Tíminn - 25.05.1918, Blaðsíða 3

TÍMINN
119
Verkleg landbúQsðarmenÐmg.
Kftir Ilalldór Villijálmsson
skólastjóra á Hvanneyri.
Oft má sjá þess getið í ræðu og
riti, hve alþýðumentun okkar ís-
lendinga sé í góðu lagi, en ekki
get eg samþykt það nema að
nokkru leyti. Að vísu má svo að
orði komast, að nálega allir séu
læsir og skrifandi, en lítið er það
annað en nafnið tómt fyrir fjölda-
mörgum. Enda þarf meira en litla
æfing og nám til þess að ná
nokkurri fullkomnun í þessum
byrjunar-námsgreinum okkar.
Fjöldamargir bændur eru prýði-
lega vel að sér í ýmsum bókment-
um, einkum sögu og kveðskap og
margir fylgjast ótrúlega vel með,
svo afskektir sem við erum, í
ýmsurn stefnum og viðburðum
hins mentaða heims. Og ef við
berum saman íslenzka og erlenda
bændur, sem hafa svipaða afkomu,
er naumasl nokkur vafi á því, að
íslenzki bóndinn ber af hinum
hvað gáfur og víðlesni snertir.
En þetta er nú ekki nema önn-
ur hliðin á okkur, bjarta hliðin,
bólcvitið. Hin hliðin er mosavaxin.
Þar er fátt um bjarta geisla. Hana
kalla eg verksviiið. Við gelum hvor-
uga losað við okkur. Og okkur er
það liolt að kannast við dekkri
liliðina og reyna að bæta úr henni,
um leið og við reynum að láta
okkur fremur íara fram en aftur
um hina.
Ef við berum okkur aftur saman
við stallbræður okkar erlendis,
hvað snertir verksvit og þekking
á daglegum störfum, er enginn
vafi á þvi, að þar stöndum við
þeim langt að baki. T. d. er nógu
skrítið að taka eitt dæmi. Við
þykjumst af því að geta rakið
ættir okkar fram til konunga og
jafnvel fram til jötna! Og þeir eru
margir, sem eru ótrúlega vel að
sér og minnugir á þennan fjanda,
en séu þeir spurðir um foreldri
einstakra gripa þeirra, að eg ekki
nefni ættartölu fola, sem nálega
ekki þekkjast hér á landi, verðá
þeir strax að stóru spurningar-
merki.
Erlendis eiga víst margir bænd-
ur nóg með að feðra sig, en séu
þeir spurðir um kynferði gripa
sinna, þá kemur andinn strax yfir
þá. Og með hvíslandi, lotningar-
fullri mælsku rekja þeir ætt folans
síns fram til Oppenheims, fræga
graðhestsins enska, sem Jótar voru
svo heppnir að ná í og viti bornir
að nota, þangað til varð að drepa
hann vegna tábeinssigs, og voru
þá Jótar að eins búnir að nota
hanh í S ár. En á þessum 8 ár-
um sáði þessi eini hestur því úr-
valsfræi, sem af hefir sprottið fyrir-
myndarhesturinn, józki hesturinn.
Stendur hann litið að baki hestum
annara þjóða, sem beztir eru taldir.
Skyldum við nú ekki geta bætt
á okkur ættfræði skepnanna okkar
og þannig orðió fyrirmyndarmenn
í allsherjar ættfræði?
Þegar eg fer að hugsa um ment-
un og þroska íslenzku bændastétt-
arinnar, fer eg ekki nema að
nokkru leyti eftir því, liversu
mikið hún kann í fornum og nýj-
um fræðum, heldur dæmi eg
mentunarþroska hennar eftir því,
hvernig hún gerir sér jörðina und-
irgefna, hvernig hún ræktar jörð-
ina og hýsir hana, fer með bú-
pening sinn, hvernig vinnubrögð
hennar eru, hvernig samvinna og
félagsandi hennar er og þar af
leiðandi verzlun öll. í sluttu máli:
Hvernig hún hagnjdir sér sínar
eigin afurðir og þau margvíslegu
náílúruöfl, bundin og óbundin,
sem felast í skauti móðurmoldar.
Hér verður ekki reynt að rita
ítarlega um þetla mikla efni, held-
ur að eins drepið á einstöku dæmi
hingað og þangað.
Jarðræktin.
Eins og allir vita þá er ekki
nema sáralítill hluti landsins rækt-
aður. Er nú verið að mæla það
— að nafninu til. Mikill hluti af
þessu ræktaða landi er illa rækt-
aður, svo heyaflinn er ekki nema
belmingur við það sem hann gæti
verið, væru tún alment í góðri
rækt. Á seinni árum hafa inenn
talsvert gert að nýrækt. Syngur þar
hver með sínu nefi, en þó flestir
með gamla nefinu, ofanafristunni og
þaksléttuaðferðinni. ))Beðasléttunim<
er nú vonandi að líða undir lok,
þetta /arðrcektarafskrœmi, þar sem
hver hryggur stendur sem vígi
gegn vinnubrögðum siðaðra manna.
í hennar stað er að koma síslétta,
en lokrœsin vilja oft vanta. Skilja
bændur ekki enn þeirra miklu nauð-
syn og þýðing.
Víða, mjög víða. eru tún full af
iltgresi. Stafar það að miklu leyti
af því hve túnin eru blaut. í kulda
og bleytu og súrri jörðu deyja tún-
grösin okkar, punturinn. Illgresið
er harðgerðara, lifir. Þar má nefna
hálfgrös, sem ér illgresi þar sem
heilgrös eiga að vaxa. Hófsóley og
brennisóley lifir ágætu lífi, og uppi
á hólunum, þar sem þurai’a er,
hláer að okkur fífillinn. Ofan í
þetta gráðuga illgresi sölckum við
svo áburði ár eftir ár, en gerum
lítið sem ekkert til þess að. út-
rýma því og rækta betri nytja-
jurtir i staðinn.
Þá höfum við sáðsléttu- og flag-
sléttu-aðferðina. Eru þær lítt rejmd-
ar enn og gefast mismunandi. Má
þar sjálfsagt mörgu um kenna.
Þekkingarskorti, óviðeigandi út-
sæði, en útsæðið fer vafalaust
mikið eftir efna- og eðlisfræðilegu
ástandi jarðvegsins, raka hans,
veðráttu og skjóli. Holklakinn er
slæmur, einkum í leir- og moldar-
jarðvegi. Sennilega verri sunnan-
lands, þar sem meira er um auða
jörð og vetrarþíður en norðan-
lands. Mundi oft þurfa að taka á
valtanum, sem líklega er eittbezta
ráðið gegn honum.
Þá er hugsanleg ein aðferðin
enn. Það er sáðskifti, likt og tíðk-
ast í öðrum löndum. Plægja upp
túnin eða rista ofan af þeim.
Rækla í flaginu kartöflur, rófur,
matjurtir meðan spretta og illgresi
er viðráðanlegt. Síðan sá eða þekja
með nýristu torfi við hliðina og
svo koll af kolli.
En hver þessara aðferða er nú
bezt? Það er spurning, sem ætti
að vera brennandi áhugamál öll-
um hugsandi jarðræktarmönnum.
Hvernig eigum við að rækta jörð-
ina okkar á sem ódýrastan, en þó
varanlegastan og teknamestan hátt?
Því verður ekki svarað nema méð
víðtœkum og nákvœmum tilraunum.
En eg veit ekki til að þær hafi
verið gerðar.
Þá er önnur spurning máskyld
þessari og engu þýðingarminni.
Það er áburðarmeðferðin. Þessi
möndull jarðræktar og. búsældar
okkar bændanna.
Hvernig eigum við að auka,
blanda og gej'ma áburðinný Tals-
vert hefir verið rætt og ritað um
þetla atriði, en lítið eftir því farið,
eins og oft vill verða. Sumir vilja
láta áburðinn leysast sundur, fúna
og rotna við geymsluna, svo jurt-
irnar eigi hægara með að ná í
næringarefnin. Það er að minsta
kosli dýrt og mjög liætt við að
mikið fari þá til spillis.
Hitt tel eg betra að geyma á-
burðinn þannig, að sem minslar
verði á honum efnabreylingar, líkt
og um hey og matargeymslu. Hér
gelui' þó verið um undantekning
að ræða, svo sem með áburð handa
Nokkrar augnabliksmyndir
frá Danmörku og Noregi
eftir
Bjarna Ásgeirsson.
Hafa þeir hrundið málinu til
frafnkvæmda og mokað miljóna-
virði af áburði úr loftinu á ári
hverju nú undanfarið. Starfa mörg
hundruð manna við verksmiðjur
þeirra. Auk þess lrafa þeir með
höndum búskap svo stórkostlegan,
að hann fæðir að mestu alla þeirra
verkamenn. Þeii liafa einkaleyfi til
að nola þessa uppgötvun, og gildir
það til 1919.
Allmikill hluti stóriðnaðarins
hefir lil þessa verið rekinn með
olíu og kolakrafti, og því er ekki
að fullu liætt enn. Hið sama er
að segja um skip og járnbraulir.
Þó eru Norðmenn byrjaðir á að
reka nokkurn hluta vöruflutninga-
lestanna með timbri. En rafur-
magnið nær með ári hverju meiri
og meiri tökum á öllu sem veru-
legra krafta þarf við. Framleiðslan
er þar líka eins ódýr og hún getur
verið. Mörgum hundruðum olíu-
lampa er árlega sópað út til að
rýma fyrir hinum glóandi þræði.
Flestar borgir og þorp nota nú
nær eingöngu rafurmagn til Ijósa
og auk þess fjöldi gististöðva,
heilsuhæla og bændabýla út um
alt land. Mesti sægur manna notar
það til suðu og auk þess margir
til að hita híbýli sín. í því hefir
rafurmagnið samt átt örðugasta
samkeppni við viðinn og kolin.
En nú þegar kol og timbur er
orðið svona dýrt, telja margir raf-
magnssuðu sjálfsagða og hitun á-
batavænlega þar sem framleiðslan
er ekki því dýrari. — Margs konar
vélar, sern^ til þessa hafa verið
reknar með manna-, liesta-, olíu-
og kolakrafti, eru nú óðum lagðar
í ruslakisluna og endurnýjaðar
með rafurmagnsvélum. Og margar
verksmiðjúr sem þurfa þúsundir
hestafla, bafa einnig tekið þessa
sömu, óviðjafnanlegu orku í sina
þjónustu, og járnbrautarlestirnar
eru byrjaðar á hinu sama. — Þeir
sem bjartsýnaslir ern á þessa liluli
meðal sérfræðinga, álíla það ein-
ungis timaspurning hvenær allar
járnbrautir landsins verði reknar
með rafurmagni og olíumótorarnir
verði teknir úr bátunum og rafur-
magnsmótorar látnir í staðinn.
Eg sagði áðan að Norðmenn
hefðu bundið fossana. Það er þó
ekki rétt nema að nokkru leyti.
Mikið af því fé sem upphaflega var
til þess notað var útlent, mest
þýzkt og enskt. Horfði um tíma
til vandræða fyrir Norðmönnum
með það mál. Virtist helzt að
megnið af aílslöðvum landsins ætl-
aði að lenda í liöndum útlendinga.
Til varrnar því hófust þeir handa
og komu á lijá sér fossalögum,
sem trj^gðu á ýmsan hátt rétt þjóð-
arinnar í málinu. Svo varð annar
óvæntur atburður til að afstýra
þessum háska til fulls, og það var
stríðið. Á fyrstu árum þess græddu
Norðmenn ógrynni fjár, sem þeir
gátu að nokkru leyti varið til að
kaupa inn útlenda hluti í fossa-
fyrirtækjunum. Eiga þeir nú sjálfir
að mestu leyti fossa landsins og
það sem þeim fylgir.
Margt íleira væri liægt að segja
um stóriðnað Norðmanna og ýmsar
framfarir á því sviði, en eg læt
hér staðar numið. Þetta er nóg til
að sjrna að þeir eru athafnamiklir
í þeim atvinnuvegum sem hér hafa
verið nefndir. Enda hafa þeir á
fáum áratugum breytt og bylt um
efnum og ástæðum mikils liluta
þjóðarinnar. Og þeir eru alveg
búnir að snúa við liinu gamal-
gróna þjóðlega máltæki Norð-
manna: Noregur er fálækt land.
Nú ber öllum saman um að hann
er auðugt — slórauðugt framtíðar-
land. Saml liefir það farið hér
sem oftar á byltingatímum, að
lilutir manna liafa orðið næsta
misjafnir. Þroskinn hefir orðið
ójafn eins og oft er hjá ungling-
um sem vaxa mjög ört. Hinir
framsýnustu, djörfustu, aðfara-
mestu og lieppnustu hafa safnað
stórauði á skömmuin tima, eink-
um framan af stríðinu. Til dæmis
um það er, að í (smáhæ einum
austan fjalls, sem hefir ca. 5000