Íslendingur - 14.07.1922, Blaðsíða 1

Aðalstræti 16.
Talsími 105.
Ritstjóri; Gunnl. Tr, Jónsson.
VIII. árgangur.
Akureyri, 14. Júlí 1922.
29. tölubl.
Landsverzlun.
Á umræðufundi þeim sem þing-
maður Akureyrar hélt í sl. viku, var
eins og við var að búast, talsvert
minst á • Landsverzlunina, starfsemi
hennar og efnahag. Oat einn ræðu-
manna þess, er hann hafði fengið
upplýsingar hjá þingmanninum um
hag verzlunarinnar, að hann sýndi
sem sig hefði lengi grunað »að
hún væri altaf að tapa.«
En til þess nú að lesendur ísl.
geti fengið nokkurnveginn glögga
hugmynd um hag verzlunarinnar,
þykir hér rétt að birta útdrátt úr
greinargerð þeirri sem viðskiftanefnd
Alþ. lagði fram á síðastaþingi og gerir
glögga grein fyrir hag verzlunarinn-
ar og rekstri hennar sl. ár. Ábyggilegri
heimildir er naumast hægt að fá.
í árslok stóð hagur verzlunarinn-
ar svo, að hún átti í varasjóði rúm-
lega 1900 þús. kr., en allan þennan
sjóð á verslunin f raun og veru
útistandandi í skuldum ýmsra við-
skiftavina og eru þó heldur meiri,
eða 2 milj. 1551/2 þús. kr. Skuldir
þessar skiftast þannig: Samb. ísl.
samv.fél. og önnur kaupfél. skulda
1,019,000 kr., kaupmenn 972 þús.,
hreppafélög 37 þús., og aðrir 166
þús. í sjóði var talið 848 þús., inn-
eignir í bönkum 555 þús., vöru-
birgðir 740 þús., fasteignir 146 þús.
Eignir samtals 4,457,000. Hinsvegar
skuldaði verslunin ríkissjóði 2 mil-
jónir og öðrum um V2 miljón.
Viðskiftavelta verzlunarinnar sl.
ár nam 8,161,000 kr. Eru tekjur af
þeirri verslun taldar 512 þús. af
»ýmsum vörum.« 129 þús. af kolum
og 140 þús. af steinolíu. En gjalda-
megin er talið verðfall á seldurn
vörum 567 þús. kr. og koma þar af
398 þús. kr. á kolin, svo að í raun
og veru hefir orðið á 3. hundrað
þús. kr. tap á kolaverzluninni og
hagnaður af verzlun með »ýmsar
vörur* um 170 þús. kr. minni en
talið er, eða aðeins 342 þús. En
steinolíuverslunin hefir »borið sig«
afbragðs vel, með 140 þús. kr.
ágóða. Og auk þess hefir verzlunin
grætt 348 þús. kr. á »gengismis-
mun« (á láni, sem tekið var til
vörukaupa í Ameríku). Hinsvegar
hefir reksturskostnaður orðið: Beinn
kostnaður 340 þús., flutningsgjald
og útskipun 39 þús., vextir 91 þús.
o. fl. — Rekstrarágóðinn á árinu
varð rúmlega 73 þús. kr. Við nán-
ari athugun kemur þannig fram, að
1 raun og veru hefir verzlunin sjálf
verið rekin með allverulegu tapi.
því að ágóðinn af verzl. ineð ýmsar
vörur (342 þús.) og steinolíuverzl-
uninni (140 þús.), samanlagður 482
þús., hrekkur ekki nema rétt aðeins
fyrir rekstrarkostnaðinum. Að kola-
verzluninni sleptri, hefir verslunin
aðeins borið sig, og það er gengis-
gróðinn, sem jafnar hallann og það
svo ríflega, að afgangs verða 73
þús. kr.
Útistandandi skuldir verzlunarinn-
hafa aukist að nokkru á árinu, frá
því sem þær voru í árslok næstu
á undan, og það þrátt fyrir fyrir-
mæli þingsins 1921 um að gera
gangskör að innheimtun þeirra.
Skuldaaukningin er aðallega hjá út-
búinu á Seyðisfirði. Par hafa skuld-
irnar aukist um 160 þús. kr. frá því
árinu áður. Á Akureyri hafa skuld-
irnar aftur á móti minkað um 100
þú§. kr. og í Reykjavík um 40 þús.
krónur.
Pað varhugaverðasta, að því er
séð verður í fljótu bragði, við þenn-
an efnahagsreikning eru útistand-
andi skuldir verzlunarinnar: tvœr
miljónir og hartnœr hundrað og
sextlu þúsundir króna, það er gíf-
urlega fúlga, og naumast getur hjá
því farið, að ekki tapist eitthvað
algerlega, og að dráttur verði á inn-
heimtun meirihluta þess er borgast,
og að af drættinum leiði einnig tap.
Annars skal ekki farið útí gagn-
rýning Landsverzlunarinnar að þessu
sinni; — Iesendurnir geta dregið
sínar eigir ályktanir út af efnahags-
reikningnum; hann er ótvíræður og
segir sögu sína í bláköldum raun-
veruleik,
r>o
Hagnýting jarðelda.
Fyrrum var það trú manna, að hel-
víti væri niðri í jörðinni. Þar sem
eldfjöll eru og jarðhitinn meiri en
annarstaðar hugsuðu menn sér helvíti
nærri, og að kölski og púkar hans
legðu leið sína um eldgígina upp úr
jörðinni. Hekla og Etna á Sikiley
voru hvor í sínu lagi taldar vera aðal-
uppgönguaugu allra djöfla.
Margar sagnir eru um það hér á
landi, að iðulega hafi sést djöflar
í eldinum, þegar Hekla gaus. Aðrir
þóttust hvað eftir annað sjá einkenni-
lega fugla, er syntu á hraunleðjunni,
og héldu menn það vera einhverja
ferlega helvízka fugla með málmnefjum
og þesskonar fiðri, sem ekki sakaði í eld-
inum.
Öll þessi þjóðtrú mun nú vera far-
in að dofna, og svo langt er komið
fyrir sumum, að þeir eru farnir að
hagnýta sér öfl þau, sem geymast í
iðruin jarðar, og eru farnir að láta
þessa feikna krafta knýja vélartil margs-
konar þarfa.
Eins og mörgum er kunnugt, hefir
dr. Helgi Péturss haldið því fram, að
í framtíðinni mundu menn læra að
beizla ‘eldfjöll, engu síður en ár og
fossa.
Pað mega nú kallast góðar fréttir
okkur íslendingum, að spár þessar
sýnast ætla að rætast.
ítalskir verkfræðingar og efnamenn
hafa lagt saman krafta sína til að
beizla gosöfl hvera þar í landi og eru
þegar vel á veg komnir.
Skal hér stuttlega skýrt frá þessum
þessurn merkilegu tilraunum og fram-
kvæmdum, og hefi eg sótt þann fróð-
leik í ameríkst blað, sem Gunnar
bróðir minn sendi mér (»Seattle Sun-
day Times«).
Byrjun tilrauna var gerð í Toscana
fyrir rnörgum árum síðan upp f ó-
bygðum. Par er mesti sægur af gufu-
hverum, smágígum, sem þeyta úr sér
gufustrókum, en þar að auki eru þar
vellandi hverir og iaugar.
Pað var þegar í byrjun 19. aldar,
sem sú uppgötvun var gerð, að bör-
sýra var í hveragufunni. Var henni
náð úr gufunni með því að gufan
var Iátin streyma undir járnpotta á
hvolfi, þéttist þá bórsýran og kristall-
aðist innan í pottunum. Petta var svo
dýrmætt efni, að fjöldi manna streymdi
nú til þessara náma og urðu margir
stórefnaðir. Pá fann verkfræðingur
nokkur Ciaschi upp á því, að bora
fleiri holur en þær, sem fyrir voru.
Ekki þurfti djúpt að bora, þá
spratt upp sjóðandi vatn og vatnið
reyndist þrungið af bórsýru.
Vatninu úr hverum þessum var nú
ausið í katla og sett yfir eld. Var það
síðan soðið, þar til bórsýran ein var
eftir.
Með þessu móti vanst langt um
meira af bórsýru en nokkru sinni áð-
ur. Var það gróði fyrir ftali og síð-
an er bórsýran orðin ódýr vara því
áður fékst hún aðeins frá Tibet og
var flutt ldyfjaflutning yfir Himalya-
fjöll.
Ciaschi þessi varð seinna fyrir því
slysi, að detta niður í einn hverinn
og varð það honum að bana.
Til eldsneytis var notaður skógvið-
ur, en smám saman eyddist skógur-
inn þar í grendinni, en kol dýr.
Pá fann franskur maður, Larderel
upp á því að leiða gufuna frá hver-
unum undir katlana og reyndist hit-
inn nægilegur til þess að eima vatn-
ið. Þannig notuðu menn í mörg ár
hverina til hitunar. Pað var fyrst 17
árum síðan, sem tókst að hagnýta gos-
kraftinn líka.
Eigandi borsýrunámanna, Ginori
Conti, fann upp á því að leiða guf-
Hér með tilkynnist að lík frú
Önnu sál. Stephensen,
sem andaðist í Reykjavík 29. f. m.,
er á leið hingað með skipinu Sirius,
sem væntanlegt er hingað Föstudag-
inn 14. þ. m.
Tekið verður á móti líkinú á ytri
hafuarbryggjunni og það flutt í hús
mitt, Aðalstræti 54.
Jarðarförin fer fram frá kirkjunni
Priðjudaginn 18. þ. m. kl, 1. e. h,
Fyrir hönd aðstandenda.
Davíð Sigurðsson.
bulluna snúa vindu á vél. Petta tókst
ágætlega, og ári síðar gerði hann aðra
vél miklu öflugri og lét hana fram-
leiða rafmagn til að lýsa alt námu-
svæðið. Petta var 1906 . Vélin hefir
starfað síðan og smámsaman hafa ver-
ið bygðar fleiri og fleiri vélar og fá
nú margir bæir rafmagn til lýsingar
frá Larderelló, þar sem hverirnir eru.
Enn er verið að byggja aðra stöð,
enn þá stærri (10.000 kw.) þar í
sveitinni.
Svo er reiknað, að af gufuhverunum
við Larderelló gefi hver 6000 til 30800
pund-feta af gufuþrísting á hverjum
klt., og hitinn er 160° C.
11 nafarraufir hafa reynst gefa
jafnmikla orku á hverri klukkustund og
10 smálestir af steinkolum.
Dýpstu holurnar eru 400 feta djúp-
ar eða meira, en oft þarf ekki að fara
dýpra eu 60 fet til þess að ná í gufu.
í þessar nafarraufir er stungið niður
járnpípum, 8 til 16 þml. að þvermáli.
Pegar búið er að styrkja nafarsraufina
með þessum hólk, er þungum stál-
kólfí slept niður í gatið. Er hann hafð-
ur í bandi, og nægilega stór til þess,
að fylla pípuna. Síðan er kólfinum
snögglega strokkað upp á leið með
dráttvindu, en loftþynningin, sem af
þessu leiðir, kerour af stað gosi, svo
að kólfurinn skýst upp úr gatinu.
Brýst þá um leið sjóðandi vatn, leðja
og grjót hátt í loft upp. Gosið varir
nokkrar mínútur, en þar á eftir held-
ur áfram að spýtast upp gufa eins og
úr hinum venjulegu gufuhverum, en
reynsla margra ára hefir sýnt, að guf-
an brýzt fram óaflátanlega, án þess að
hún virðist nokkurn tíma ætla að þrjóta.
Ítalía er kolalaust land og ver ár-
lega feilcna miklu fé til kolakaupa, því
verksmiðjuiðnaður er þar töluverður.
Pess vegna er eðlilegt, að öll hin ítalska
«na iun I dælusívakiing og Jét dælu- þjóð h^rfi pieð eftirvæntingu á «ð