Tíminn - 20.12.1924, Blaðsíða 2

200
T I M I N N
Kírkjan.
vm.
I hinni postullegu trúarjátningu
er svo talið, að kirkjan sé ein, al-
menn og heilög. pó er kristin
kirkja klofin í margar deildir. Svo
hlýtur og að vera. Eðli þjóðanna
og sérkenni einstaklinga veldur
því. Siðbót Lúthers er ekki til
komin af tilviljun. þar rís ger-
mönsk sjálístæðisþrá gegn róm-
verskri kúgun. Germanskar þjóðir
stofna þá þjóðkirkjur, en hinar
rómönsku þjóðir halda fast við
sinn sið. Rómversk-kaþólsk kirkja
er arftaki rómverska ríkisins.
Páfadómur er þar kominn í stað
keisaravalds, en agi og ágætt
skipulag er sameiginlegt. par
géngur skipulagið á rétt einstakl-
inganna. þá kúgun gátu hinar
germönsku þjóðin ekki þolað.
Lúther er oddviti þeirra og vinn-
ur líkt verk fyrir germanska
menning og Armenius, þegar hann
stöðvar sigurför Rómaríkisins.
Germanskt kyn er „protestaniskt“
að eðlisfari, og af „protestöntum“
munu Islendingar vera germansk-
astir. Á sama hátt og Rómaríki er
enn við líði, þar sem er hin
kaþólska kirkja, geymist fom-
germönsk menning með íslensku
þjóðinni. Tunga og bókmentir
tengir oss óslitið við fornöldina.
Heiðnin er hér ekki í fyrirlitningu,
heldur er á henni guUaldarblær. Og
svo römm var hin germanska taug
í þjóðinni, að hér var lítil þörf
siðbótarinnar móts við það, sem
var sunnar í álfunni. það kemur
því ekki á óvart, þó hin höfðing-
legu ummæh Lúthers eigi hér
fastara fylgi en víða annarsstað-
ar, er hann á þinginu í Worms
setti skynsemi sína ‘ og skýr rök
hærra en valdboð kirkjunnar. það
er glæsilegasta stundin í sögu sið-
bótarinnar, þegar hinn gráklæddi
munkur- stendur frammi fyrir öll-
um máttarvöldum smnar aldar,
furstum, páfalegáta og keisara, og
neitar því að óhlýðnast boði sinn-
ar eigin samvisku. það gat varðað
hann fjör og frelsi. En sú hætta
þótti honum lítil móts við það, að
brjóta bág við samvisku sína og
sannfæringu. Grár og grófgerður
munkakuflinn verður glæsilegri í
augum þeirra, sem á horfa aftur í
aldimar, en rauð klæði kirkju-
valdsins og pell og purpuri keisar-
ans. f stað þess að segja: „þama
er maður eftir mínu höfði“, kast-
aði kirkjan Lúther út fyrir. Og þó
verður kirkjan aldrei fullkristin
fyr en hún telur þann mann meira
virði en sín eigin kerfingagerfi,
sem er þess reiðubúinn að leggja
nokkuð í söluna fyrir sannfæring
sma. Slíkra manna þarfnast kirkj-
an helst. Við siðferðisþrek og rétt-
láta breytni ber að miða mann-
gildið. Kristur hefir aldrei sagt:
„Af trúarjátningunum skuluð
þér þekkja þá. Sælir eru þeir, sem
fallast á kenningar kirkjunnar og
fella ekkert undan o. s. frv.“. Og
þó hafa lútherskir prestar til
skamms tíma og kaþólsk klerka-
stétt alt fram á þennan dag, stilt
sér í kirkjudyrnar og bandað með
hendinni þegar spámaðurinn nálg-
ast. Hinn kirkjulegi embættis-
hroki má öfunda Amasja prest af
ríkiskirkjureigingnum, er hann
vísaði Amos spámanni á bug með
þessum orðum: „Haf þig á burt,
vitranamaður! f Betel mátt þú eigi
framar koma fram sem spámaður,
því að þar er konunglegur helgi-
dómur og ríkismusteri“. þar sem
þessai'i stefnu er fylgt, verður
kirkjan að kredduklíku, þar sem
þekkingin er talin synd en fáfræð-
in sáluhjálpleg, og hættan mesta,
að hinn heilagi eldur kveiki í
kirkjunni.
það er kirkjunnar ríkasta þörf,
að hið klerklega íhald sitji ekki
eitt við stýrið. Hvert félag þarf
spámannlegrar framsóknar við,
svo það fúni ekki niður. Kirkjan
er samtök þeirra, sem vilja feta í
fótspor Krists. pað er meira virði
að rétt sé stefnt, en að stefnuskrá-
in sé nákvæm um hvert atriði.
Kirkjan á að vera opin öllum þeim
sem leita guðs ríkis og þess rétt-
lætis. Líf og hreyfing er henni
nauðsynlegt. Öldur hins andlega
lífs rha þar og falla. það er óþarft
að kalla hverja ölduhreyfing fyrir
sig hina sönnu kirkju. Kirkjan á
að vera hvelfingin, sem hvelfist
yfir allri andlegri viðleitni mann-
kynsins. Ekkert mannlegt á að
vera henni óviðkomandi. Jafnvel
kaþólsk kirkja kemst ekki fram
hjá því lögmáli, að öll menning
hlýtur að ganga í öldum. Blærinn
á trúar- og kirkjulífi breytist eins
og stíll hins ytra hjúps. í einn tíma
einkennir hinn þungi, jarðfasti
rómanski hringbogi hið andlega
líf. í annan tíma tekur mannsand-
inn á sig mynd hins gotneska odd-
boga, sem stendur fast á traust-
um súlum og teygir sig til himins.
En hvorttveggja eru kirkjur, sú
sem er reist í rómönskum stíl og I
hin, sem hefir á sér gotneskt snið. j
Og það er jafnvel fleira kristilegt j
en kirkjan hefir enn breitt væng j
sinn yfir. Margt af því, sem enn j
ber á milli austrænni og vestrænni
menning, er aðeins frábrugðinn
stíll, ólík tunga og annarlegt þjóð-
erni. Deus og Allah þýðir hvort-
tveggja: Guð. Andi guðs er hinn
sami þó hann beri ólík nöfn á
ýmsum tungum. Undir ýmsum
búningi, orðum og ytri táknum
bærist hin sama þrá hjartans, er
Éæ==^
DroUinn vakír.
Drottinn vakir, drottinn vakir
daga og nætur yfir þér.
Blíðlynd eins og bezta móðir
ber hann þig í faðmi sér.
Allir þótt þér aðrir bregðist,
aldrei hann á burtu fer.
Drottinn elskar, — drottinn vakir
daga og nætur yfir þér.

Löng þá sjúkdómsleiðin verður,
lífið hvergi vægir þér,
þrautir magnast, þrjóta kraftar,
þungt og sárt hvert sporið er,
honum treystu, hjálpin kemur,
hann af raunum sigur ber.
Drottinn læknar, — drottinn vakir
daga og nætur yfir þér.
Þegar freisting mögnuð mætir,
mælir flátt í eyra þér,
hrösun svo þig hendir, bróðir,
háðung að þér sækja fer,
vinir flýja. — Æðrast ekki,
einn er sá, er tildrög sér.
Drottinn skilur, — drottinn vakir
daga og nætur yfir þér.
Þegar æfiröðull rennur,
rökkvar fyrir sjónum þér,
hræðstu eigi, Hel er fortjald,
hinumegin birtan er.
Höndin, sem þig hingað leiddi,
himins til þig aftur ber.
Drottinn elskar, — drottinn vakir
daga og nætur yfir þér.
S. Kv.

■JS
-=m~
brýst fram í tilbeiðslu og lotning
fyrir þeirri göfgi í tilverunni, er
vér nefnum eiginleika guðs.
Glöggskygni á það, sem er sam-
.eiginlegt í andlegu lífi þjóðanna,
er samboðin lærisveinum þess
meistara, er sagði við rómverska
hermanninn: „Ekki einu sinni í
Israel hefi eg fundið slíka trú“.
það er engin þjóð útvalin guðs
þjóð. Vér trúum því ekki lengur að
2-íon sé miðdepill jarðar, né heldur
að jörðin sé miðdepill alheimsins.
, það er ekki af vantrú, að vér er-
! um horfnir frá hinni gyðinglegu
þröngsýni, heldur vegna hins, að
þekkingin hefir vaxið og trú vor
um leið. það er nú hærra undir
himininn og víðara milli endi-
marka jarðarinnar en á dögum
Abrahams. Oss hættir því síður til
ofmetnaðar en Gyðingum og
krefjumst því engrar einokunar
fyrir kirkjunnar hönd né óskeikul-
leika fyrir hönd hebreskra bók-
menta. það er mikil skammsýni að
nefna það niðurrif, þegai- forn
fræði falla fyrir vaxandi þekkingu.
það er ekkert niður rifið þó sjón-
aeildarhringurinn færist út. Alt,
sem verðmæti hefir, feist í hinu
nýja útsýni. Af því mun ekki einn
stafkrókur líða imdir lok. Vitið,
víðsýniö og hinn spámannlegi eld-
móðux' rífur aldrei niður. það heit-
xr ekki að rífa niður, þó mokað sé
úr rústum íornum fúa — þó ein-
ixverjir eftirleguklerkar haldi íast
við að kalla rústimar kirkju. það,
sem fúnað hefir, og ræsta þarf
burt, er ekki kirkja Krists. Kirkja
Krists er það afl, s*m sífelt bygg-
ir upp að nýju, það sem tímans
töxm hefir imnið á. Kirkja Knsts
er hið skapandi af 1, sem heldur sí-
ungum þeim boðskap, er Kristur
flutti, það afl, sem leysir fagnað-
arei'indið úr álögum úreltra fræða
og brennir haminn. Kirkja Krists
er hærri til loftsins, en nokkm'
kierkakii'kja, því hvelfing hennai’
er himininn, gólf hennar jarðríki
og söfnuðurinn mannkynið.
þrengri getur guðs heilög kirkja
ekki verið. Allir múrar, sem reist-
ír hafa verið og gryfjur, sem hafa
verið grafnar, eru af rnanna hönd-
um gert. Sumt af því heíir máske
stundum gert gagn. En alt hverf-
ur það, þegar horft er frá sjónar-
miði eilífðarinnar. Svokölluð
kirkjusaga er ekki sama og saga
guðs ríkis á jörðunni , heldur er
öll saga saga guðs ríkis, ef rétt er
rituð. Gyðingar sögðu sína sögu
að hætti trúaðra manna. Brot
hennar hafa geymst oss í ritum
Gamla testamentisins. En þar eru
cþroskaðar trúarhugmyndir og
þjóðai-rembingur til mikilla lýta.
það er fágætt að saga sé sögð
á síðari tímum, svo að sjá megi
fingur forsjónarinnar í hverri
línu. Og þó hefir Thomas Carlyle
ritað sögu frönsku stjómarbylt-
ingarinnar svo, að ætíð er sami
grunntónninn: trúin á það, að
hinstu rök lífsins séu réttlæti,
máttur og viska. Gladstone, hinn
mikli skörungur enskra stjóm-
mála, vinnur alt sitt starf í þeirri
txú. Lincoln, forseti Bandaríkj-
anna, er eins og leiddur af æðri
öflum. Enn em æðri öfl að verki í
sögu mannkynsins, ef ekki brest-
ur hugarfar og sjón til að sjá fing-
ur guðs í rás viðburðanna. En síst
má halda, að æðri öfl séu eingöngu
að verki innan þeirra félaga, sem
kalla sig kristnu nafni. Víða getur
kirkjan leitað aðdrátta, ef hún
gætir þess að binda ekki ferðir
sinar við þá staði eina, sem hún
Áttunda bréf til Kr.A.
Er æskilegt, að afburða hæfileika-
menn, eins og Skúli Magnússon, Jón
Eiríksson og Jón Sigurðsson eigi að-
gang að mentastofnunum lands síns?
íslenska þjóðfélagið svarar neitandi,
nema ef slíkir menn vaxa upp í höf-
uðstaðnum. Reglugerð mentaskólans
útilokar frá inntöku i neðri deildimar
aðra en þá, sem geta byrjað nám
barnungir. Og Reykjavík er svo dýr
staður, að ótrúlegt er, að efnalausir
námsmenn utan af landi geti haldist
þar við nám i 10—12 ár.
Sú hreyfing, að skapa mentaskólan-
um stallbróður og keppinaut á Akur-
eyri, miðar að því að bæta úr þessum
ágöllum. Breytingin er fyrir þjóðina
alla, til að greiða réttlátlega götu
þeirra mörgu úrvals efnismanna, sem
ekki geta byrjað langt skólanám fyr
en þeir vinna fyrir vetrardvöl á skóla
með sumarvinnu sinni. Reykjavikur-
skólinn er sniðinn eftir þörfum höfuð-
staðarins og efnafólks úti um land.
Akureyrarskólinn á að verða, hjálpar-
hella sveitaunglinganna alstaðar af
landinu. Og þegar þses er gætt, hve
bændafólkið hefir lagt mikið og legg-
ur enn til menningarlífsins hér á
landi, sýnist útilokun þess frá lang-
skólanámi ekki sanngjörn eða heppi-
leg.
Tvent er það, sem gerir Akureyri vel
fallinn stað fyrir hinn nýja keppinaut
mentaskólans. þar er gott og mikið
skólahús, með hinum stærstu og bestu
heimavistum hér á landi. í öðru lagi
er í kring um Akureyri hin frjósam-
asta sveit, höfnin aflasæl og mjólk alt
nð því helmingi ódýrari en í Reykja-
vík. Reynslan er þvi sú, að nemendur
i heimavist á Akureyri eyða til jafn-
aðar um helmingi minna en piltar,
sem dvelja skólaár mentaskólans í
Reykjavík. Með heimavist hér í bæn-
um mætti minka kostnaðinn nokkuð,
ef landið gæfi hús fyrir 300 þús. og
viðhald fyrir 20—30 þús. kr.
Fyrstu drög til breytingar á Akur-
eyrarskólanum eru nokkuð gömul.
þegar skólahúsið á Möðruvöllum
brann laust eftir aldamótin, var Stef-
án Stefánsson síðar skólameistari
mikill áhrifamaður við skólann, og
jafnframt þingmaður Skagfirðinga.
Hann réði miklu um að skólinn var
fluttur til Akureyrar, sem að mörgu
leyti var misráðið. En jafnframt er
honum mest að þakka að skólinn var
fcygður svo stór og veglegur, sem raun
ber vitni um. Skólinn var gerður að
þriggja vetra skóla, og se.ttur í sam-
band við mentaskólann, þannig að
piltar frá Akureyri gátu gengið próf-
laust í 4. bekk mentaskólans. Með þvi
að aldurstakmark var ekki til hindr-
unar á Akureyri, var piltum, sem
byrjuðu nám seint, með þessu opnuð
leið að háskólanámi. Margir þeirra
voru aðeins i 4. bekk i skólanum hér,
og bjuggu sig undir prófið utanskóla.
En jafnan er mikill skaði fyrir ungl-
inga að vera á slíkum hrakningi við
nám, borið saman við að vera í góð-
um skóla.
A síðustu árum sínum hóf Stefán
Stefánsson og nokkrir aðrir menn
nyrðra kröfuna um að skólinn á Ak-
ureyri yrði arfþegi hins gamla Hóla-
skóla. í fyrstu var málinu litiö sint.
Og síðustu árin sem Stefán lifði, átti
hann erfitt með að láta flokksbróður
sinn, Jón Magnússon, skólamálaráð-
herra, leggja viðunanlega fram til
viðhalds húsinu. íhaldið var þá að
myndast, og þó að það telji sig hafa
frjálsa samkepni á verslunarsviðinu,
þá vill það láta mentaskólann hafa
„oinokun" á langskólanámi. þegar
Stefán féll frá, þótti Framsóknarmönn
um miklu skifta að fá sem mestan
skólmann í hans stað. þótti þá Sig-
urður Guðmundsson álitlegastur,
enda hafði hann mikið orð á sér fyrir
kenslu sína bæði við kennaraskólann
og mentaskólann. Flestir, ef ekki allir
Framsóknarmenn, sem þá voru á
þingi, rituðu undir áskorun til Jóns
Magnússonar að veita Sigurði Guð-
mundssyni skólameistaraembættið, ef
hann sækti. Menn vissu, að ef það er
nokkuð, sem J. M. virðir mikið, þá er
það stór hópur af íslenskum þing-
mönnum, sem gerir ákveðna kröfu.
Sigurði var veitt embættið. Honum
tókst að fá að skólanum einn hinn
helsta núlifandi náttúrufræðing, sem
uppi er hér á landi, Guðmund Bárð-
arson frá Kjörseyri. Með því kennara-
liði, sem fyrir var, mátti segja að skól-
inn væri ve! settur, er hann hafði feng
ið þessa viðbót. Litlu síðar urðu
stjómarskifti. Sig. Eggerz leit með
meiri sanngirni á málstað skólans,
heldur en fyrirrennari hans, og
Klemens Jónsson var gamall Eyfirð-
ingur og einn af helstu samverka-
mönnum Stefáns Stefánssonar, er
skólahúsið var reist. Stjórnin viður-
kendi þörfina á að bæta húsið. Var
sett í það miðstöðvarhitun og raf-
lc-iðsla, en ekki járnvarið, og bíður sú
aðgerð enn.
Sigurður Guðmundsson tók nú upp
rnentaskólamálið að nýju með mikilli
atorku. Varð honum það ljósara með
degi liverjum, að einmitt margir efni-
legustu piltarnir úr skólanum, sem
gátu kostað sig þar, urðu annaðhvort
að hætta við hið dýra áframhaldsnám
í Reykjavík, eða hætta á að lifa þar
fcieilsuspillandi öreigálifi, i rándýrum
kjallaraholum eða þakloftskytrum. Og
hvað var svo unnið við að safna þess-
um skara öllum til Reykjavíkur? þar
þurfti að bæta við einum kennaranum
eftir annan. í fyrra voru bekkimir
þar orðnir 14 og stöðugt bætt við nýj-
um mönnum. Með svo sem hálfum
þeim kenslukröftum, sem ólöglega
hefir verið bætt við mentaskólann hin
síðustu ár, hefði mátt gera öllum Ak-
ureyringum, sem vildu, kleift að ljúka
þar mentaskólanámi.
Fyrir Sigurði Guðmundssyni hafa í
baráttu hans í þessu máli vakað tvær
hugmyndir. Fyrst að halda opinni
leið til háskólanáms fyrir fátæka úr-
valsmenn, sem byrja seint sökum ytri
atvika. En þetta er með öðrum orðum
sama og að halda opinni leið til slíks
náms fyrir böm bændanna. það er
þessvegna eðlilegt, að þeir þingmenn,
sem einkum bera fyrir brjósti hags-
muni og þróun sveitanna og sveita-
ménningarinnar, hafi stutt skóla-
i