, þá er
hætt við að bændur óttist skort á
útákasti og brauðmat til búa sinna,
og ekki óhugsandi að þeir færu að
sjá sér hag í því að færa frá, til
þess að geta þá haft skyr i stað-
inn, — ekki óhugsandi að þeim
sjálfum, kaupafólki og vinnufólki
þætti vistin léleg að öðrum kosti
um hásláttinn, því vart mun al-
ment hafa verið það mikið um
skurð heima siðastliðiö haust, að
kjöt nái saman svona i allar mál-
tiðir.
Og ef svona gengur með að-
drættina, ætli menn fari þá ekki
að verða smeikir um úiflutning-
ana. En bregðist þeir, hvert mun
þá verða kjötverðið.
Nei, bændur eru alt of góðir bú-
menn til þess, að kunna ekki að
meta heilræði Hermanns Jónas-
sonar.
En þá er hin hlið málsins, sem
G. Sv. ræðir um. Hann virðist ekki
telja landsmenn bættari þótt tak-
ast mætti að auka fráfærur að
miklum mun, því að bændur sjálf-
ir og efnamenn mundu neyta smjörs
i þeim mun ríkari mæli, en al-
menningur hefði ekki ráð á að
kaupa það.
Hefði nú orðið hægara að koma
á skilnaði íslands og Danmerkur,
en að bæta úr þessu?
Gætum við hugsað til stórvirkja
í millilandamálum, ef við stöndum
ráðalausir i svona einföldum inn-
anlandsmálum?
Nú er smjörframleiðslan sáralítil,
sakir þess hve töður skemdust í
fyrrasumar, og hefir hún naumast
við eftirspurn frá þeim, sem ó-
mögulega komast af án smjörs. En
vitanlega eykst hún til mikilla muna
þegar fram á sumarið kemur.
Að miða við tveggja króna verð
á smjöri er algerlega rangt. Enda
mundi naumast þurfa að hvetja til
fráfærna ef það verð héldist. Þegar
bændur hafa talið sér hag að því
að færa ekki frá, hafa verið alt
önnur hlutföll á smjör- og kjöt-
verði.
Þá er útflutningsbann landsstjórn-
arinnar á smjöri, það virðist óneit-
anlega miða í þá áttina að tryggja
almenningi viðbiti. Og loks höfum
við verðlagsnefndina til þess að
leita að sannvirði smjörs.
Ofan á þetta alt bætist svo sú
ástæðan, sem ekki veldur hvað
minstu um þetta mál. Bændurnir
þekkja vel máltækið »bóndi er bú-
stólpi, bú er landstólpk, — og
þess vegna búa þeir margir hverj-
ir. Þeir mundu sízt vilja láta þessa
kenningu verða sér til skammar
þegar á reyndi, og þess vegna ekki
láta sitt eftir liggja, um að þjóðin
reyndi að vera sjálfri sér nóg þeg-
ar í harðbakka slær, og það jafn-
vel þótt þeir ættu að missa ein-
hvers í við það beinlínis.
Um fannakjör.
í siðasta blaði Lögréttu er grein
sem lýsir launakjörum starfsmanna
í sveitafélögum, og verður ekki
annað sagt en að þau séu grátlega
bágborin.
Oddvitar, sem Torfi í Ölafsdal
kvað hafa sagt um að margir
hverjir þyrftu að ynna álíka um-
svifamikil störf af hendi og sumir
sýslumennirnir, fá að launum
40—140 krónur.
Þá eru virðingargjörðir borgaðar
með 2 kr. sáttasemjurum 40 aurar
— ef sátt kemst á. Fyrir birtingu
dóms eða stefnu 50 aurar, nema í
faðernismálum sé, þá er ekkert
borgað.
Allir sem eitthvað þekkja til
slaðhátta í sveitum, vita að dagur
fer mestur eða allur í þessi slörf
i hvert skifti. Og oft munu hlut-
aðeigendur þurfa að leggja sér til
hest.
'Menn sjá að hér er um úrelt og
óhafandi fyrirkomulag að ræða.
Bóndi þótt fórnfús kunni að vera,
getur ekki með glöðu geði hlaupið
frá orfinu til þess að rekast í
barnsfeðrun við vinnumann á öðr-
um lneppsenda, vitandi það, að
að miðlungskaupamaður lætur
hann gjalda sér 5—6 kr. á dag,
auk fæðis, húsnæðis og þjónustu.
Sennilega er þetta launakerfi orð-
ið til á þeim tímum, þegar hrossið
kostaði 3—4 dali, og heilar jarðir
fáeinar spesíur. En nú er jafnvæg-
inu raskað. Alt annað er selt hærra
verði nú orðið, og þá verður að
meta þessa fyrirhöfn á líkan mæli-
kvarða og annað.
Það er bændum skaði að hafa
þagað svona lengi yfir þessum ó-
jöfnuði, en hitt er verra, að senni-
lega á til þess arna rótina að
rekja hugsunarháttur sá, sem því
miður er alloft ríkjandi hjá al-
þýðu manna, að lála sér alveg á
sama standa um það hvernig em-
bœttismaðurinn eða starfsmaðurinn
stendur i stöðu sinni, hafi hann að
eins nógu lág laun.
Þær eru ekki margar trúnaðar-
stöðurnar á lslandi sem eru svo
vel launaðar, að maðurinn geti ó-
skiftur lielgað henni krafta sína.
Og þetta halda menn að sé gróða-
vegur.
Enda hefir margur hæfileikamað-
urinn komið sér hjá því að tak-
ast þær á hendur, og lagst í hina
og þessa bjargræðisútvega —
spekulationir — sem þeir sjálfir
hafa auðgast á en ekki altaf allir
aðrir.
Þegar á það er litið hvað það
kostar að lifa, hvað það koslar að
sjá fyrir fjölskyldu, þá er það
auðskilið að launakjör íslenskra
starfsmanna hafa orðið til þess að
svíkja sjálfa þá og aðra. Þau hafa
engan veginn hrokkið í nauðþurft-
irnar, og þá hefir úrræðið orðið
eitt langoftast: Að selja sig.
Presturinn hefir selt sálusorgara-
starfsemiua, andagiftina búskapn-
um, nurlinu, og í langflestum til-
fellum hefir það ekki haft óhag af
kaupunum, orðið lítið eftir af
prestinum.
Lœknirinn hefir líka orðið að
verzla. Og þurft á bak að sjá
þekkingu um framþróun vísind-
anna fyrir bókafátækt og áhalda-
skort, en fengið hinsvegar að
spreita sig á búskaparvísindum og
jafnvel ólöglegri áfengissölu.
Löggœzlustjórarnir hafa orðið að
berjast við ófrómleikafreistingar
vegna þess að þá langaði til þess
að hafa í sig og á.
Kaupfélagssljöranum sést yfir.þeg-
ar hann með eldmóði áhugans
tekur að sér forustu kaupfélagsins
með 2 þúsund króna launum, því
það kostar hann nieira að tifa sé
hann ekki einhleypur, og það end-
ar með því að hann verður að
selja sig, selja sig stórkaupmönn-
um fyrir brot úr ágóða, sem al-
menningur sem við kaupfélagið
skiftir, verður að borga.
Bændur þurfa ekki annað en
að stinga hendinni i eigin barm.
Þeim er mannamunurinn kunnur
frá hjúalialdinu. Þeir þekkja hjú
sem ekki veitti af að borguðu með
sér, en þeir þekkja líka önnur,
sem þeir mættu ekki án vera fyrir
nokkurn mun.
Beztu mennirnir gefa mest af
sér.
Og aðalskilyrðið til þess að
þjóðin nái beztu mönnunuin i
þjónustu sína er það, að hún launi
þeim sómasamlega.
Einn helzti kaupmaðurinn i
Reykjavík er frægur fyrir það„
hvernig hann velur sér starfsmenn,
og mun þar fólginn aðalgaldurinn
í því að verzlun hans ber höfuðiö
yfir alla samkepni. En hann laun-
ar þeim vel.
Veitti ekki af, að stefnubreyting
hjá þjóðinni ætti sér stað eitthvað
i svipaða átt.
frá ójriðmsm.
Langmerkustu viðburðirnir sem
dagblöðin hafa fengið skeyli um
undanfarna daga, er stjórnarbylt-
ingin í Rússlandi.
Hefir frjálslyndum mönnuin þar
í landi tekist að umturna stjórnar-
fyrirkomulaginu gersamlega, og
er ekki annað að sjá, en að þar
komist á þingbundin konungs-
stjórn með fullkomnu þingræði,
svo sem tíðkast í flestum Norður-
álfulöndum nú orðið.
Bylting þessi hefir gengið undra
greiðlega og líklega ekki kostað
miklar blóðsúthellingar. Keisarinn
hefir afsalað sér og afkomendum
sínum öllum rétti til valda i rik-
inu, en í hans stað er kjörinn
Michael Alexandersson, bróðir keis-
arans sem seztur er að völdum.
Herinn er mjög fylgjandi þessari
breytingu og verður hún eflaust til
þess, að Rússar gangi nú frarn
með enn meiri dugnaði i því að
berja á óvinum sínum.
Eftir simskeytum nýkomnum til
dagblaðanna hafa og gerzt miklir
viðburðir í Norður-Frakklandi. Þar
hafa Bretar og Frakkar unnið
mikla sigra á Þjóðverjum. Tekið
borgirnar Peronne, Bapaume, Roye
og Nayon auk 200—300 annara
þorpa, og endurunnið 2000 fer-
kílómetra landspildu. Orusturnar
eru ekki taldar mjög grimmar, þvi
að Þjóðverjar láli undan síga án
ákafra vopnaviðskifta.
Einar Jónsson myndhöggvari.
Kona'ein auðug í Filadelfíu hafði
tekið sér fyrir hendur að koma
upp líkneskjum af landnámsmönn-
um Ameríku, og á fyrsta myndin
að vera af Þorfinni Karlsefni.
Ýmsir listamenn eru látnir keppa
um líkneskju þessa, og einn þeirra
er íslenzki listamaðurinn Einar
Jónsson.
Ekki mun enn ákveðið liver
verði hlutskarpastur, en nú hefir
Einari borist skeyti um það, að
liann komi vestur um haf, návist
hans sé nauðsynleg, og honum
verði séð fyrir farareyri.
Ekki má þó skilja þetta skeyti
á þann veg, að tillaga Einars um
myndina hafi verið valin, þótt
margur mundi óska að sú yrði
raunin á.