Hugur - 01.01.1992, Blaðsíða 81

HUGUR 3. - 4.ÁR 1990/1991
s. 79-99
Eyjólfur Kjalar Emilsson
Hvernig Descartes er fornlegur
Fyrirlestur fluttur á fundi Félags áhugamanna um
heimspeki í nóvember 1987.1
/
í Níundum Plótínosar (205-270 e. Kr.) er víða fjallað urn sálina og
einstök viðfangsefni í sálarfræði.2 Á því leikur enginn vafi að
skoðanir Plótínosar á þessum málum hafa haft veruleg áhrif á síðari
tíma, þó ekki væri nema vegna þess að Ágústínus kirkjufaðir (354-
430) aðhylltist margar þeirra og hann var einn mest lesni höfundur
miðalda og raunar allra tíma. í þessum fyrirlestri ætla ég að fjalla um
hugmyndir Plótínosar um sálina, einkum þær sem varða skynjunina
og greinarmun sálar og líkama. Ég ræði sérstaklega kenningu
Plótínosar um einingu skynjunarinnar og rætur hennar í forngrískri
heimspeki, rek í grófum dráttum hugmyndir hans um sálina og tengsl
sálar og líkama, og vík að rökum sem hann færir gegn efnishyggju
Stóumanna. í máli Plótínosar um þessi efni birtast ýmis sjónarmið
sem eru oftast talin dæmigerð fyrir Descartes og er enn beitt af and-
stæðingum efnishyggju. Þannig var deilan um tengsl sálar og líkama
komin fram þegar í fornöld. Tvíhyggja sem nálgast tvíhyggju
Descartes var þá þegar komin fram, og hana má rekja ekki aðeins til
Ágústínusar (sem er stundum talinn eini fyrirrennari Descartes í þessu
tilliti), heldur allt til Plótínosar. Til að sýna fram á þetta ætla ég að
bera saman skoðanir Plótínosar og skoðanir Descartes. Miðað við
1 Nokkrar lagfæringar hafa verið gerðar á fyrirlestrinum. Sá hluti þessarar ritgerðar
sem fjallar um Plótínos er að miklu leyti samhljóða ritgerð minni „Plotinus and
Soul-Body Dualism", sem birtist hjá Stephen Everson (ritstj.), Companions to
Ancient Thought2: Psychology (Cambridge, 1991), s. 148-165.
2 ítarlegustu skrif um sálarfræði Plótínosar er að finna í Plotinus' Psycliology eftir
Henry J. Blumenthal (Haag 1971). Ég fjalla nánar um þau atriði sem hér eru rædd í
bók minni Plotinus on Sense-Perception: A Pliilosophical and Historical Study
(Cambridge 1988).