Tíminn - 25.05.1945, Blaðsíða 6

6
TÍMircrc, föstiidagiim 25. maí 1945
38. blalS
Jónas Hallgrímsson
(Framhald af 5. síðu)
í 1. árgangi), Heiðlóárkvæði (í 2.
árg.), Saknaðarljóð, Móðurást
(bæði í 3. árg.) og Gunnars-
hólmi (í 4. árg.).
Sigurður Nordal segir í Skírn-
isgrein sinni, er getið var hér að
framan, að áhrif Pjölnis hafi
orðið .,éinn meginþáttur í þjóð-
lífi og menntalífi fslendinga“.
Nú er það að vísu mála sannast,
að ljóð Jónasar, þau er þar birt-
ust, áttu drjúgan hlut í að skapa
þessi mikilvægu og víðtæku á-
hrif, en þótt þeim væri burtu
kippt, þá voru afskipti Jónas-
ar af stofnun og útgáfu Fjölnis
samt svo merkileg og mikils
verð, að hann mundi jafnan
talinn meðal merkustu manna
19. aldar fyrir þau störf ein sam-
an, þótt ekki kæmi annað til.
V.
Viðreisn málfars og skáld-
skapar er ekki veigalítill þáttur
í endurreisn þjóðlegrar menn-
ingar. Sé það tvennt í niöurlæg-
ingu, getur tæplega verið um
andlega vakningu að ræða, en
án andlegrar vakningar er verk-
leg eða búhagsleg vakning fátíð
og varar sjaldan lengi.
Það er kunnara en frá þurfi
að segja, að áhrif Jónasar Hall-
grímssonar á íslenzkt mál hafa
orðið meiri og heillaríkari en
nokkurs eins manns annars.
Aldrei hefir verið farið um ís-
lenzkuna meiri snillingshönd-
um, hvorki í ljóðum né lausu
máli.
Það er einnig kunnara en frá
þurfi að segja, að Jónas Hall-
grímsson hóf ljóðagerð og skáld-
skaparsmekk þjóðarinnar á
hærra stig, bæði með því, sem
hann ritaði um bókmenntir,
en þó miklu fremur með hinu,
hvernig hann orti sjálfur.
En sagan er ekki öll sögð enn.
Ljóða Jónasar hefir gætt meira
á öllum sviðum viðreisnarbar-
áttu þjóðarinnar en menn munu
almennt gera sér ljóst. Þau eru
þrungin lifandi þjóðernistil-
finnirigu og ást á landinu, fólk-
inu, málínu, blómunum, — öllu
sem íslenzkt er. Það er réttur
skilningur á Jónasi og ljóðum
hans, sem kemur fram hjá Hall-
dóri Kiljan Laxness, þegar hann
segir:
„Þótt honum láist að játa ást
sína til ættjarðarinnar beinum
orðum, þá er hvert kvæði hans
ættjarðarkvæði í orðsins fyllstu
merkingu. Þau eru sem sungin
út úr náttúru landsins gegnum
brjóst þjóðarinnar. Þau eru
dregin út úr kjarna hins óskil-
greinilega í íslenzku sálarlífi.
Jafnvel túlkanir hans á verkum
erlendra skálda eru svo órjúf-
anlegar bundnar íslenzkum eig-
indum og sérkennum, að það er
aðeins með hálfum rétti unnt
að nefna þær þýðingar. Hver
þekking, hver framandi hugs-
un féll þar í íslenzkan jarðveg,
sem Jónas var, og spratt upp
aftur eins og íslenzk jurt.“
Þjóðskáldið Matthías Joch-
umsson hefir lýst því fagurlega,
hver áhrif ljóð Jónasar Hall-
grmssonar höfðu á hann í æsku.
Hann var selsmali, þegar hann
sá þau fýrst. Ráðskonan léði
honum þau. „Hún var bezta
kona og unni Jónasi. Þúsundir
annarra kvenna á landinu unnu
ljóðum hans á sama hátt, lærðu
þau og lifðu sig inn í þau. Og
ekki aðeins konur. Síður en svo.
Það var öll þjóðin, karlar og
konur, sem unni Jónasi. Þeir
unnu honum mest, sem beztir
voru. Og enginn skyldi ætla, að
þetta fólk hefi verið samt eftir
kynninguna við Jónas eða
ósnortið. Fegurðardýrkun Jón-
asar og þjóðernistilfinning hans
og ást á öllu íslenzku, seytlað-
ist inn í vitund þess og settist
þar að. Þjóðin andaði að sér
angan ljóða hans, svo að hún
fann með sjálfri sér, að hún var
íslenzk þjóð og líf hennar og
framtíð var tengd íslandi. Hún
varð bjartari, djarfari og hug-
sjónaríkari. Hún tók viðfangs-
efnin öðrum tökum. Viðhorf
hennar til lífsins Tar nýtt.
Foringjar þjóðarinnar á svið-
um menningarmála, stjórnmála,
atvinnumála, félagsmála og
hvarvetna annars staðar hefðu
orðið færri og rislægri.'ef Jónas
hefði aldrei ort kvæði sín. Meiri
hefði þó munurinn orðið á hinu,
hve skilningur almennings á
hugsjónum foringjanna og bar-
áttu hefði orðið sljórri og dauf-
Reynslu margra og raunir jók,
að reynast sér í engu tryggur,
og að vera eins og bók,
sem opin fyrir hverjum liggur.
ari og fylgið við þá tregara og
ótrúrra, ef ljóða Jónasar hefði
ekki notið við.
Konráð Gíslason segir í minn-
mgargrein um Jónas í Fjölni,
þegar hann lýsir því hvernig ís-
lendingum i Kaupmannahöfn
var innanbrjósts, er þeir fylgdu
Jónasi til grafar, tæpra 38 ára
að aldri:
„Hörmuðu þeir forlög hans og
tjón ættjarðar sinnar, hver sá
mest, sem honum var kunnug-
astur og bezt vissi, hvað í hann
var varið. Það, sem eftir hann
liggur, mun lengi halda uppi
nafni hans á íslandi og bera
honum vitni betur en vér erum
færir um, en svo ágætt, sem
margt af því er, má þó fullyrða,
að flest- af því komist í engan
samjöfnuð við það, sem í honum
bjó, og að það geti ekki sýnt til
hlítar, hvílíkur hann var sjálf-
ur í raun og veru.“
Þessi dómur um Jónas og störf
hans er vafalaust réttur, svo
langt sem hann nær. Hitt hefir
Konráð ekki grunað, að ævi-
starf Jónasar ætti eftir að bera
jafn glæsilegan ávöxt og raun
hefir á orðið, svo að það er á
engan hátt of mælt, að næst
Jóni Sigurðssyni hefir enginn
einn maður átt ríkari þátt í al-
hliða endurvakning íslenzku
þjóðarinnar en skáldið og nátt-
úrufræðingurinn Jónas Hall-
grímsson.
Ólafur Þ. Kristjánson.
Sigurður Jónsson.
DÁNARMMING:
Higurðnr Jónsson
frá Katadal.
í Vatnsnesfjall að norðan um, bjó hann einnig yfir alvöru
ganga tveir dalir, til suðurs frá og vel var honum ljóst, að eigi
prestssetrinu Tjörn. Sá eystri er ætíð hollt að segja hug sinn
heitir Katadalur. Þar eru tveir allan. Um það vitnar þessi vísa
bæir, og er annar þeirra sam- hans:
nefndur dalnum. Jarðir þessar
hafa kjarngott beitiland, en
reytingssamar slægjur. Þar hef-
ir verið búið um langan aldur,
og verður væntanlega hér eftir,
þótt sumir nútímamenn telji, að
byggð eigi að leggjast niður í
fjalladölum sem þessum.
Siðan snemma á 19. öld hafa
oft búið skáldmæltir menn í
Katadal, og þó eigi sömu ættar.
Þeir hafa notað tómstundir til
lesturs og ljóðagerðar, og vísur
hafa flogið þaðan um sveitina,
héraðið allt og jafnvel viðar.
Fyrir röskum 100 árum bjó sá
maður í Katadal, er Sigurður
hét, Ólafsson. Hann var rauna-
maður, en hagmæltur og stytti
sér stundir i myrkri og hríðum
skammdegisins með því að yrkja
ljóð, m. a. kvæðið Vetrarkvíða.
Sonarsonur hans var Sigurður
skáld Bjarnason, sá er orkti
Hjálmarskviðu. Hann drukknaði
á Húnaflóa í' júnímánuði 1865,
áðeins 24 ára gamall.
Siðar bjó um skeið í Katadal
maður að nafni Sigfús Guð-
mundsson. Var hann kenndur
við bæ sinn og nefndur Kata-
dals-Fúsi þar i sveitinni. Hann
var fátækur en dugandi maður,
léttlyndur og hagmæltur vel.
Eru gamanvisur hans enn kunn-
ar þar á nesinu. Sigfús fór með
fjölskyldu sína til Ameríku, eins
og fleiri,einhverntíma á harð-
indaárunum 1880—1890.
Sigurður Jónsson hefir búið
í Katadal síðastliðin 23 ár, en er
nú nýlega látinn, tæpra 57 ára
að aldri. Hann fæddist á Valda-
læk á Vatnsnesi 28. maí 1888, og
voru foreldrar hans hjónin
Steinunn Sigurðardóttir og Jón
Gestur Jónsson. Þau hjón munu
hafa verið fremur fátæk, og fór
Sigurður að vinna fyrir sér strax
er hann hafði til þess aldur og
þroska, en naut engrar skóla
menntunar. Var hann i vistum
á ýmsum stöðum á Vatnsnesi
unz hann kvæntist. og hóf bú-
skap. Bjó hann í nokkur ár á
Tjörn og Ásbjarnarstöðum, en
fluttist að Katadal árið 1922 og
bjó þar til dánardægurs.
Sigurður var meðalmaður á
hæð, þéttvaxinn og knár, lag-
virkur og góður verkmaður.
Hann víir vel greindur og prýði-
lega hagmæltur, eins og þeir
eldri Katadalsbændur, sem hér
hefir verið getið, og kastaði oft
fram lausavísum. Hann var
gamansamur og glaumur og
gleði var venjulega í fylgd með
honum. En þótt hann væri
spaugsamur í svörum og stök-
Enginn hefir ríkari ástæöu til
að fagna komu vorsins, eftir
langan og erfiðan vetur, heldur
en dalabóndinn. Þegar snjóa
leysti úr dalnum og fjallinu, en
jörð tók að grænka og gróa,
kvað Sigurður í Katadal:
Fjöllin hæru fella traf.
Fitlar blær í runni.
Jörðin grær og grænkar af’
geislanæringunni.
Þegar vorið er komið, sleppir
bóndinn fénaði sínum, sauðfé
og hrossum. Sigurður í Katadal
rakar af stóðhryssunni sinni,
sem reisir höfuðið og horfir ó
þreyjufull fram dalinn, í áttina
til fjallsins, þar sem frelsi sum
arsins bíður hennar. Þegar
klippingunni er lokið, þrífur
hryssan sprettinn, en eigand-
inn kveður hana með þessari
stöku:
Eins og hinar, merin mín
mikið þráir sollinn.
Hún er orðin heldur fín!
Hristir drengjakollinn.
Sigurður í Katadal hafði jafn
an lítið bú. Mun hann flest ár-
in hafa unnið nokkuð utan
heimilis, enda oft til hans leit-
að af nágrönnum þegar þörf var
á liðveizlu. Var hann manna
greiðviknastur og ekki kröfu
harður um endurgjald fyrir
unnin störf.
Eftirlifandi kona~ Sigurðar er
Ingibjörg Guðmundsdóttir, mæt
kona. Börn þeirra eru fjögur,
nú öll upp komin, og eru þau:
Sigrún, húsfreyja á Ásbjarn-
arstöðum, gift Guðjóni bónda
Jósefssyni.
Guðmundur, í Katadal, kvænt-
ur Ragnhildi Levy frá Ósum,
Steinunn og Jón Gestur, heima
í Katadal.
Sigurður andaðist í Lands-
spítalarium í Reykjavík 16. ap-
ríl í vor, eftir stutta legu. Lík
hans var flutt norður og jarð-
sett að Tjörn, í sveitinni þar
sem hann hafði lifað, starfað
og kveðið vísurnar, sem lengi
mun halda uppi nafni hans.
Eftir fráfall Sigurðar í Kata-
dal er einum nýtum manni
færra í fámennri sveit. Við,
kunningjar hans, kveðjum hann
með söknuði og þökkum fyrir á-
gæta kynningu.
Skúli Guðmundsson.
Bókmexuitlr og listir
(Framliald af 3. síðu)
Haraldur Björnsson, Gestur
Pálssorr og Ævar Kvaran, hinir
tveir fyrrtöldu hrottalegir og
sjálfbyrgingslegir dónar, sá síð-
asttaldi gauð, er lætur kúga sig
og enginn tekur tillit til, unz
loks hann ris upp gegn ofstop-
anum í krafti ylríkra endur-
minninga.
Eiginkonurnar leika Anna
Guðmundsdóttir, Regína Þórð-
ardóttir og Soffía Guðlaugs-
dóttir, móðursjúkir heiftarvarg-
ar, nema ein beygð og bæld, er
þó megnar að segja álit sitt,
þegar loks sverfur til stáls.
Organistann leikur Lárus
Pálsson, sem jafnframt er "ik-
stjóri, — ungan mann, sem ekki
er uppnæmur fyrir smámunum.
Unnusta hans, leikin af Sig-
rúnu Magnúsdóttur, er skjól-
stæðingur hjónanna, þar sem
þessi sérkennilega ’ brúþkaups-
minning fer fram.
Ennfremur eru allmargar
aukapersónur: Tvær þernur
leiknar af Jóhönnu Lárusdóttur,
sem er ný af nálinni á leiksvið-
inu, og Emelíu Borg, Ijós-
myndasmiður nokkuð við skál,
leikinn af Brynjólfi Jóhannes-
syni, gleðikona, fyrrverandi eig-
inkona ljósmyndasmiðsins, er
Inga Laxness lék.þetta fyrsta
kvöld vegna forfalla Þóru Borg-
Einarsson, sem átti að fara með
hlutverkið,prestur leikinn af Val
Gíslasyni og borgarstjórinn,
leikinn af Lárusi Ingólfssyni,
auk blaðamanna, sem koma í
hófið til þess að leggja sitt lauf-
blað í sigurkrans hinnar hálof-
uðu þrenningar.
Leikur þessi vakti mikla gleði
meðal leikhúsgestanna, enda
mörg sneiðin lagleg frá hendi
höfundar og leíkur margra leik-
enda fjörmikil og markviss. Ekki
sízt var það leikur þeirra Har-
aldar, Soffíu og Brynjólfs, er
kom fólki í gott skap. Er þó síð-
ur en svo verið að gera lítið úr
hlut annarra, þótt þessi þrjú séu
nefnd — allra sízt leikstjórans
„Gift eða ógift“ er gaman-
leikur, er sjálfsagt verður vel
sóttur af bæjarbúum. Hefir svo
raunar verið um langflesta leiki,
er Leikfélag Reykjavíkur hefir
tekið til meðferðar síðustu ár,
og er það vel, því að það hefir
alla jafna vandað til leiksýninga
svo sem kostur hefir verið á og
innt af hendi merkilegt menn-
ingarstarf — merkilegra heldur
en jafnvel ýmsir þeir, sem það
vilja vel virða, gera sér ef til
vill Ijóst við fyrstu athugun.
OimSENöIAG
til kaupenda Tímans.
\
Ef kaupendur Tímans verð'a
fyrir vanskilum á blaðinu, eru
þeir vinsamlega beðnir að snúa
sér STRAX til
ÞÓRÐAR ÞORSTEINSSONAR,
afgreiðsiumanns,
Hlutur bænda-
síéttarinnar.
(Framhald af 3. síðu)
því að þannig styður jafnan
hver atvinnugrein aðra, þótt
með ýmsu móti. sé.
Hér skal enn minnst á eitt
atriði. í eldhúsdagsumræðum í
vetur lét landbúnaðarráðherr-
ann svo um mælt, að sú áburð-
artegifnd, sem ráðgert var að
framleiða hér, Ammoniumnitrat,
væri sprengiefni. Þetta þótti
honum fullgild rök fyrir kjós-
endur landsins og samboðið
landbúnaðarráóh. þeirrar rík-
isstjórnar, sem kennir sig við
nýsköpun. Svo skeður hitt, að
þessi sami ráðherra lætur það
viðgangast, að áburðareinkasal-
an, sem stendur undir hans um-
sjá, verzli með þetta „sprengi-
efni“, láti flytja það með skipum
eins og hverja aðra vöru yfir
heimshöfin og með ströndum
fram á stríðstímum, og síðan
selja hverjum sem hafa vill. Ég
skil þetta svo, að ráðherrann
sjálfur hafi ekki tekið hið allra
minnsta mark á skrafi sínu um
sprengiefnið. En hvers vegna
tók hann sér það þá í munn?
Þeir eru sælir, sem geta fund-
ið virðulega og akemmtilega
skýringu á þessu hjá ráðherr-
anum.
Þannig er afturhaldið. Það
trúir ekki á vöxt og framför og
ber fram allskonar úrtölur og
seilist svo langt í nauðvörn sinni
að jafnvel eigin dæmi vitnar
gegn þeim af miklum krafti.
GÆFAN
fylgir trúlofunarhringum
frá
SIGURÞÓR, HAFNARSTR. 4.
Sendið nákvæmt mál,
Sent mót póstkröfu.
Samband ísl. samvínnufélatfa.
SAMVINNUMENN:
Vöruvöndun er eitt af stefnuskráratriðum
samvinnufélaga.
Starfsstúlkiir
vantar á Kkppss])ítalann.
Upplýsiugar í síma 3319.
Orðsending
til ixmheímtumanna Tímans
Skilagreinir fyrir síðasta ár eria enn|iá
ókomnar frá siokkrmn iiuiheimtiimöim-
um Tímans. Ern jieir vinsamlega heðnir
að senda þær hið allra fyrsta.
MNHEIMTA TÍMANS.
Hjartans þakkir færi ég öllum þeim, sem sýnt hafa
samúð og vinarhug, við fráfall og jarðarför mannsins míns,
SigurÖar Jónssonar, Katadal.
Innilegast þakka ég þeim, sem léttu honum stundir
sjúkdómslegunnar á Landspítalanum, með heimsóknum og
vökum að síðustu. Sú góðvild er mér ógleymanleg.
Jafnframt þakka ég af heilum hug mínum mörgu
sveitungum og vinum, nær og fjær, og Kvenfél. Von á
Vatnsnesi, sem sýnt hafa sinn góða hug, í minn garð, með
fjárgjöfum og á annan hátt. -— Guð blesi ykkur öll.
Katadal, 12. maí 1945.
INGIBJÖRG GUÐMUNDSDÓTTIR.
TRAKTOR (Fordson)
keyrður alls á 50 hektara landi, sex diska herfi og viðeigandi
plógur fylgir. Geymdur inni í góðu húsi. Settur í gang síðasta
vetur. Verðið er kr. 4500,00.
Upplýsingar í Von. Sími 4448.
Gibsplðtnr
til iimaiiltilsklæðiiingar, aiifliiiinar og
áferðarfallegar.
Sendið pautanir yðar sem fyrst.
Kaupfélag Eyfirðínga
Byggingavörudeild.
Reikningur
Eimskipafélags tslands fyrir árið 1944
liggnr frammi í skrifstofu félagsins til
sýnis fyrir hlutliafa frá og með deginum
í dag.
H.f. Eímskipafélag íslands.