Tíminn - 09.01.1932, Blaðsíða 3

TÍMINN
3
A víðavangi.
Launalækkunin.
Samkvæmt vísitöluútreikningi hag-
stoíunnar lækkaði dýrtíðaruppbót
starismanna rikisins, þeirra, sem
laun taka samkvæfht launalögunum
1919, úr 30% niður í 17%. Nemur það
13% aí lieildarlaunum þeirra, sem
haia dýrtíðaruppbót miðaða við aila
launaupphæðina. En auk þeirra
margt starismanna, sem ekki haía
laun samkvæmt launalögunum. Rétt
fyrir áramótin ritaði stjórnin þvi hin-
um einstöku ríkisstofnunum og mælti
svo fyrir, að laun þeirra starísmanna,
sem ekki búa við ákvæði iaunalag-
anna frá 1919, yrði til samræmis iæið
niður. Hefir sú lækkun nú ver-
ið framkvæmd, þar sem sérstök
samningsákvæði eigi hindra. Áætla
má, að sparnaður sá, sem hér er urn
að ræða í launagreiðslum nemi uin
400 þús. króna alls. Á þessum erfiðu
tímum þegar erfiðisfólk til sjávar og
sveita berst i bökkum um afkomu
sína, eru eins og við má búast, há-
værar kröfur um, að starfsmenn rík-
isins, sem fastar tekjur hafa, beri
hlutfallslega sitt af byrðum krepp
unnar og takmarki persónulega notk-
un fjármuna eins og verkamenn og
iramleiðendur, sem bera afleiðingarn-
ar af sölutregðu markaðsvaranna, nú
verða að gjöra. þegar þessa er gætt,
verður ekki annað sagt en að blað
verkamannanna, sem sannarlega fá
að kenna á viðskiptakreppunni og
flestir hafa stopular tekjur af at-
vinnu sinni, hafi talað nokkuð kæru-
leysislega um þetta mál nú undan-
farna daga. — Hinsvegar er það
ómótmælanlegt, að margir af hinum
lægst launuðu starfsmönnum hins
opinbera, berjast í bökkum, og á
þeirri kemur lækkmrin óneitanlega
niður með talsverðum þunga. Eru
launakjör margra þessara manna
lakari en almennt er álitið. — Og um
það ætti ekki að þurfa að deila, að
iaunalögin þyrftu athugunar og það
áður langt líður. En þær ráðstaf-
anir, sem nú eru gjörðar, ber auð-
vitað ekki að skoða, sem endurbót á
launafyrirkomulagi rikisins heldur
sem viðleitni hins opinbera til að
verða við rétrtmætum og eðlilegum
kröfum almennings um að dregið sé
úr útgjöldum ríkisins eins og unnt
er til að vega á móti greiðsluerfið-
leikum þjóðarinnar.
„Dýru embættm" og Mbl.
Mbl. i gær birtir grein um skipt-
ingu lögreglustjóraembættisins í Rvík,
sem gjörð var á þinginu 1928. þykist
blaðið þar sanna, að breyting sú, sem
þar er um að ræða hafi. orðið kostn-
aðarauki fyrir rikissjóð. Blekking
Mbl. í þessu sambandi er í því fólg-
in, að það tilgreinir eingöngu skrif-
stofukostnað embættanna fyr og nú,
en ekki iaun þau, sem bæjarfógeti og
lögreglustjóri (sem jafnframt var
tollstjóri) höfðu til samanburðar við
þau embættislaun, sem nú eru. Laun
bæjarfógeta og lögreglustjóra voru
um 100 þús. kr. samanlögð, en sam-
anlögð laun lögmanns, lögreglustjóra
og tollstjóra eru nú 30—40 þús. Spar-
ast þannig 60—70 þúsundir á ári. Um
skrifstofukostnaðinn er það að segja,
að skrifstofukostnaður lögmanns er
nú minni en bæjarfógetans áður, en
skrifstofukostnaður lögreglustjóra hef-
ir minnkað meir en um helming (eða
úr nál. 96 þús. n'iður í 42 þús.) við
það að tollstjórastarfið var tekið burt.
En á sama tíma hefir löggæzlustarf-
ið stóraukizt m. a. vegna fjölgunar
iögregluliðsins um helming. Hækk-
un sú á skrifstofukostnaði, sem um
er að ræða, hefir orðið lijá tollstjóra,
og hefði sá kostnaður vitanlega auk-
izt eins fyrir því, þó að sama skipun
hefði haldizt og áður, því að hún staf-
ar auðvitað eingöngu af því að verk-
efnin hafa aukizt, enda fer nú mikill
liluti af tolltekjum rikisins gegnum
skrifstofu tollstjórans í Reykjavík.
Hefir og tolleftirlitið verið stórlega
endurbætt á þeim tíma, sem um er
að ræða, með sýnilegum árangri fyr-
ir ríkissjóð. Til athugunar fyrir Mbl.
má benda á það, að kostnaður við
stjórn Reykjavikur liefir aukizt úr
141 þús. árið 1927 upp í 204 þús. árið
1931. Mun þó Mbl. eigi lialda því
fram, að Knud Zimsen hafi aukið
þennan kostnað að óþörfu, heldur að
verkefnin hafi vaxið, jafnframt því
sem bærinn hefir stækkað og starf-
semin orðið umfangsmeiri. Dylgjur
Mbl. geta því ekki skoðast öðruvísi
en sem lúaleg og ómakleg árás á
ílokksbróður þess, tollstjórann í Rvík,
íyrir, að hann liafi aukið skrifstofu-
kostnað sinn að óþörfu. En á em-
bættislaununum sjálfum hefir ríkið
grætt 60—70 þúsundir eins og bent
er á hér að framan og ómögulegt að
að lirekja.
Mbl. og afurðasalan.
það er eins og Mbl. sé það alveg
séi'stök ánægja að mála viðskipta-
ástand þjóðarinnar sem allra svört-
ustum litum og auka á þær áliyggj-
ur, sem almenningur hefir út af
kreppunni. þegar tveir útgerðarmenn
í Huil neituðu að selja ísfisk sagði
Mbl., að sala á íslcnzkum ísfiski væri
bönnuð í Englandi! Um daginn kom
tilkynning frá Spáni um innflutn-
ingsráðstafanir og sem meðal ann-
ars snertu saltfisk án þess nokkuð
væri um það upplýst, að þessar ráð-
stafanir næðu til Islendinga. Jafn-
skjótt er Mbl. rokið upp til handa og
fóta með margliöfðaða fyrirsögn um,
að Spánverjar banni innflutning á
saltfiski! Nú undanfarið hefir blað-
ið hamrað si og æ og síðast í dag
á að nálega öll ullin frá síðasta ári
SKRIFSTOPA
FRAMSÓKNARFLOKKSINS
er á Amtmannsstíg 4 (niðri).
Sími 1121.
Fundux*
verður haldinn í Félagi ungra Framsóknarmanna
mánud. 11. jan. kl. 8V2 í Sambandshúsinu.
FERÐAMENN
sem koma til Rvíkur, fá her-
bergi og rúm með lækkuðu
verði á Hverfisgötu 82.
sé óseld og„óseljanleg“. það sanna
í þessu máli er, að mestur hluti ull-
arinnar frá árinu sem leið, er seldur,
— að vísu fyrir lágt verð, — og ull
er mjög sjaldan „óseljanleg". — þá
segir blaðið, að gærur séu „verð-
lausar og lítt seljanlegar". það má
til sanns vegar færa, að þær sé
verðlausar og þó réttara, að þær sé
verðlitlar, en framleiðsla síðasta
árs' muni nú öll seld. En það er
ekki nema eftir annari framkomu
braskarablaðanna, að þau gjöri sitt til
að draga kjark úr almenningi þegar
mest á reynir. Hefir þetta athæfi
áður verið átalið hér í blaðinu. En
vitanlega er ósanngjarnt að ætlast til
þess af Mbl., að það hafi vit fyrir
sjálfu sér eða öðrum.
Fyrirspum.
Fyrir jólin komst upp urr stórkost-
legt bannlagabrot í Reyk/avík, þar
sem við voru riðnir Ísleiíur Briem
og Björn Björnsson bakarameistari.
Síðan hefir ekkert um málið lieyrzt,
og er það trúa sumra velmetinna
borgara hér í bænum, að þessi mál
muni sofna eins og svo mörg mál
gei'ðu áður. Er þetta rökstutt með
þvi að umrætt vín muni að allmiklu
leyti liafa gengið til heldra fólks í
bænum.
Bæjarbúi.
Tíminn hefir spurst fyrir um með-
ferð mála þessara. Hafa verið haldin
frumpróf í báðum málunum. En með
því að það hefir sannast af fram-
ferði þeirra manna er játað hafa á
sig að hafa staðið fyrir þessum inn-
flutningi ólöglegs áfengis, að erlendir
menn hafi verið við þetta riðnir
hefir orðið að leita eftir upplýsingum
frá öðrum löndum, og er nú verið að
afla gagna um þá hlið málsins. Að
því búnu ganga bæði málin sinn
gang áfram til dóms. Óþarft er af
bæjarbúa að óttast það, að slíkt mál
gangi ekki fram nú, þó að „heldi'i
menn“ kunni að vera brotlegir. I því
liggur m. a. umbót réttarfarsins að
ætt og uphefð séu ekki látin hafa
áhrif á meðferð mála fyrir dómstól-
unum.
Ritstj.
-----0-----
TJmræðuefni:
Launalækknnarmálið.
Til kaupenda Lögréttu.
Lögrétta kemur út sem tíma-
rit frá byrjun þessa árs, verður
stærsta tímarit landsins og reynt
að vanda til þess sem bezt má
verða. Fyrsta hefti kemur út um
næstu mánaðamót. Verð sama og
áður.
Þorsteinn Gíslason.
Svax.
29. des. 1931.
Hr. ritstjóri.
Hérmeð leyfi ég mér að biðja yður
að birta í næsta tbl. Tímans eftirfar-
andi svar til húsameistara ríkisins.
í 76. tbl. Tímans dags. 22. des. þ.
á. kemur emi grein frá húsameistara
um vélasalimi í símstöðinni. þó. að
húsameistari vitni i fyrri svargrein
mína í Tímanum 12. des., þá virðist
hann vart hafa iesið hana með at-
bygli.
Húsameistari hrósar sér enn af
þeirri- „sparnaðar“-ráðstöfun sinni, að
hafa orðið valdur að lækkun véla-
salsins á móti vilja fimians, sem út-
vegar og setur upp vélarnar. Húsa-
meistarinn, sem ekkei-t þekkir tii
sjálfvirkra símatækja, þykist eftir að
hafa séð þau sem snöggvast á ferða-
lagi, vera færari að dæma um hvaða
rúm þeim sé hentast heldur en eina
firmað i heiminum, sem framleiðir
þessa tegund slikra tækja og sem
hefir sett upp ógrynni af sjálívirkum
símastöðvum áður. Ég hefi í fyrri
grein minni sýnt fram á, að vel hefði
mátt hafa vélasalinn 30 cm. hærri,
án þess að hækka sjálft húsið, sem
sé með því að taka þessa 30 cm. af
hinum 4 hæðunum.
Tii frekari skýringar vil ég geta
þess, að ég hefi það eftir byggingar-
fróðum mönnum, að 30 cm. hækkun
eða lækkun á vélasalnum hefði kost-
að eða sparað innan við 1000 kr. (9
tenm. steypa á 60 kr., 18 fermetrar
púsning á 5 kr. hvoru megin, máln-
ing o. fl. 100—200 kr.).
Hinsvegar verður að borga firmanu
3—5000 kr. vegna lækkunar salsins
fyrir fyrstu 4000 númerin af 9000, sem
ætlað er að verði í salnum. Samt
l
Reykjsvík 8ími 24«
Niöursuðuyörtrr rorar:
Kjöt.......i 1 kg. og 1/2 kg. dósum
Knfa ..... l — - i/i _ _
Bayjarabjúga 1 - - i/a —
FlakaboUar -1 - - ik — -
Lax.......- 1 — - i/a -
hljóta alinenulngalof
Bf þér kaflb akkl reynt vörur
þessar, þá gjöriö þaö nú. Notíft
innlendar vörur freimur en erlendar,
ineð þvl Btuðlið þér að þvi, að
íglendingar verði gjálfum aér nóglr.
Pantanír afgreiddar fljótt og
vel hvert á land sem er.
sem áður segir liúsameistari í lok
íyrstu greinar sinnar (73. tbl. Tim-
ans), að það sem þuríi að greiða
íiimanu sé hverfandi á við það, sem
kostaði að* hækka vélasalinn svo loft-
liæðin yrði 3,80 m. i stað 3,51 m. Mun
mönnum erfitt að skilja þennan út-
reikning liúsameistara.
I athugasemd nr. 2 i siðustu grein
liúsameistara segir: „Hr. G. B. segir,
að salurinn á neðstu hæð undir véla-
sahium iiefði mátt vera 20 cm. lægri
en hann er. þetta er leiðinlegt fyrir
hr. G. B., því hann gaf sjálfur upp
málið á þessari hæð til okkar land-
símastjóra".
En í skýrslu miimi til landssima-
stjóra dags. 7. febr. 1931, er ítarlega
greint frá, að ég liafi í samræmi við
tilboð firmans gefið upp hæðina 3,3
m. og því máli hefði aldrei verið
breytt frá þvi tilboðslýsingin kom.
Fyrv. landsímastjóri skrifar umþessa
skýrslu mína í bréfi til ríkisstjómar-
huiár dags. 14. frh. og segir, að
skýrslan só í alla staði rétt að svo
miklu leyti sem honum sé kunnugt
um. Er þá sýnt, að þessi athuga-
semd húsameistai'a er röng.
Auk þessa er skemmtilegt að at-
huga það, að húsameistari, sem telur
sig vita hetur en vélasmiðina og þyk-
ist ekki þurfa að taka til greina álit
þeirra um hæð vélasalarins, virðist
reikningsári. Enda töldum við ekki
fjárhag Einkasölunnar standa á svo
traustum grundvelli, að hættulaust
væri að stofna til þess ofsa og ókyrð-
ar, sem opinberar umræður um fjár-
hagsyfirlitið á fundum eða í blöðum
gætu haft í för með sér. það fór nú
svo samt, að einmitt þetta bráða-
birgðayfirlit varð aðalumræðuefnið á
hinum róstusama fulltrúafundi. þó
kom það ekki inn á fundinn frá þeini
aðilum, sem það var aðallega ætlað,
eins og áður segir, heldur öðrum,
sem höfðu fengið það lánað í trún-
aði að því er framkvæmdarstjóri hef-
ir skýrt frá.
Nú skal ég snúa mér að því að
gera nánari grein fyrir því áliti mínu
og framkvæmdastjóra, að engin
ástæða væri enn til að telja það sjálf-
gefið, eða sérlega líklegt að Einka-
salan ætti ekki fyrir skuldum.
Bráðabirgðayfirlitið er gert 12. nóv-
ember, og efnahagurinn miðaður við
þann dag. Síðan hafa ýmsir liðir þess
breytzt nokkuð vegna tilfærslu á
eignum og skuldum, en heildarút-
koman ekki raskast verulega al þeim
sökum.
í efnahagsyfirliti þessu eru skuld-
ir Einkasölunnar taldar samtals kr.
2.150.788,00, og eru þar tilfærðar all-
ar þær skuldir, sem rekstur Einka-
sölunnar hefði orðið að standa skil á,
ef tekjur hennar hefðu hrokkið til.
En sumt af því sem þar er talið til
skuldar, eru ekki raunverulegar
skuldir, heldur upphæðir sem Einka-
salan þurfti ekkl að greiða nema því
aðeins að efnahagur liennar leyfði.
þar til má fyrst og fremst nefna
sjóði Einkasölunnar sjálfrar, kr.
196.000,00. það er sjálfgefið, að þessir
sjóðir ganga upp í tap Einkasölunn-
ar, ef um tap er að ræða. Önnur upp-
hæðin er „Eftirstöðvar af síldarreikn-
ingi 1930, kr. 52.695,00“. þetta er að
vísu skuld Einkasölunnar frá í fyrra.
En ef um greiðsluþrot hefði orðið
að ræða í ár, felst þar í að síldar-
eigendum hefði að þessu sinni verið
borgað of mikið upp í síld þeirra,
því að þeir eiga aðeins að fá fyrir
síldina það sem eftir verður, þegar
allui' kostnaður Einkasölunnar er
greiddur. Síldareigendum hefði því í
raun og veru borið að greiða til baka
það, sem þeim hefir verið ofborgað i
ár. Nú er að vísu ekki hægt að gera
í'áð fyrir að sú endurgreiðsla hefði
fengizt, nema einmitt að svo miklu
leyti sem síldareigendur frá í ár áttu
eftir að fá greitt frá í fyrra. þessa
skuld Einkasölunnar frá 1930 mátti
því greiða með skuldajöfnuði, að
langmestu leyti að minnsta kosti, þar
sem síldareigendur í ár og í fyrra
eru mestmegnis sömu mennirnir. —
Eitthvað örlítið af þessari skuld frá
í fyrra, til manna, sem ekki hafa
lagt inn síld í ár, hefði þó orðið að
greiðast. En þar er varla um teljandi
uppliæðir að ræða.
þá er liðurinn „Eftirstöðvar af
verkunarlaunum, kr. 225.000,00“. þessa
uppliæð hefir Einkasalan alclrei við-
urkennt sem skuid sína, nema því
aðeins að efni hennar lirökkvi tii.
Söltunin var að þessu sinni frjáls,
Einkasalan tekur við síldinni saltaðri
en ekki ferskri, og síldareigendur
sjálfir hafa látið salta á sinn kostn-
að og á sína ábyrgð gagnvart Einka-
sölunni. það sem Einlcasalan hefir
greitt upp í síld og upp í söltunar-
laun, ber því að skoða sem eitt og
hið sama, hvorttveggja greiðslur tii
síldareigenda upp í andvirði þeirra’’
saltaðrar síldar, sem síldareigendurn-
ir afhenda Einkasölunni, og hefir til
jafnaðar verið greitt þannig upp í
síldina ca. kr. 5,40 (2 kr. beint til
síldareigenda og ca. kr. 3,40 fyrir
þeirra hönd til saltendanna. Einka-
salan sér sér ekki skylt að greiða
það, sem eftir stendur ógreitt af sölt-
unai’laununum til saltendanna.því að
það væri sama sem að greiða enn
upp í síld í viðbót við það, sem þeg-
ar er ofborgað til síldareigendanna.
Sjálfstæða skuldbindingu gagnvart
saltendum, um greiðsiu söltunar-
launanna til þeirra, hefir Einkasalan
aldrei undirgengizt. Að vísu hefir út-
flutningsnefndarfundur i sumar
ákveðið að framkvæmdastjóm skyldi
greiða söltunarlaun beint til saltenda,
ef ekki væru skilríki fyrir því, að
eigendur síldarinnar hefðu greitt
söltunarlaunin sjálfir. En þetta skoð-
um við samþykkt aðeins sem fyrir-
komulagsatriði innan Einkasölunnar
um það hvernig framkvæmdastjórn
mætti haga útborgunum sínum út á
síld þá, sem hún tekur við. En við
teljum ekki að í þessu felist nein
skuldbinding Einkasölunnar gagnvart
saltendum sjálfum. Enda hefir þessi
fundarályktun um tilhögun á útborg-
unum Einkasölunnar út á síld, aldrei
verið tilkynnt saltendum. En þá
fyrst, ef Einkasalan hefði tilkynnt
þeim, að hún mundi greiða þeim sölt-
unarlaunin, mætti telja að hún hefði
tekizt á hendur sjálfstæða skuldbind-
ingu gagnvart þeim, eða ábyrgð á að
síldareigendur greiddu þeim söltunar-
launin. — þó skal ekkert fullyrt um
það hér livort þessi skilningur á laga-
legri afstöðu saltenda til Einkasöl-
unnar er réttur. Ágreiningur um það
hefði ef til vill komið til úrskurðar
dómstólanna, ef mjög illa hefði farið
um sölu síldar þeirrar, sem eftir er
óseld. En hitt er eins líklegt og hefir
fram að þessu verið líklegra, sam-
kvæmt söluáætlun framkvæmda-
stjórans, að enginn slíkui’ ágreining-
ur hefði risið, af þeirri einföldu
ástæðu að Einkasalan heíði hafi
nægu fé úr að spila t.il að greiða
þessar eftirstöðvar söltunarlauna, sem
hún hefði að sjálfsögðu gert ef efna-
hagur hennar hefði leyft — þó aðoin-i
íyrr óskemmda síld.
En auk þessa má hér benda á
annað atriði. Jafnvel þótt Einkasal-
an hefði tekizt á hendur ábyi'gð á
greiðslu söltunarlaunanna, má gera
ráð fyrir að mikill hluti þeirra sölt-
unai'launa, sem nú teljast vera
ógreidd, hefði að líkindum fallið nið-
ur allt að einu. Svo að segja hjá öll-
um saltendum er síld sú, sem hér
liggur enn, að talsverðu leyti gölluð
vegna þess að saltendum hefir ekki
tekizt að verja hana skemmdum í
sumar. En á þeim skemmdum verða
saltendur að bera ábyrgð gagnvart
Einkasölunni, ef þeir á annað borð
eru skoðaðir sjálfstæðir aðilar og
kröfuhafar gagnvart henni. Talsvei't
af þeirri síld, sem út hefir verið send,
hefir einnig verið gölluð af sömu
ástæðum. það er því augljóst, að
Einkasalan þyrfti ekki að greiða salt-
endum eftirstöðvar söltunarlaunanna,
að minnsta kosti e,kki fyrir þá síld,
sem hér liggur enn og Einkasalan
hefir ekki tekið á móti, iyrri en þá
ei saltendur afhentu síldina án nokk-
urra galla vegna meðferðar á henni
í þeirra vörzlum. Ella má gera skaða-
bótakröfu gildandi gegn þeim, til
mótreiknings á móti hinum ógreiddu
söltunarlaunum.
Hér eru nú taldar tvær ástæður,
sem hvor um sig, og þá því fremur
báðar til samans — eða önnur sem
aðalástæða og hin til vara — mundu
teljast nægar til þess að losa Einka-
söluna við alla eða að minnsta kosti
mestalla skyldu til að greiða eftir-
stöðvar söltunarlaunanna. Ég býst nú
reyndar við, að einhverjir kynnu að
líta svo á, að þótt þetta só rétt álykt-
að frá lagalegu sjónaimiði, þá væri
það ósanngjarnt gagnvart saltendum
að nota sér slíkt. En þar til er að
svara fyrst og fremst því, að ef salt-
endur fá söltunarlaun sín greidd að
fullu, þegar síldareigendur, sjómenn
og útgerðarmenn, fá aðeins 2 kr. fyr-
ir tunnu ferksíldar, þá er þar órétt-
læti framið, en ekki réttlæti. þegar
stórkostlegt tap verður á einhverri
atvinnugrein, er betra og sanngjarn-
ara að tapið dreifist nokkumveginn
hlutfallslega milli allra, sem þar eiga
hlut að máli, en að sumir fái sinn
kostnað að fullu og álitlegan gróða í
viðbót, en allt tapið lendi á einum
aðilja. Hitt væri auðvitað bezt og
æskilegast, að allir fengju fulla
greiðslu fyrir sína þátttöku í frarn-
leiðslunni. En þegar atvinnugreinin
er langt frá því að borga tilkostnað,
getur ekki verið um slíkt að ræða,
eins og öllum er ljóst. (Nl.).
Böðvar Bjarkan.