Morgunblaðið - 11.06.1994, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 11. JÚNÍ1994 C 3
Alltaf tilbúinn
til að leika
á Listahatíd
Vladímír Ashkenazy er heiðursgestur Listahátíðar
í Reykjavík. Hann heldur tónleika í Háskólabíói
mánudagirin 13. júní. Á tónleikunum leikur hann
verk eftir Beethoven og Prokofjev. Anna Svein-
bjarnardóttir ræddi stuttlega við listamanninn.
nýlendur eru uppspretta verald-
legra verðmæta en ekki menning-
arlegra.
Menningarlegt tóm
Ein óvefengjanlegustu áhrif
valdamunar af þessu tagi er að
annar aðilinn verður þrælslundað-
ur, hann verður undirlægja,
óánægður með sjálfan sig og fram-
lag sitt, hvort sem hann gerir sér
grein fyrir því vitsmunalega eða
ekki. Hann treystir ekki eigin
mati og leitar stöðugt eftir stað-
festingu höfðingjans. Ástralar
hafa átt við þennan vanda að ijá
gagnvart Bretum. Þeir eru löngu
■ búnir að viður-
kenna menningar-
legan undirlægju-
hátt sinn og hafa
þróað orðræðu um
hann til að reka
af sér slyðruorðið.
Hvaða Englendingi dytti svo sem
í hug að leita álits Frakka á Óþeiló?
spyija þeir. Er ekki bara betra ef
Frakkinn grynnir ekki í Shake-
speare? Er það ekki til vitnis um
menningarhefð á gömlum merg?
Landsbyggðin á ekki sterka
menningarhefð að státa af, ekki
fremur en Ástralía, enda á sveita-
menningin, sem var grunnur ís-
lenskrar menningar, undir högg
að sækja. Flugleiðir selja fólki
menningarreisur til höfuðborgar-
innar, skíðaferðir út á land. Þjóð-
leikhúsið aumkast endrum og eins
yfir sjávarplássin með því að bjóða
þeim kassastykki; Landsbyggðin
er með öðrum orðum menningar-
legt tóm í hugum fólks, jafnvel í
augum „dreifaranna" sjálfra. Eng-
an skal því undra þótt listhneigðir
haldi að hvergi sé hægt að ná
árangri annars staðar en á höfuð-
borgarsvæðinu, lögheimili þar sé
skilyrði fyrir frama. Og sökum
þess að næstum allar menningar-
stofnanir landsins eru niðurkomn-
ar á suðvesturhominu má bóka
að hlutfallslega fleiri borgarbúar
en aðrir landsmenn hefji listsköp-
un eða tengist listalífínu á ein-
hvem hátt, enda læra bömin það
sem fyrir þeim er haft. Hitt er svo
annað að landsbyggðarmaðurinn
getur að nokkru leyti sjálfum sér
um kennt, fræ lista og fræða falla
jafnan í grýttan jarðveg við sjávar-
síðuna, sem er kannski ekki nema
von.
Framsækinn listamaður sem
sest að úti á landi þykir því kjark-
maður. Um leið sýnir hann mikinn
styrk, eins og góður maður orðaði
það nýlega.
Menningararffurinn
þynntur út
Hvaða áhrif skyldi þessi mann-
grein hafa á íslenska menningu?
Missir kemur fyrst upp í hug-
ann. Útþynning menningararfsins,
einföldun. Þegar flestir róa á sömu
mið er ekki við öðru að búast.
Ofveiði. Þeim fækkar sem geta
lýst landsbyggðinni innanfrá og
um leið þeim sem geta beitt gests-
auganu á Reykjavík. Þar með er
verið að ritskoða ákveðið sjónar-
hom og einmitt það sjónarhom
sem er hve sérís-
lenskast, sem er að
minnsta kosti næst
granni íslenska
þjóðarbúsins eins og
það er nú (með fullri
virðingu fyrir reyk-
vískum sjávarútvegi).
Ef fólk kinokar sér
við að bendla sig við byggðir úti
á landi — er höfuðborgin kannski
ekki á landinu? — er viðbúið að
þjóðlífsmyndin einfaldist umtals-
vert. Með því að gefa í skyn með
forgangsröðun okkar, til dæmis á
ritstjómum fjölmiðlanna, að það
sem gerist í sjávarplássunum út
um landið sé óæðra og ómerki-
legra, hallærislegt bara, hættum
við á að bókmenntir okkar, svo
dæmi séu nefnd, ijalli að mestu
leyti um borgarlíf eða verði ein-
göngu á forsendum borgarlífs,
aðeins það verði „kúl“. Það skýrir
ef til vill af hveiju við eigum eng-
% -
■ r
ar áleitnar og stórbrotnar bók-
menntir um sjómennsku, það era
nánast engir að skrifa við sjávar-
síðuna. Við eigum reyndar engin
áleitin listaverk í neinu formi um
sjómannslíf. Meirihlutinn er klisjur
einar. Þær sjáum við hvað eftir
annað í sjóarabókmenntum okkar,
þær sjáum við á enn átakanlegri
hátt í kvikmyndum. Þar era
sjávarþorpin einlægt máluð afd-
önkuðum klisjulitum, nánast
krossfest í sóðaskap og útúrboru-
hætti sem á sér litla sem enga
stoð í raunveraleikanum. Þá er
ekki tekist á við ís-
lenskan veraleik,
heldur er um ein-
feldningslega dra-
matíseringu tengsla-
lítils borgarbúa að
ræða. Auðvitað
þurfa listaverk ekki
að eiga sér beina
stoð í raunveraleikanum, þótt
hann taki ímyndunaraflinu vana-
lega fram, en þau þurfa að vera
meira en samsafn af afgömlum
klisjum. Klisjur
era einföldun í
slagtogi við þekk-
ingarleysi. Þess
vegna væri gam-
an að sjá skarpan
listamann, mann
á staðnum eða
viðloðandi stað-
inn, ráðast til at-
lögu við þessar
klisjur, sundur-
greina þær og
bijóta til mergjar.
Þegar landsbyggðin er orðin
minnihlutahópur, jaðarsett utan
við ríkjandi viðmið, hún er „Hinn“
hlutinn, segir sig sjálft að þaðan
má vænta ferskra sjónarhoma,
alveg eins og við sjáum í verkum
fulltrúa minnihlutahópa í Banda-
ríkjunum og víðar. Þar era hin
vannýttu mið. Era ekki Amy Tan
og Kazuo Ishiguro með skærastu
stjömum heimsbókmenntanna nú
um stundir? Og var ekki Toni
Morrison að fá Nóbelinn!
Ætli sé ekki mál til komið að
nýlendan skrifi herranum? eins og
Salman Rushdie hefur orðað það.
Væri það ekki í anda íslenskrar
þjóðfrelsisbaráttu að senda
herranum tóninn á hálfrar aldar
afmæli lýðveldisins?
Rúnar Helgi Vignisson
^^shkenazy var einn helsti fram-
kvöðull Listahátíðar í Reykja-
vík. Hann setti mjög svip á fyrstu
hátíðina árið 1970, og hefur enginn
listamaður komið fram
oftar en hann, ýmist
sem hljómsveitarstjóri,
einleikari eða meðleik-
ari með öðram lista-
mönnum.
Fyrstu árin var hann
sérstakur samstarfs-
aðili framkvæmda-
stjómar og hafa margir
hátíðargestir komið
fyrir hans orð. As-
hkenazy hefur verið
heiðursforseti Lástahá-
tíðar síðan árið 1982
og er hann eini maðurinn sem hefur
borið slíkan titil.
Stutt stopp
Ashkenazy heldur eina tónleika
á Listahátíð í Reykjavík. í tilefni
af þeim hafði blaðamaður Morgun-
blaðsins samband við Ashkenazy í
London. Hann sagði að mjög erfitt
hefði verið fyrir sig að koma þessum
tónleikum í kring þar sem hann
hefði þegar verið þéttbókaður fyrir
sumarið. Hann var með tónleika í
Berlín nú fyrir helgi og leikur í
París þriðjudaginn 14. júní.
Ashkenazy sagði að hann vildi
alltaf vera liðlegur þegar kæmi að
Listahátíð í Reykjavík og því hefði
hann búið til tíma fyrir tónleikana
á mánudagskvöldið, en hann kemur
til landsins samdægurs og fer strax
að tónleikunum loknum. Á tónleik-
unum í Háskólabíói leikur hann tvo
verk eftir Beethoven, og eina són-
ötu og tvö stutt verk eftir Prok-
ofjev. Ashkenazy sagði að hann
hefði engan tíma til að dvelja á
íslandi í sumar en síðasta sumar
hefðu hann og eiginkona hans farið
hringferð um landið.
Sonur Ashkenazys, Vovka, lék
einnig á þessari Listahátíð. Áshk-
enazy sagði að þeir feðgarnir hefðu
ekki komið mikið fram saman upp
Vladimir Ashkenazy
á síðkastið. Þeir hefðu gert meira
af því áður en það væri vel mögu-
legt að þeir kæmu einhvem tíma
saman fram á Listahátíð í Reykja-
vík.
Stjórnar víða um heim
Ashkenazy var ráðinn tónlistar-
legur stjómandi Konunglegu Fíl-
harmóníuhljómsveitarinnar í Lond-
on árið 1987. Meðal verkefna hans
með hljómsveitinni voru hljómleikar
í öllum höfuðborgum Evrópubanda-
lagsins í janúar 1992. Þessi tón-
leikaferð var til marks um að ríkin
mynduðu öll sameiginlegan mark-
að.
Ashkenazy hefur einnig verið
aðalgestastjómandi Cleveland-
hljómsveitarinnar síðan 1987. Hann
stjórnar henni í nokkrar vikur ár-
lega, bæði í Cleveland og á ferð
um Bandaríkin.
Ashkenazy hefur verið aðal-
stjórnandi Þýsku Sinfóníuhljóm-
sveitar Útvarpsins í Berlín síðan
árið 1989. Hljómsveitin leikur undir
stjóm hans í Japan og Bandaríkjun-
um á næstunni.
DIETER Rolh: Kúluspil, 1961.
Eig. Nýlistasafnid.
ingamaður eða dansari,
hönnuður og grafíker, list-
málari, myndhöggvari, tón-
smiður, kennari og útgef-
andi bóka, tímarita, geisla-
diska og myndbanda. Hann
tekur þátt í fjölda sýninga
ár hvert víðs vegar um
heiminn og á verk á öllum
helztu listasöfnum beggja
megin Atlanshafsins. Hann
hefur hlotið mörg eftirsótt
verðlaun.
Hann kynntist Sigríði
Bjömsdóttur, listmálara og
sérfræðingi í myndmeðferð,
í Kaup-mannahöfn, og
flutti með henni til íslands
1957, þau voru gift í nokk-
ur ár og eiga þijú böm sam-
an, Karl, Bjöm og Veru.
Fljótlega tók Roth upp samvinnu
og vinskap við ýmsa leiðandi mynd-
listarmenn, arkitekta og prentara á
íslandi, kynnti nýjar hugmyndir og
liststíla. Meðal fyrstu vina hans hér
voru Einar Bragi skáld, Flosi Ólafs-
son leikari, myndlistarmennimir
Magnús Pálsson, Hörður Ágústsson,
Ragnar Kjartansson og Jón Gunnar
Ámason, Manfreð Vilhjálmsson og
Guðmundur Kr. Kristinsson arki-
tektar, Marteinn Viggóson og Jón
Hjálmarsson prentarar og ljósmynd-
ararnir Rafn Hafnfjörð og Andrés
Kolbeinsson, en hann var jafnframt
óbóleikari í Sinfóníuhljómsveit ís-
lands.
Dieter Roth kom á góðum sam-
böndum við erlenda listamenn og
útvegaði verk hjá þeim á sýningar
í Gallery SÚM, einnig greiddi hann
götu íslenskra myndlistarmanna á
sýningar erlendis. Hann fékk inni í
prentsmiðjum þar sem hann bjó til
bókverk og þrykkti grafík-myndir,
notaði efniviðinn á frumlegan máta,
stofnaði til útgáfu með öðram og
dreifði afrakstrinum meðal vina
sinna.
Dieter Roth hefur staðið fyrir
nokkram mjög umfangsmiklum list-
framkvæmdum, sem sumar hveijar
hafa verið mörg ár í vinnslu: Hann
lét í tvígang taka litskyggnur af
öllum húsum í Reykjavík, alls um
27.000 eintök, um er að ræða tvö
sjálfstæð listaverk, fyrra verkið er
varðveitt í Þýskalandi, en hið síðara
er gjöf hans til Nýlistasafnsins, og
er núna verið að koma því fyrir til
varðveislu í Ljósmyndasafni Reykja-
víkur, þar sem gestir geta fengið
að njóta þess næstu árin við full-
komnar aðstæður í sérstaklega inn-
réttuðu rými.
Áður hefur Dieter Roth gefið
Nýlistasafninu miklar og góðar gjaf-
ir og fyrir rausn sína og höfðings-
skap var hann kjörinn heiðursfélagi
safnsins. I tilefni sýningarinnar nú
á Listahátíð færði listamaðurinn
safninu að gjöf 84 grafíkmyndir og
hátt í 100 útgáfur, bókverk, tímarit
og hljómplötur. Er mikill fengur að
þessum gjöfum.
(fréttatilkynning)
Ungir tónlistarmenn og tónlistamemar!
Tónvakinn
Tónlistarverðlaun Ríkisútvarpssins 1994
í sumar lefnir Ríkisútvarpið í þriðja sinn til keppni um Tónvakann, Tón-
listarverðlaun Ríkisútvarpsins, en keppnin er ætluð flytjendum sígildrar
tónlistar, hljóðfæraleikumm og söngvumm. I ár er sú nýbreytni tekin upp að
Tónvakeppnin verður jafnframt undankeppni fyrir Tónlistarkeppni ungra
ndrrænna einleikara og einsöngvara (Ung nordisk solistenbiennial) og verður
verðlaunahafi Tónvakans 1994 fulltrúi Islands í keppninni sem haldin verður á
næsta ári. Vegna þessa miðast þátttaka í Tónvakakeppninni í ár við 25 ára
hámarksaldur hlóðfæratóikara og 30 ára hámarksaldur söngvara.
Að öðm leyti verður Tónvakakeppni RÚV með líku sniði og verið hefur;
sigurvegarinn hlýtur keppnisfé að upphæð 250 þúsund og mun Ríkis-
útvarpið gera hlóðritanir með viðkomandi til útgáfu og koma á framfæri hér á
landi og í útlöndum. Að auki verður tónleikum verðlaunahafans með
Sinfóníuhljómsveit íslands næsta haust útvarpað um Norðurlönd.
Þeim; sem hyggja á þátttöku í Tónvakanum 1994, er bent á að senda snældu
með leik sínum eða söng, a.m.k. 15 mínútur að lengd, til Ríkisútvarpsins,
Efstaleiti 1,150 Reykjavík, fyrir 12. júnínk.
Allar nánari upplýsingar veitir tónlistarstjóri Ríkisútvarpsins.
BLkM
RÍKISÚTVARPIÐ
TÓNLISTARDEILD