Lesbók Morgunblaðsins - 07.01.2006, Blaðsíða 11

Lesbók Morgunblaðsins ˜ 7. janúar 2006 | 11
Eftirmál jólabókaflóðsins ætla að verðameiri en oft áður. Sigurður GylfiMagnússon sagnfræðingur skrifaðigrein í síðustu Lesbók þar sem hann
segir stöðu fræðirita í bókaumræðunni síðustu
vikurnar fyrir jól ekki góða, þau fái allt of litla at-
hygli. Viðar Hreinsson framkvæmdastjóri
ReykjavíkurAkademíunnar tekur undir með Sig-
urði Gylfa í Lesbók í dag og óskar eftir nýju flóði
og vill auka „athyglisfrekju“ fræðimanna.
Kveikjan að grein Sigurðar Gylfa var reyndar
Erindi eftir undirritaðan sem birtist í Lesbók á
aðfangadag jóla undir fyrirsögn-
inni „Fræðiritafjöld“ en þar var
vakin athygli á nokkrum athygl-
isverðum ritum í þessum flokki,
þar á meðal tveimur bókum eftir
Sigurð Gylfa. Í byrjun Erindisins segir að fræði-
rit fái ekki mikla athygli í bókavertíðinni þótt oft
sé ærin ástæða til. Þetta er útgangspunktur Sig-
urðar Gylfa og hann veltir því fyrir sér hvers
vegna ég skrifa grein mína á aðfangadag, hvers
vegna ég hefði ekki bara látið það ógert, ef til vill
beðið með að birta hana þar til flóðið væri yf-
irstaðið eða einfaldlega sleppt því algjörlega að
ræða fræðibækur á þessum vettvangi. Hann seg-
ir að svo virðist nefnilega að það hafi „náðst ein-
hvers konar þegjandi „samkomulag“ um það í
fjölmiðlum að ræða sem allra minnst um fræði-
bækur“. Hann nefnir síðan sérstaklega Kastljós
og prentmiðlana þar sem jafnvel Morgunblaðið
hafi „brugðist vonum manna“ þrátt fyrir að halda
úti „öflugri Lesbók“ og vikulegum bókakálfi fyrir
jól. Síðan segir Sigurður Gylfi: „Af einhverjum
ástæðum ná fræðibækur ekki inn á síður þessara
sérblaða Morgunblaðsins.“
Hér er fullmikið sagt. Í Morgunblaðinu eru
sagðar fréttir um útkomu allra bóka sem blaðið
hefur vitneskju um, bæði fræðirita og annarra.
Að auki eru birtir ritdómar um allflestar bækur
sem koma út þó að það takist ekki alltaf að birta
þá eins fljótt og æskilegt væri. Bókablaðinu er þó
ætlað að leysa þann vanda síðustu vikurnar fyrir
jól þegar flestar bækur eru gefnar út. Um mjög
sérhæfð fræðirit er oft ekki ástæða til að fjalla í
dagblaði. Aðeins valin greinasöfn þar sem margir
höfundar koma að eru gagnrýnd enda eru slíkir
dómar oft aðeins ýtarleg efnisyfirlit. Sérstök at-
hygli er vakin á völdum bókum, fræðiritum sem
öðrum, með viðtölum eða umfjöllun af öðru tagi.
Og fyrst Sigurður Gylfi nefnir Lesbókina má
nefna að þar voru birt viðtöl og greinar um á
þriðja tug fræðirita í haust. Til samanburðar var
fjallað um færri skáldsögur, frumsamdar og
þýddar, en oft er sagt að þær steli allri athygl-
inni.
Eins og sjá má er auðvitað ekki rétt að halda
því fram að fræðirit rati ekki inn í Lesbók og
bókablað Morgunblaðsins. Það þýðir hins vegar
ekki endilega að nóg sé fjallað um fræðirit í
blaðinu. Það má örugglega gera betur. Hið sama
má í raun segja um alla hluti, sá sem heldur úti
sextán síðna menningarblaði á viku hverri veit
vel að ýmislegt verður að liggja óbætt hjá garði.
Jón Kalman Stefánsson rithöfundur skrifar
grein í Lesbók í dag undir titlinum „Besta skáld-
sagan, flottasta kápan, fallegasta nefið“ þar sem
hann fárast mikið yfir jólabókaflóðinu og bók-
menntaumræðunni sem það elur af sér. Jón Kal-
man segir umræðuna einnota og í raun séum við
að ganga af íslenskri bókmenntaumræðu dauðri.
Jón Kalman nefnir meðal annars að ljóðabækur
og þýðingar hljóti ekki þá athygli sem þær eiga
skilið.
Eftirmál flóðsins
’Eins og sjá má er auðvitað ekki rétt að halda því fram aðfræðirit rati ekki inn í Lesbók og bókablað Morgunblaðsins.
Það þýðir hins vegar ekki endilega að nóg sé fjallað um
fræðirit í blaðinu.‘
Erindi
Eftir Þröst
Helgason
throstur@mbl.is
Í
inngangi sínum að bókinni The Presi-
dent of Good and Evil Taking George
W. Bush Seriously segir Peter Singer
að George W. Bush sé ekki aðeins for-
seti Bandaríkjanna heldur einn áhrifa-
mesti siðapredikari þjóðarinnar. Mál-
flutningur hans einkennist öðru fremur af sið-
ferðilegum skírskotunum, hvað sé rétt og rangt,
hvað sé gott og illt, hvað sé sanngjarnt og réttlátt.
Bush færi sífellt siðferðileg rök fyr-
ir gjörðum sínum og tengi saman
efnahag og siðferði, utanríkisstefnu
og siðferði, skattastefnu og sið-
ferði, og stríðsrekstur og siðferði og höfði til sið-
ferðisgilda þjóðar sinnar með þeim undirliggjandi
rökum að þeir sem ekki séu honum sammála séu í
rauninni verr staddir siðferðilega en hann sjálfur
og stuðningsmenn hans.
Peter Singer er prófessor í lífsiðfræði (bio-
ethics) við Princeton-háskóla í Bandaríkjunum og
hefur skrifað fjölda greina um siðfræði, sér-
staklega í tengslum við erfðafræði- og líffræði-
rannsóknir. Hann er annar tveggja stofnenda
tímaritsins Bioethics og stofnandi alþjóðlegra
samtaka um lífsiðfræði.
Illskan er sjálfstætt afl
Singer kveðst hafa hafið athuganir sínar á mál-
flutningi Bush þegar hann fór að leggja eyrun við
stefnu forsetans varðandi stofnfrumurannsóknir,
en umræða um þær féll síðan í skuggann af
hryðjuverkunum 11. september 2001 og alls þess
sem fylgdi í kjölfarið. En áhugi Singers var vak-
inn og hann hefur fylgst náið með málflutningi
Bush síðan.
„Sýn Bush á veröldina sem andstæður góðs og
ills er sérstaklega sláandi. Frá því að hann tók við
embætti og til 16. júní 2003 hefur hann talað um
illsku í 319 ræðum, sem eru um 30% þeirra ræðna
sem hann flutti á tímabilinu.“
Singer bendir á að hugmynd Bush um illsku sé
þó ekki bundin við gjörðir eða hugsanir ein-
staklinga heldur ræði hann um illskuna sem hlut
eða afl sem eigi sér sjálfstæða tilveru í heiminum.
Singer spyr hvaða merkingu hið illa geti haft í
þessum skilningi í veraldlegum heimi nútímans.
Hann svarar því síðan með því að vitna í Bush um
uppruna trúarlegrar sannfæringar hans en Bush
hefur ítrekað hamrað á því að leiðtogi hans í lífinu
sé Jesús Kristur og að kristin gildi séu hans leið-
arljós að „réttum“ ákvörðunum. Bush hefur lýst
því hvernig hann gerði Jesú Krist að leiðtoga sín-
um eftir að hafa átt samtal við predikarann Billy
Graham árið 1985 þar sem Graham spurði hvort
hann væri „í tengslum við guð“.
Singer færir síðan rök fyrir því að hvergi í hin-
um vestræna heimi utan Bandaríkjanna myndi
einstaklingur með svo þröngar og ofstækisfullar
siðferðilegar og trúarlegar skoðanir ná svo langt í
stjórnmálum. „Að skilja Bush betur er aðferð til
að skilja betur einn þeirra fjölmörgu þátta sem
gera Bandaríkin ólík [öðrum vestrænum ríkjum].
Þann þátt bandarískrar hugsunar sem nú um
stundir stýrir stefnu áhrifamestu þjóðar heimsins
og dregur enga dul á það markmið sitt að gera 21.
öldina að „amerísku öldinni“.“
Singer bendir á að jafnfráleitt sem það virðist
vera þá beiti Bush Bandaríkjaforseti og Osama
bin Laden sömu röksemdafærslu þegar þeir rétt-
læti gjörðir sínar; annars vegar loftárárásir
Bandaríkjahers í Afganistan og Írak og hinsvegar
árásina á Tvíburaturnana og Pentagon 11. sept-
ember 2001.
Tilgangurinn helgar meðalið
„Í ávarpi á allsherjarþingi Sameinuðu þjóðanna í
nóvember 2001 sagði Bush: „Það er ekkert sem
heitir góður hryðjuverkamaður. Engin þjóðern-
iskennd eða minning um rangindi getur réttlætt
meðvitað dráp á saklausum borgurum.“ Lykil-
orðið í seinni setningunni er „meðvitað“ þar sem
Bush vissi að loftárásir herja hans í Afganistan og
Írak myndu drepa saklausa borgara en það var
hvorki ætlun hans né tilgangur. Með þessu er ekki
sagt að Bush sé illmenni í sama skilningi og
Osama bin Laden er álitinn vera. En engu að síð-
ur beitir bin Laden sömu rökum og segir að það
hafi ekki verið ætlun manna hans að drepa sak-
laust fólk í árásunum á Tvíburaturnana og Penta-
gon, árásunum hafi verið beint gegn hernaðar- og
efnahagsveldi Bandaríkjanna. „Tvíburaturnarnir
voru ekki barnaskóli,“ sagði bin Laden í sjón-
varpsviðtali á Al Jazeera í október 2001. Réttlæt-
ingar hans voru mikilvægar fyrir múslímska skoð-
anabræður hans þar sem spámaðurinn Múhameð
fordæmir öll dráp á konum og börnum. Í augum
þeirra er Bush holdgervingur illskunnar þar sem
hann fyrirskipar árásir sem valda dauða kvenna
og barna. Kjarninn í röksemdafærslu beggja
snýst um að markmið þeirra
réttlæti afleiðingarnar. Hugsanlega var hægt
að réttlæta loftárásir Bandaríkjamanna á íraskar
borgir með þeim rökum að ef leiðtogar írösku
þjóðarinnar yrðu felldir þá bjargaði það fleiri
mannslífum að lokum. Slíkar réttlætingar verður
að skoða vandlega. Við verðum að spyrja hvort
staðreyndirnar séu raunverulega eins og þær eru
sagðar vera. Er markmiðið þess virði að sækjast
eftir því? Munu gjörðir okkar hjálpa okkur að ná
því? Er það nógu mikilvægt til að réttlæta dráp á
saklausum borgurum? Erum við ekki að leggja
meiri áherslu á að vernda bandaríska hermenn en
íraska borgara? Slík rök leiða okkur ekki að svart-
hvítum aðgreiningum á illkynjuðum hryðjuverk-
um og góðkynjuðum loftárásum á íbúðahverfi,
heldur að gráum tónum röksemdafærslunnar.“
Og loks bendir Singer á að Bush komist í mót-
sögn við sjálfan sig með því að réttlæta gjörðir
sínar í hernaði með því að dauði fárra leiði til
björgunar fleiri, þegar hann hefur fyrr á ferli sín-
um tekið eindregna afstöðu gegn rannsóknum á
stofnfrumum þar sem þær útheimti dauða ófull-
burða fóstra, sem hann er algjörlega andvígur þó
mótrökin séu þau að rannsóknirnar muni á end-
anum bjarga fjölda mannslífa. „Niðurstaðan er
óumflýjanleg: Gjörðir Bush verða ekki settar í
samhengi innan siðfræði sem byggist á virðingu
fyrir mannslífum.“
Einstaklingsfrelsi og umhverfi
Á svipaðan hátt rekur Singer mótsagnir í mál-
flutningi Bush um að frelsi einstaklingsins sé öllu
æðra í „frjálsasta“ þjóðfélagi heimsins en svo hef-
ur Bush lýst bandarísku þjóðfélagi. Singer til-
tekur dæmi um handtökur og fangelsanir á
grundvelli hryðjuverkalaga sem mannréttinda-
samtök hafa ítrekað bent á að stangist á við
stjórnarskrárbundin réttindi bandarískra þegna
og alþjóðleg lög um mannréttindi sem Bandaríkin
hafi tekið þátt í að semja og samþykkt.
Þá er fróðlegt að lesa lýsingu Singers á því
hvernig umhverfisstefna stjórnar Bush innan-
lands hafi markvisst stefnt að því að fela viðkom-
andi fylkjum umsjón þjóðlenda í stað þess að al-
ríkisstjórnin fari með úrskurðarvaldið. Afleiðingin
sé síaukinn ágangur byggingaverktaka og náma-
fyrirtækja á votlendi og ósnortnu landsvæði því
fylkisstjórnirnar séu mun hallari undir hagsmuni
slíkra aðila en alríkistjórnin. Yfirlýst markmið
stjórnar Bush um að draga úr áhrifum alrík-
isstjórnarinnar séu hvað greinilegust í fram-
kvæmd í þessum málaflokki. Bók Singers er ein-
mitt ekki hvað síst áhugaverð vegna þeirrar
áherslu sem hann leggur á að skoða stefnu Bush
heima fyrir þó utanríkisstefnan sé eðlilega sú hlið
sem brennur heitar á okkur sem búum annars
staðar í veröldinni.
Þegar Bush er tekinn alvarlega
The President of Good and Evil – Taking George
W. Bush Seriously (Granta Books) eftir Peter
Singer tekur til skoðunar siðferðilegan grund-
völl stjórnmálastefnu George W. Bush Banda-
ríkjaforseta.
Eftir Hávar
Sigurjónsson
havar@mbl.is
„Gjörðum Bush verður ekki fundið samhengi innan
siðfræði sem byggist á virðingu fyrir mannslífum.“
Mun Hillary Clinton bjóða sigfram til forseta Bandaríkjanna
2008 á móti Condolezza Rice? Dick
Morris og Eileen
McGann eru
a.m.k. ekki á al-
gjörum villigötum
hvað Clinton
varðar, enda
ræddu hún og eig-
inmaður hennar
Bill Clinton þessi
mál eftir sigur
hans í forseta-
kosningunum
1992. Hvað Rice varðar eru slíkar
vangaveltur öllu óljósari, enda hefur
hún lýst því yfir að hún hafi engan
hug á að bjóða sig fram til forseta.
Vangaveltur um for-
setaframboð þessara
kvenna er viðfangs-
efni bókar þeirra
Morris og McGann, Condi vs Hillary.
Og þó slíkar vangaveltur kunni að
reynast fjarri öllum veruleika er bók-
in engu að síður, að sögn gagnrýn-
anda Daily Telegraph, einkar hag-
kvæm ævisaga þessara mjög svo
ólíku kvenna. En höfundar hennar
telja að ef til slagsins kæmi ætti Clin-
ton enga sigurvon á móti Rice sem
nýtur hylli margra ólíkra hópa.
  
Kalda stríðið er viðfangsefni sagn-fræðingsins John Lewis Gaddis
í nýjustu bók hans The Cold War: A
New History. En Gaddis kallar þar
fram skýra og skorinorða mynd af
deilum Sovétríkjanna og Bandaríkja-
manna í bók sem, að mati gagnrýn-
anda New York Times, er kraftmikil,
auðskilin og góður inngangur að við-
fangsefninu.
  
Rithöfundurinn Russell Hoban,sem nú er kominn á níræð-
isaldur, fær góða dóma fyrir nýjustu
bók sína í breska
blaðinu Guardian.
Bókin nefnist Lin-
ger Awhile og er
áttunda bók Hob-
ans á sl. áratug.
Tengjast bæk-
urnar átta allar
fyrir tilstilli per-
sónanna sem þar
segir frá, auka-
persónur í fyrri
verkum verða þannig að aðal-
persónum í síðari verkum. Að þessu
sinni segir Hoban frá Irving Gold-
man, bandarískum gyðingi sem býr í
London, og hefur á gamalsaldri fyllst
losta til látinnar leikkonu sem hafði
takmarkaða leikhæfileika.
  
Bók Kurts Villads Jensens er gottyfirlitsverk yfir tíma krossferð-
anna að mati gagnrýnanda Berl-
ingske Tidende. Bókin nefnist
Politikens bog om Korstogene og
hentar hún að mati blaðsins bæði fyr-
ir þá sem vilja lesa hana spjaldanna á
milli og eins þá sem vilja glugga í
staka viðburði eða jafnvel aðeins
njóta þess hve ríkulega skreytt hún
er.
  
Rithöfundurinn Peter Serck hefur,að sögn Aftenposten, marg-
sannað að hann er meistari þegar
kemur að því að túlka óöryggi – óör-
uggt fólk, óöruggar aðstæður, óvissar
aðstæður eða óvissar hvatir svo dæmi
séu nefnd. Í nýjustu bók hans Mis-
tanker kemur óvissan enn á ný fyrir
og að þessu sinni í mörgum ólíkum
myndum sem skilar áhugaverðri bók
sem e.t.v. virkar þó ekki fyllilega.
  
Helen Simpson vinnur nýjustubók sína Constitutional út frá
Jólaævintýri Charles Dickens, og er
útkoman nútímaleg útgáfa sögunnar
með nýstárlegri fléttu. Bókin er
fjórða smásagnasafn Simpson og
beinir höfundurinn að þessu sinni at-
hyglinni að veikindum og dauða í
skrifum sínum. Á sama tíma dregur
hún þó upp ljóslifandi myndir af
sögupersónum í smásögum sem
halda ferskleika sínum jafnvel við
annan og þriðja lestur að sögn gagn-
rýnanda Daily Telegraph.
Erlendar
bækur
Condolezza Rice
Russell Hoban