Tíminn - 25.08.1917, Blaðsíða 2

94
TÍMINN
uragetnar fjárhæðir orðnar þessar:
Útistandandi skuldir kr. 1149,246,51
og innistandandi skuldir krónur
917,976,27. Hvaða yfirlit er svo
hægt að fá um hag landsins af
»yfirlitinu«, þegar annað eins og
þetta sést þar hvergi? Eða hvað
á að segja um það, þegar krónur
231,270,24 eru taldar sem peningar
i sjóði og vpeningaforðiu, sem að
eins er reikningsupphæð (mismun-
ur á inni- og úti-standandi skuld-
um)? Mundu slík reikningsskil
hvergi talin hegningarverð?
Ásigkomulag landsreikninganna
virðist fara hríðversnandi og svo
komið, að telja má þá öllum til
viðvörunar, þeir sýna sem sé hvern-
ig reikngar eiga ekki að vera.
Elcki er það ólíklegt að fjár-
málaráðherra hafi hugsað sig um
tvisvar áður en hann tók á sig á-
byrgðina með því að undirskrifa
slíka reikninga. Færi illa á þyí að
slík undirskrift væri talin gagns-
laust form.
En hér er um það endemis ólag
að ræða sem ráða verður bót á
og það sem fyrst, og hvílir sá
vandi á þingmönnunum og þykir
óliklegt að þeir vilji gerast sam-
sekir oftar en orðið er.
Þrjú stig.
Landsverzlun með helztu nauð-
synjavörur er nú komin á og lík-
leg til að standa meðan stríðið
varir. Ástæðan sú, að annars hefðu
vörur verið of dýrar og of litlar í
landinu. Hungursneyð vafalaust
'orðið á þessu ári í sumnm hjer-
uðum. Um kolin og steinolíuna er
þjóðkunnugt hvað lítið var að
treysta á kaupmennina.
í landsverzluninni má nú þegar
greina þrjú stig. Hið fyrsta markar
E. A. og langsumliðar. Þá eru ýms-
ar vörutegundir keyptar hjá stór-
kaupmönnum í Rvík og seldar út
um land hverskonar fólki sem að
nafni til hafði verzlunarleyfi. Ekk-
ert eftirlit haft með að vörunum
A'æri skift réttlátlega. Heldur ekki
með verðlaginu, og fór þá að von-
um svo að mSrgir lögðu drjúgt á. Að
innkaupunum starfaði að mestu
ein deild í stjórnarráðinu, en út-
sendingu annaðist Olgeir Friðgeirs-
son. Mjög ófullkomið samræmi var
í fjárreiðunum. Sumir borguðu O.
F. Aðrir i atvinnumálaskrifstofuna,
þriðju í fjármálaskrifstofuna.—Alt
fyrirkomulagið var tómur grautur
— sem varast var að endurskoða.
Svona skildu langsummenn við í
vetur. Það var fgrsta stigið. En G.
Sv. mintist ekki á það í eldhús-
dagsræðunni. Milliliðirnir voru þá
nógu margir og nógu dýrir handa
bændum í Skaftafellssýslu.
Núverandi stjórn markaði annað
sporið, á útmánuðum, í vetur með
ngrri skijtingaraðferð. t*á var farið
að skifta við sýslur og hreppa
beint, að því leyti sem við varð
komið, og setja fastákveðið skift-
ingargjald á, þar sem kaupmenn
eða samvinnufélög seldu lands-
sjóðsvörur. Með því var girt fyrir
óhæfilega álagningu. Skiftingarað-
ferð þessi var viðunandi, ef af-
greiðsla og reikningsskil i Rvík
hefðu verið greið að sama skapi.
En þar var enn sama tvískifting:
Verzlunarskrifstofan og deild í
stjórnarráðinu. Varð í þeim efnum
lítil breyting til bóta fyrst um sinn,
og ollu þvi ástæðnr, sem ekki verða
raktar að sinni. Hins vegar var
bókhaldið endurbætt í vetur og
vor og komið í nútíma horf. Að
því verki, og þó einkum endur-
skoðuninni, vann einn hinn fær-
asti bókfærslumaður landsins, Rórð-
ur Sveinsson.
Þrátt fyrir þessar endurbætur
voru enn þeir gallar á fyrirkomu-
laginu, að slcrifstofurnar voru tvœr,
sem mjög hindraði yfirlit og skjóta
afgreiðslu. Ennfremur að innkaup-
in voru ekki gerð í Avneríku án
milliliða í Rvík. Að lagfæra þessi
tvö atriði er þriðja stigið, og þá
myndi öllum almenningi þykja
verzlunin komin í skaplegt horf.
Myndi sú endurbót hafa verið auð-
veld, ef ekki hefði gætt í Rvík,
og jafnvel í sjálfu þinginu, sterkra
áhrifa sem hindruðu endurbætur.
Tilætlun þeirra manna að halda
fast við milliliðahagnaðinn.
Skömmu fyrir þing mun stjórn-
in hafa ákveðið að færa innkaup-
in úr stjórnarráðinu i sjerstakar
skrifstofur. Rjargráðanefnd þingsins
ýtti málinu lengra áleiðis, og krafð-
ist að skrifstofurnar yrðu færðar
saman og settar undir einn for-
stjóra. Mun sú sameining nú kom-
in á, eða því sem nær. Héðinn
Valdimarsson liagfræðingur hefir
tekið að sér forslöðuna. Verða nú
öll landsverzlunarmálin í einni
skrifstofu, sem stendur beint undir
ráðuneytinu, en engri sérstakri
stjórnardeild.
Má búast við góðu af þessu ein-
falda og raunar sjálfsagða fyrir-
komulagi, og það því fremur, sem
bókfærslan er nú komin í gott horf,
og forstjórinn gáfaður maður og
vel mentur. Hefir hann sérstak-
lega kynt sér dýrtíðarráðstafanir
erlendra þjóða, þeirra sem lengst
eru komnar í þessum efnum.
Töluvert er þannig á unnið til
bóta. En mikils er enn vant með-
an stjórnin lætur ekki erindreka
sinn vestra annast innkaupin. Ekk-
ert firma, sem hefði miljónir í veltu,
eins og landsverzlunin, myndi láta
hjá líða að gera innkaup upp á
eigin spítur.
Vantar og sízt duglegan inn-
kaupamann þar sem Árni Eggerts-
son er. Verður þess vonandi ekki
langt að bíða, að hann annist öll
kaup fyrir landsins hönd vestra.
Með því væri fullkomnuð sú bygg-
ing, sem núverandi stjórn hefir
verið að reisa síðustu mánuðina
á rústum þeim sem ísafoldarliðið
fékk henni í arf um áramótin sið-
ustu.
ísafold i skuggsjánni,
ii.
Mikil vöntun þótti ísafold það
að Tíminn hefði enn ekki flutt
nema eina grein um þjóðjarðasölu-
málið. Er svo að sjá sem blaðinu
þyki heill landbúnaðarins komin
undir því máli.
En ef ísafold sér þar rétta veg-
inn, þá hefði hún átt að beita sér
á því sviði. Og ef hún hefði eytt
fyrir umræður um þjóðjarðasölu
svo sem helming af því rúmi, sem
hún hefir lánað kaupmannasinnum
til að ófrægja samvinnuhreyfing-
una, mætli segja að hún hefði
leyst sig af hóimi. En þar hefir
ekki orðið vart neinna aðgerða.
Tvær ástæður munu vera til
þess að ísafold lireyfir þessu máli.
Hún heldur að bœndum sé mótgerð
i því, ef blöð beita sér gegn þjóð-
jarðasölu. Að vísu er það ekki
nema hálfur sannleiki, en ísafold
heldur nú þetta og mun unna
bændum skapraunar af hverju
máli. En hin ástæðan er sú grunn-
færna skoðun blaðsins, að þjóð-
jarðasalan sé þýðingarmikið mál í
samanburði við ýms önnur fram-
faraskilyrði landbúnaðinum viðvíkj-
andi sem Tíminn hefir beitt sér
fyrir, svo sem aukna notkun véla
við sveitavinnu, úrræði til að bjarga
heyfeng i óþurkum, bættar pen-
ingastofnanir, og aukin samvinnu-
verzlun o. fl.
í síðasla blaði kveður nokkuð
við í öðruin tón í ísatold, heldur
en vant er. í fljótu bragði mætti
álíta dálítinn kafla þar ritaðan til
stuðnings samvinnumálum. En svo
er ekki, heldur er falinn úlfur í
sauðargærunni.
ísafold reynir þar að sýna fram
á að samviunuslefnan sé einkum
fyrir negtendur, og að neytendur
muni snúast gegn framleiðendum
(í þessu tilfelli bændum) og eyði-
eggja þá. Tilgangurinn bersýnilega
sá, að telja fáfróðum bændum trú
um að samvinnan sé þeim hættu-
leg, jafnvel banvæn.
Meir en lílið er athugavert við
þessa framkomu ísafoldar. Blaðið
virðist ætla að koma fram sem
hollur ráðgjali bænda. Ennfremur
eins og sá sem skilji út í æsar eðli
samvinnuhreyfingarinnar, jafnvel
eins og útvalinn spámaður þeirrar
stefnu.
Lesendur Isafoldar munu kann-
ast við er þeir renna auganu yfir
sögu þessa blaðs, hve nauðaþýð-
ingar og áhrifalítið það hefir verið
á undanförnum árum fyrir viðreisn
sveitanna. Jafnvel kent fullkom-
innar andúðar í garð bænda. Og
hvað samvinnunni víðvíkur, þá er
það þjóðkunnugt, að verstu fénd-
ur þeirrar hreyfingar hafa nú í
vetur gert ísafold að hreiðri sínu.
Samvinnuvelvild ísafoldar getur
þess vegna læplega staðið mjög
djúpt. Enda sést það fljótlega, þeg-
ar málið er athugað nánar.
Nýmæli ísafoldar er í því fólgið
að samvinnumenn i borgum (lík-
lega erlendis), muni vilja losna úr
okurgreipum íslenzkra bænda.
Þykja kjötið, smjörið og ullin of
dýr vara. Til að forðast »millilið-
ina« muni þeir setja upp stór bú
liér á landi til að fá ódýra land-
húnaðarvörur.
ísafold getur tæplega látið ser
nægja orðin tóm. Hún ætti að
leggja hönd á plóginn, og gera
sína »beztu menn« að ráðsmönn-
um við þessi . nýju stórfyrirtæki.
Gísli Sveinsson myndi vera sköru-
legur fjósamaður við sameignar-
fjós hjá Safamýri, Georg Ólafssyni
núverandi verkamanni kaupmanna-
félagsins, myndi vafalaust sýnt um
að annast nokkur þúsund úti-
gangssauða norður á Jökuldal. Þá
myndi og Garðar Gíslason reynast
knár og sauðvís selsmali á Tvi-
dægru.
Þetta væri óneitanlega vegur fyrir
ísafold og hennar lið. Þá mætti
segja að enginn klofningur væri
milli orða og athafna.
Annars er alt á sömu bókina
lærthjá ísafold. Hún virðist gleyma
því að íslenzkir bændur eru ekki
einungis framleiðendur, heldur líka
neytendur (ísafold gerir víst ekki
ráð fyrir að þarfir þeirra séu miklarj.
Og »sem slíkir« mættu þeir eftir
hennar kenningum snúa sér að
samvinnu.
Tilgangur ísafoldar er auðsær.
Hún óttast verzlunarsamtök bænda.
Hún óttast að þau sarnlök muni
skilja suma af hennar kæru vin-
um eftir eins og skip á þurru landi.
Hún veit að hér er um miljónir
að tefla fyrir almenning á íslandi,
miljónir, sem hægt er að spara að
miklu leyti, eða fleygja í botnlausa
»sál«. milliliðanna. Þess vegna er
hjú kaupmanna dubbað upp til að
villa samvinnumönnum sýn, snúa
huga þeirra frá samvinnu í verzl-
un að æfintýrakendum framleiðslu-
samtökum — einungis i þvi skgni
að koma allri samvinnu fgrir katt-
arnej.
Samkvæmt þessari byrjun mun
mega líla svo á, eins og tortíming
samvinnunnar sé höfuðáhugamál
blaðsins.
En er óvild ísafoldar hættuleg?
Lílum á reynzlu síðustu ára. ísa-
fold snerist móti Kristjáni Jóns-
syni yfirdómara og vildi troða
hann ofan í sorpið. En þjóðin
gerði hann að ráðherra. Hún
studdi Björn Kristjánsson lengi vel
og á meðan óx ekki gengi lians,
og ekki fyr en ísafold varði heilu
sumri til að áfella liann. Sigurð
Jónsson og Sigurð Eggerz vildi
ísafold af öllum hug fella frá lands-
kjöri. Það mistókst, en hennar
maður féll. Jörund Brynjólfsson
vildi hún fella frá þingmensku.
Hann varð fyrsti þingmaður í
stærsta kjördæmi landsins. En sá
sem ísafold tók sárast til, hné í
valinn.
Þetta eru fáein dæmi tekin af
handahófi. Verða íleiri nefnd siðar.
En þau sýna hvernig straumarnir
liggja. Óvild ísafoldar er heilsu-
samleg til gæfu og gengis mönn-
um og málefnum. Velvild hennai'
er hættuleg eins og kæfandi gas.
ísafold er það sem Bretar kallá
»home of lost causes«.