Tíminn - 30.10.1943, Page 1

■
RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
ÚTGEPANDI:
FR AMSÓKN ARFLOKKURINN.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Símar 3948 og 3720.
RITST JÓR ASKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9 A.
Símar 2353 og 4373.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG ATJGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9A.
Sími 2323.
27. árg.
Rcykjavlk, laugardaglim 30. okt. 1943
406. blað
Erleut yfirlit:
Slyrjöldín á
Styrjöldin á Ítalíu hefir verið
tíðindalítil seinustu vikurnar.
Síðan hersveitir Banda-
manna tóku Napoli og Foggia,
hafa þeir þokast hægt áfram
og hvergi komið til stórra orr-
usta, nema við Volturnoána.
Bandamenn virðast fara sér
gætilega og einkum beita flug-
hernum fyrir sér. Þjóðverjar
byggja hins vegar vörn sína
fyrst og fremst á hinum góðu
varnarskilyrðum. Meira og
minna torfær fjallgarður liggur
eftir Ítalíuskaganum endilöng-
um og er aöeins mjó láglendis-
ræma með ströndum fram
beggja megin, en víða eru þar
þó ár og hæðir, sem auðvelda
aðstöðu varnarhersins. Þjóð-
verjar nota alla þessa mögu-
leika til hins ýtrasta, án þess
að nota mikinn liðsafla til
varnarinnar. Vekur það t. d.
athygli, að þeir hafa mjög lítið
notað flugher á Ítalíu seinustu
vikurnar.
Vörn Þjóðverja ber því glöggt
vitni, að þeir ætla ekki að leggja
verulegt kapp á að halda Norð-
ur-ítaliu. í fregnum sínum segja
þeir, að það hafi verið hrein-
um klaufaskap og seinlæti
Bandamanna að kenna, að þeir
náðu ekki Norður-Ítalíu strax
eftir vopnahléssamninginn við
Badogliostjórnina. _ ítölum • hafi
verið ætlað að verja Norður-
Ítalíu, því að þýzki herinn hafi
unnið að því að koma sér upp
öflugri varnarlínu á Suður-ít-
alíu. Það hafi eingöngu stafað
af skjótleika Þjóðverja og sein-
læti Bandamanna, að Þjóðverj-
ar fengu ráðrúm til að ná eins
miklu af Norður-Ítalíu undir
yfirráð sín og raun varð á.
Höfuðástæðan til þess, að
Þjóðverjar vilja halda Suður-
Ítalíu í lengstu lög er sú, að
þaðan geta Bandamenn auðveld-
lega gert loftárásir á borgir í
Austurríki og Tékkóslóvakíu, en
þangað hafa Þjóðverjar flutt
mikið af hergagnaiðnaði sínum.
Ennfremur gætu Bandamenn
sótt þaðan inn í Suður-Frakk-
land.. Með því‘ að ná hinum
miklu flugvöllum við Foggia,
hafa Bandamenn miklu styttri
flugleið en áður til árása á
fyrrnefnd iðnver Þjóðverja, og
eins olíulindir í Rúmeníu, en þó
er þessi flugletö samt helzt til
löng og erfið.
Hin hæga sókn Bandamanna
á Ítalíu getur haft margar á-
stæður. Einna líklegust er sú, að
þeir ætli ekki að kappkosta að
ná Ítalíu allri að sinni, heldur
muni þeir bráðlega snúa sér að
(Framh. á 4. síðu)
Seinustu fréttir
Rússar hafa tekiö Melitopol
og þannig lokað helztu undan-
haldsleið Þjóðverja frá Krím-
skaga. Rússneski herinn, sem
nýlega fór yfir Don suður af
Kremenshug, er nú komínn að
Knovoi Rog og er búist við að
Rússar taki þá borg þá og þegar.
Kæmist þá her Þjóðverja í
Dnjeprbugðunni í fullkomna
hættu. Vegna framsóknar þessa
hers hafa Þjóðverjar yfirgefið
Dnjepropetrosk.
Sænsk farþegaflugvél, sem
var á leið til Englands, var fyrir
nokkru skotin niður yfir Sví-
þjóð. Talið er að þýzkar flug-
vélar hafi verið þar að verki.
Þrettán fárþegar fórust, þar af
6 Rússar, 1 Breti og 1 Ameríku
maður. Málið er í rannsókn.
Þjóðverjar hafa dæmt Kaup-
mannahafnarbæ til að greiða 5
milj. kr. .í skaðabætur, vegna
þess, að þrír Þjóðverjar fórust
af völdum skemmdarverks.
Sala afslátt-
arhrossa
Afskipti Alpingis, rík-
isstjórnar og Búnaðar-
félags Islands
í haust fluttu þeir Jón Pálma-
son, Jón Sigurðsson og Ingólfur
Jónsson í sameinuðu þingi til-
lögu til þingsályktunar þess
efnis, að skora á ríkistjórnina
að láta þegar safna skýrsíum í
hrossahéruðum landsins um
það, hvað mörgum hrossum
bændur vilji farga til slátrunar
á þessu haústi og einnig verði
Búnaðarfélag íslands falið að
gera tillögur um það, á hvern
hátt hrossunum verði komið í
verð.
Þingsályktunartillaga þessi
fékk svo ekki fullnaðarafgreiðslu
Alþingis fyrr en 15. október, en
þá hafði ríkisstjórnin þegar lát-
ið framkvæma það sem tillagan
fór fram á. Skýrði atvinnumála-
ráðherrann frá því að sam-
kvæmt skýrslusöfnuninni' vildu
bændur farga:
í Dalasýslu 247 hrossum, í
Rangárvallasýslu 1641 hr., í
Skagafjarðarsýslu 1235 hr., í
Húnavatnssýslu 3041 hr., sam-
tals 6164 hrossum.
Úr Mýra- og Borgarfjarðar-
sýslum vántaði hrossatölin, er
skýrsla ráðh. var gefin.
Mál þetta kom frá allsherjar-
nefnd sameinaðs þings og hafði
hún orðið sammála um að leggja
til að þingsályktunartillagan
yrði samþ. þannig um orðúð:
„Alþingi ályktar að skera á
ríkisstjórnina að láta fara fram,
svo fljótt sem unnt er, ítarlega
rannsókn, í samvinnu við Bún-
aðarfélag íslands og Samband
íslenzkra samvinnufélaga, á.því,
hvernig helzt mætti koma af-
sláttarhrossum bænda í viðun-
andi verð og hvort ekki væri
hægt þegar á þessu hausti að
greiða eitthvað úr því málefni,
en leggja annars rannsóknir
sínar og tillögur fyrir næsta
Alþingi.“
Sigurður Þórðarson var fram-
sögumaður nefndarinnar og
taldi hann mjög óheppilegt,
hvað þetta mál hefði lengi dreg-
izt í meðförum þingsins og yrði
ekkert hægt að greiða fyrir sölu
á hrossakjöti, þá væri ver farið
en heima setið, að þetta mál
hefði komið fram og skýrslum
safnað um afsláttarhross, því að
bændur í hrossasveitum hefðu
vænzt þess, að úr því málinu
hefði verið þannig hreyft, þá
fengju þeir einhverja hjálp þess
opinbera til þess að losna við
hrossin með sæmilegu verði. Nú
hefðu þeir ef til vill, í trausti
þessa, setið af sér tækifæri um
sölu afsláttarhrossa.
Taldi hann, að aldrei hefði
meira riðið á en nú að greiða
fyrir þessu máli á hagfeldan
hátt, þar sem saman færi ótíð
og heyskaðar og þar af leiðandi
fóðurskortur fyrir hross og ann-
an búfénað í ýmsum sveitum
landsins og þó sérstaklega í
hrossahéruðum á Norðurlandi.
Þar sem enginn hrossaútflutn-
ingur er mögulegur og reiðhesta
og önnur vinnuhestasala mjög
minnkandi frá því, sem áður var
innanlands, þá er bersýnilegur
voði fyrir dyrum í, illu árferði í
hrossasveitum. Ef ekki er hægt
að koma afsláttarhrossum í
viðunandi verð, þá verða bænd-
ur tilneyddir að setja þau á guð
og gaddinn.
Bjarni Ásgeirsson, form. Bún-
aðarfélags íslands, sagði að rík-
isstjórnin hefði snúið sér til
Búnaðarfélagsins og beðið um
tillögur í þessu vandamáli.
Helztu tillögur þess eru þær,
að ríkisstjórnin reyni í sam-
bandi við herstjórnina að fá það
(Fravih. á 4. síðu)
Hinir amerísku smábílar, sem hlotið hafa nafnið kríll á íslenzku, hafa unnið sér miklar vinsœldir hjá hernum,
því er talið, að þeir verði enn eftirsóttari að styrjöldinni lokinni, því að liœgt er að nota þá víða, þar sem öðr-
um bílum verður ekki við komið. í Ameríku er m. a. farið að nota þá til að draga sláttuvélar og hefir það gef-
ist vel. Myndin liér að ofan, er frá þekktu tilraunabúi í Alabamafylki.
Htér lántaka til aukn-
ingar raforkusjéðs
Frumvarp frá fimm alpingísmönnum
Fimm þingmenn, Skúli Guðmundsson, Asgeir Asgeirsson, Jón
Pálmason, Ingólfur Jónsson og Jörundur Brynjólfsson flytja í
neðri deild frumvarp til laga um ríkislántöku til raforkusjóðs,
en hlutverð hans er að styrkja rafveituframkvæmdir með hag-
stæðum lánum. Er það eitt höfuðskilyrði þess, að slíkar fram-
kvæmdir geti orðið verulegar á komandi árum, að fjármagn raf-
orkusjóðs sé aukið nú.
Aðalefni frv er:
Ríkisstjórninni er heimilt að
taka lán innanlands handa
raforkusjóði með útgáfu og sölu
handhafaskuldabréfa, allt að 20
milj. króna. Skuldabréfin séu
boðin til sölu í bönkum og spari-
sjóðum, og ennfremur er heim-
ilt aö fela öðrum stofnunum
sölu bréfanna, ef ástæða þykir
til.
Vextir af láni þessu séu 4-af
hundraði á ári, og greiðast þeir
eftir á, 31. des. ár hvert. Lánið
er afborganalaust til ársloka
1946, en greiðist siðan með jöfn-
um afborgunum, eftir útdrætti,
á næstu 30 árum. Ríkisstjórnin
getur þó ákveðið að endurgreiða
lánið að nokkru eða öllu leyti,
hvenær sem er, með _6 mánaða
fyrirvara.
Lánsfénu skal varið til raf-
veituframkvæmda, sem ríkið
lætur gera samkvæmt lögum, er
um það verða sett.
Ráðherra er- heimilt að á-
kveða, að því fé, sem fæst með
sölu skuldabréfa í einstökum
landshlutum, skuli varið til raf-
veituframkvæmda ríkisins í
þeim sömu héruðum, að svo
miklu leyti sem þörf krefur
vegna þeirra framkvæmda, sem
þar verða ákveðnar með lög-
um.
Ráðherra setur með ieglugerð,
fyrirmæli um fjárhæð bréfanna
og nánari ákvæði um fram-
kvæmd laga þessara, eftir því
sem þurfa þykir.
í greinargerð frv. segir:
Milliþinganefhd í raforkumal-
um, sem kosin var samkvæmt
ályktun Alþingis 4. sept. 1942,
hefir nú með höndum athugun
á þeim málum ásamt rafmagns-
eftirliti ríkisins, sem vinnur að
rannsókn á virkjunarskilyrðum
og gerir áætlanir um kostnað
við rafveitubyggingar. Nefndin
væntir þess að geta, áður langt
líður, lagt fram ákveðnar tillög-
ur um tilhögun rafveitufram-
kvæmda, er stefni að því að
koma rafmagninu sem fyrst um
allar byggðir landsins, svo sem
ákveðið var með fyrrnefndri
þingsályktun sumarið 1942.
Sú athugun á þessum málum,
sem þegar hefir verið gerð, sýnir,
að framkvæmdirnar kosta mikið
fé. Meginhlutann af því fé verð-
ur ríkið að taka að láni, og láns-
fé þarf að fá innanlands. Með
flutningi þessa frumvarps er
lagt til, að nú þegar verði hafin
fjársöfnun til raforkusjóðsins
með útgáfu og sölu hanhaía-
skuldabréfa. Má vænta þess, að
auðvelt verði að fá allmikið fé
að láni til þessara nauðsynlegu
framkvæmda, ef þess er leitað
nú þegar, þar sem miklir pen-
ingar erú í umferð og almennur
áhugi . á rafveitubyggingum.
Engin vissa er fyrir því, að jafn-
auðvelt verði um fjáröflun síð
ar, og þvi telja flutningsmenn
frv. óráðlegt að sleppa því ein
staka tækifæri, sern nú er til
fjáröflunar handa raíorku-
sjóðnum.
(Framh. á 4. síðu)
Rafveífuskílyrðí
í Mývafnssveít
Tillaga Jónasar Jóns<
sonar
Bókaútgáfau 1943
Bækiir ST o r ð r a
Bókaútgáfan Norðri h. f. á
Akureyri hóf starfsemi sína með
útgáfu Söguþættir landpóst-
anna. Eins og kunnugt er var
það stórt og merkilegt rit, sem
notið. hefir einstakra vinsælda.
Seldist fyrri útgáfan svo að segja
upp fyrir síðustu jól, aðallega í
Reykjavík og á Akureyri. Var
því þegar í byrjun þessa árs
undirbúin önnur útgáfa, er kom
út seinni hluta sumars.
Þá hefir Bókaútgáfan Norðri
nýlega sent frá sér merka bók,
er nefnist Dagur í Bjarnardal
eftir norska rithöfundinn
Trygve .Gulbransen í íslenzkri
þýðingu skáldsins Konráðs Vil-
hjálmssonar. — Dagur í Bjarn-
ardal er lýsing á norsku dala-
fólki, og minnir á margt það,
sem bezt er í fari íslendinga.
Tvær aörar bækur gerir
Norðri ráð fyrir að senda á
bókamarkaðinn á þessu ári eftir
Trygve Gulbranssen, og má að
vísu telja þær í beinu framhaldi
af Degi í Bjarnardal, en þó er
hver þeirra alveg sjálfstæð
saga. Nefnast þær Hvessir af
Helgrindum og Engin önnur leið.
Þessar þrjár bækur Trygve
Gulbranssen vöktu óhemju at-
hygli, er þær komu út í Noregi
og hafa verið þýddar á flest hin
helztu tungumál og alls staðar
vakið mikla athygli.
Engin-n vafi er á, að þessar
bækur eru allar þess eðlis að
þær auðga verulega íslenzkan
bókakost.
• Þá má geta þess, að Norðri
hefir margt annað á prjónunum,
sem ekki verður hér getið að
þessu sinni, en sumt af þVí er
þó það langt komið að búast má
við að það geti komið út fyrir
jól.
Jónas Jónsson flytur í efri
deild svohljóðandi tillögu um
rannsókn á rafveituskilyrðum
í Mývatnssveit:
„Efri deild Alþingis ályktar'að
láta kunnáttumenn, sem eru í
þjónustu ríkisins, rannsaka
kostnað við að leiða rafmagn
frá Laxárvirkjuninni eftir Lax-
árdal til allra bæja í Laxárdal
og Mývatnssveit og leggja
skýrslu um málið fyrir Alþingi."
í greinargerð tillögunnar seg-
ir: „Allir búendur og allir ungir,
búlausir menn í Mývatnssveit
hafa óskað eftir, að sú rannsókn
verði gerð, sem hér er beðið um.
Svo sem kunnugt er, unna Mý-
vetningar sveit sinni svo mjög,
að burtflutningur þaðan hefir
verið minni en úr nálega öllum
öðrum byggðum landsins. Auk
þess, að sveitin er ein hin feg-
ursta hér á landi, og þótt víðar
sé leitað, þá er hún svo heilnæm,
að talið er, að enginn maður
hafi sýkzt af brjóstveiki þar
heima fyrir. Fram á allra síð-
ustu mánuði hafa flest héimili
(Framh. á 4. síðu)
Á viðavahgi
EIÐROFSMÁLIÐ.
Hin ýtarlega skýrsla þeirra
Eysteins Jónssonar og Her-
manns Jónassonar um eiðrofs-
málið hefir að vonum vakið
mikla athygli.
Dómur manna, jafnvel hat-
römmustu Sjálfstæðismanna, er
einróma á þá leið, að eigi ver.ði
eftir þessa sterklega rökstuddu
greinargerð efazt um sekt þeirra
Ólafs og Jakobs.
Morgunblaðið þorir meira að
segja ekki að bera á móti því,
að samið hafi verið um kjör-
dæmamálið, en segir, að ráð-
herrar Sjálfstæðisflokksins hafi
úá treyst því, að frestun þing-
kosninganna héldist áfram!
Þessi falsrök munu liggja öll-
um í augum uppi. Ef gengið
hefði verið út frá því, að kosn-
ingafrestunin héldist áfram,
purfti vitanlega ekki að semja
um kjördæmamálið, því að ekki
var hægt að. fá það afgreitt,
nema kosningar færu fram.
Öllum landsmönnum mun
líka vera enn í ferskú minni,
að frestun þingkosninga var,
þegar hér var komið, úr sögunni,
jar sem Sjálfstæðisflokkurinn
hafði svikið samkomulagið um
hana með kröfunni um kosn-
ingu í Norður-ísafjarðarsýslu,
og einn flokkurinn, sem að
henni stóð, Alþýðuflokkurinn.
taldi sig ekki bundinn af henni
lengur. Til merkis um, að þetta
samkomulag var niður fallið,
voru bæjarstjórnarkosningar
látnar fara fram.
Það sýnir gleggst hinn auma
málstað eiðrofanna, að slíkum
röksemdum skuli beitt þeim til
afsökunar.
ÞÁTTUR DAGBLAÐANNA
í MJÓLKURSKORTINUM.
Reykjavíkurkona, sem nýlega
kom í skrifstofu Tímans, sagði
m. a. um mjólkurmálið:
— Það er rétt, að hér var
stundum í haust mjólkurskortur
og þröng við mjólkurbúðirnar.
En ég kenni dagblöðunum
miklu meira um þetta en Mjólk-
ursamsöluniii. Það er segin saga,
að þegar sá orðrómur kemst á
kreik, að'skortur sé á einhverri
vöru, þá auka menn ^aup á
henni til að birgja sig upp og
reyna áð gera það sem fyrst.
Svona var það með mjólkina.
Sumir keyptu helmingi meiri
mjólk en vanalega til þess að
eiga til næsta dags, ef þá yrði
skortur, og allir kepptust við
að ná sem fyrst í mjólkina og af
því stöfuðu oftast þrengslin.
Þetta er nú mín aðalskýring á
mjólkurskortinum í haust, enda
sýna opinberar skýrslur, að hér
hefir verið meiri mjólk á mark-
aðnum í haust en nokkuru sinni
áður fyrr að haustlagi.
„HÆG ER LEIÐ TIL H. •.
Séra Jón, prestur í Nessókn
heldur áfram að ræða um „tvær
leiðir“ í sjómannablaðinu Vík-
ing. Prestum hefir lengi verið
tamt að benda á tvær leiðir:
leiðina til sáluhjálpar og leið-
ina til glötunar. En þessi séra
Jón gerir meira. Hann hefir
fundið það af hyggjuviti sínu,
að landbúnaður, er leið, sem
liggur til glötunar, sSjómennska
gerir menn sáluhólpna. Þess
vegna, kæru bræður og systur,
snúið af leið glötunarinnar,
hverfið úr sveitunum og setjist
að í þurrabúð á Nesinu hjá mér
óg öðlizt sáluhjálp með því að
skreppa „á skak“, þegar gefur.
Jón lætur liggja orð að því,
að Þorbjörn bóndi á Geita-
skarði, sem leyfði sér að and-
mæla hinni nýstárlegu guðfræði
hans, muni vera „einhver leppa-
lúði og á broslegan hátt þvers-
um viö líf og baráttu hinnar
íslenzku þjóðar.“ — Eru þessi
ummæli prestsins skiljanleg um
mann, sem heldur sig á glötun-
arvegi landbúnaðarins og stund-
(Framh. á 4. síðu)