Tíminn - 21.04.1917, Blaðsíða 1

TÍMINN
kemur út einu sinni i
viku og kostar 4 kr. til
áramóta.
TÍMINN
AFGREIÐSLÁ
á Laugaveg 4 (Bóka-
búðinni). Þar er tekið
á móti áskrifendum.
I. ár.
Rcykjavík, 21. apríl 11)17.
6. blað.
Peir sem fá fyrstu blöðin
sencl eru beðnir að segja
lil ef þeir vilja gerast kaup-
endur blaðsins, að öðrum
kosti verður hætt að senda
þeim það.
Um verzlun.
Samvmuustefnan.
í greinum þessum hefir verið
leitast við að sýna fram á það í
hverju verzlun landsins sé ábóta-
vant.
Ein sökin sé hjá fólkinu, sem
gangist oft og einatt og um of
fyrir slundarhagnaði, en aðalorsök-
in sé þó skipulag það sem hin
frjálsa samkeppni hefir skapað,
þar sem milliliðirnir séu hvort-
tveggja: óhæfilega margir, smákaup-
mennirnir, og afardýrir, stór-
kaupmennirnir.
Og af því að vitrustu og óeingin-
gjörnustu mönnum kemur saman
um að svona sé þessu farið, þá
er lagt ut á nýjar brautir, menn
kasta trúnni á hina frjálsu sam-
keppni en aðhyllast samvinnu-
stefnuna.
Um samvinnustefnuna er fengin
mikil og góð rejmsla í öðrum lönd-
um. Hér á landi er hún mjög að
ryðja sér til rúms, og þó einkum
í seinni tíð, síðan að menn fóru
að sjá milliliðaauðinn hrúgast upp
fyrir augunum á sér.
1 hverju er nú samvinnustefnan
fólgin?
Hún er fólgin í því, að þeir
sem kaupa og selja eigi verzlun-
ína 8jálflr.
Mönnum verður á að spyrja,
hvers vegna þessu sé ekki lengra
komið en er hér á landi.
Til þess liggja ýmsar orsakir.
Við erum alveg nýlega farnir að
rétta við eftir aldalanga einokunar-
ánauð. Skulda- og lánsverzlunin er
enn við liði víða um land. Sára-
lítið hefir enn verið unnið að því
að útvega hagkvæman markað fyr-
ir íslenzkar afurðir, einkum land-
Lúnaðarafurðirnar, og þær því
verið í óhæfilega lágu verði og
€ru enn, en það hefir stórum
dregið úr efnalegu sjálfstæði
manna. Erlendir stórkaupmenn
halda verzluninni í sínum hönd-
um alt til síðustu ára og enginn
gerði sér grein fyrir live mikinn
hag þeir höfðu af henni. Og síðast
en ekki sízt vantaði menn. Þeir
sem helzt höfðu þekkinguna höfðu
ekki lund til þess að vinna fyrir
fjöldann, en urðu langllestir kaup-
sýslumenn »fyrir eigin reikning«.
Þó er langt síðan að samvinnu-
stefnan stingur hér upp höfðinu á
sviði verzlunarinnar.
Og ekki mun það tilviljunin ein
að hún gerir það norður í Þingeyj-
arsýslu. Henni getist einna bezt að
andlega jarðveginum þar.
Aðal munurinn á kaupmanns-
verzlun og kaupfélagsverzlun er sá,
að kaupmaðurinn fær allan verzl-
unarhagnaðinn sjálfur, en kaup-
félagságóðan allir sem í kaupfé-
laginu eru.
Þar sem kaupfélög hafa starfað til
lengdar og nauðsynleg skilyrði ver-
ið fyrir hendi, stjórnin í liöndum
vel mentaðra dugnaðar og áhuga
manna, hafa þau orðið til að ríða
af baggamuninn um afkomu
manna, gera menn efnalega sjálf-
stæða. Má lesa þær sveitirnar úr,
sem þá aðstöðuna hafa átt hér á
landi, og kemur þetta heim við
eldri og víðtækari reynslu annara
landa.
Það munar miklu hvort menn
verða undir eða ofaná í lífsbarátt-
unni.
En það þarf ekki altaf að muna
miklu hvort heldur verður.
Sum kaupfélögin hér á landi
hafa t. d. síðastliðið ár auðgað fé-
lagsmenn sína um 28—40 þúsundir
króna, og þó keppt og haldið i
fullu tré við lcaupmannaverzlanirn-
ar, hvert á sínum stað, og verður
það þá skiljanlegt að þau marki
bygðarlögin annári og betri afkomu,
og geti orðið undirrót menningar-
framfara sem gera efnalegt sjáfstæði
að fyrsta og höfuðskilyrði.
Og þó er þess að gæta, að enn
hafa íslenzku kaupfélögin ekki
nema að litlu leyti getað gengið á
snið við dýru milliliðina, um-
boðssalana, heildsalana, stórkaup-
mennina. Þau hafa orðið að nota
þá alt til þessa, meira og minna,
um útvegun erlendrar vöru. Er því
augljóst hver gróði þjóðinni gæti
orðið að því, ef samvinnustefnan
um verzlun alla ryður sér hér til
rúms, þvi almenn liagsœld er betri
en mikil auðsöfn i fárra manna
höndam.
Samvinnustefnan ein er líkleg lil
þess að verða höfuðlausn islenzkrar
verzlunar, hún er nauðsynlegt skil-
yrði til þess að leysa hana úr
álögum og gera liana heilbrigða.
Kaupmannaverzlunin verður mæli-
lcvarðinn, hún hverfur ekki úr sög-
unni fyr en hún má til.
Framtíðarverkefnið er þetta:
Umbæta og fullkomna kaupfélög-
in sem þegar eru til samkvæmt
reynslu sem fengin er og hollum
nýungum, og setja önnur á fót þar
sem engin eru fyrir. Öll mynda
svo félögin allsherjar samband, en
það kemur á fót heildsölu fyrir öll
félögin og annast hún hvorttveggja
öll innkaup og sölu íslenzkra af-
urða. Þessi heildsala hefir aðal-
bækistöð í Reykjvík sem er sjálf-
kjörin verzlunarmiðstöð alls lands-
ins sakir samgangnanna og hafn-
arinnar, en til þess að veða sem
fullkomnastur milliliður þarf hún
að hafa verzlunarskrifstofur í lönd-
um þeim, sem aðalega verður
verzlað við.
En til alls þessa þarf áhuga-
sama, ábyggilega, vel mentaða
menn. Nokkrir þeirra eru þegar
til og verður altaf hægara að bæta
við. En hér er of mikið í húfi til
þess að tilviljunin megi ráða um
það hvort völ er slíkra manna —
þjóðin verður að ala þá upp. Það
þarf sérstaka mentastofnun til þess
að tryggja samvinnuverzluninni
hæfa menn.
Og það þarf meira.
Það þarf að launa þeim vel.
Ekki með gamla laginu, svo að
þeir þuríi að selja sig einhverri
aukaiðju eða hafa brögð í taíli til
þess að hafa í sig og á.
Verði þetta gert er sigurinn vís,
sá sigur, að íslenzka verzlnnin
verði lieilbrigð.
Er þetta ekki sagt út í bláinn,
heldur styðst það við fullkomna
reynslu annara landa þar sem sam-
vinnufélagskaparins'liefir notið við.
Að þessu sinni sltal ekki fjölyrt
frekar um þetta mál, en þar eð
þetta er eitt af áhugamálum blaðs-
ins, verður oftar að því vikið.
í næsta blaði verður minst á
það að hverju leyti muni ekki
komist af án landssjóðsverzlunar i
framtíðinni.
ð ry ggisr áð stöýnnin.
Á öðrum stað í blaðinu birtist
reglugerð er landsstjórnin hefir
gefið út um það, að hún ætli sér
að hafa hönd í bagga með um alla
mjölmatar- og smjörlíkisverzlun i
landinu, og mun það vera hugs-
unin að hún geri það meðan ann-
að þykir eigi örugt gegn óáran
þeirri, er nú stendur fyrir dyrum
af völdum ófriðarins.
En ráðstöfun þessi hefir mætt
misjöfnum dómum og stjórninni
mjög verið álasað fyrir tiltektir
þessar. Er það einkum af völdum
kaupmannastéttarinnar, og þá vís-
ast sprottið annaðhvort af ónæm-
um skilningi á öllu því, er varðar
velferð heildarinnar, ellegar þá af
beinum misskilningi á því, hvernig
stjórnin hugsi sér að ráðstöfun
þessi verði framkvæmd. Kaupmenn
óttist það, að þeir eigi hér að
missa um of í fjármunalega.
ÖIl þjóðin er á einu máli um
það, að kaupmenn og kaupfélög
hefðu eigi fengið rönd við reista
örðugleikunum á verzluninni eins
og nú standa sakir. Landsstjórnin
verði að skerast þar í leik — verði
að verzla.
Landsstjórninni gengur erfiðlega
að byrgja landið lífsnauðsynjum,
en öllum öðrum gengur það þó
miður. Mikið verður að byggja á
landsstjórninni um verzlunina í
næstu framtíð. Og hún veit þetta
og skilur.
Þess vegna ætlar hún að gera
það að sínu hlutverki að láta engis
ófreistað til þess að hamla bág-
indum af nauðsynjaskorti, og ætl-t
ast hún þá jafnframt til þess, að
hvorki kaupmenn né kaupfélög
láti sitt eftir liggja í þessu efni.
Ætlar landsstjórnin sér að vinna
að þessu fyrst og fremst með því,
að kaupa og fá flutning á sem
mestum birgðum hingað heim.
Og í öðru lagi með þvi, að sjá
um að þvi sem heim flyzt, hvort
sem það er á hennar vegum, kaup-
manna eða kaupfélaga, verði bróð-
urlega úthlutað meðal allra lands-
manna.
Af þessum toga er ráðstöfunin
spunnin.
Hver ráð verði til þess að fram-
kvæma þetta svo, að sem minst
þurfi að koma við hagsmuni kaup-
manna, skal ósagt látið að þessu
sinni. En vísast að stjórnin leiti
þeirra einna ráða, er réttmætust eru,
og ættu þá allir við að una.
Mun stjórnin jafnframt því að
afslýra því, að vörur þær er nú
íluttust hingað með skipunum á
vegum kaupmanna eða kaupfélaga,
lentu aðallega hjá þeim er mest
höfðu peningaráðin til þess að
birgja sig upp til langframa, hafa
hugsað sér það, að hver sá kaup-
maður er útvegað hefði umræddar
vörur, gæti sjálfur fengið að selja
þær, en eftir þeim takmörkunum
í hvern stað, er stjórnin segir fyrir
um. Verðlagsnefndarhlutverkið hins
vegar altaf við hendina, ef á þyrftí
að halda.
Verður ekki annað séð en að
úlfúð sú hljóti að vera andvana
fædd, sem vakin hefir verið af
hálfu ýmsra kanpsýslumanna út af
jafn-sjálfsögðum öryggisráðstöfun-
um og þeim, sem hér er um að
ræða.
Enda ætti það svo að vera, að
sú landsstjórn yrði þökkuð, sem
styður að almenningsheill, en eigi
að eins heill einstaklinga.