Tíminn - 13.11.1948, Blaðsíða 5

252. blað
TÍMINN, laugardaginn 13. nóv. 1948.
5
TLunyard. 13. nóv.
V erndunarf selsi
einstaklinganna
Það er undarlegt, að nú
Ágúst Helgason
Birtingaholti
Neðarlega í Hreppunum
stendur höfuðbólið Birtinga-
holt sunnan undir lágum ás-
um. Þar er sólfa.r mikið og
víðsýnt mjög, því að grónar
sveitir Suðurlands liggja allt
í kring. Fagurt er heim að
skuli þurfa að heyja harða lita að Birtingaholti, tún
baráttu um það, hvort menn mikið og fagurt; en bygging-
eigi að vera frjálsir velja ar vandaðar.
sér viðskipti og verzlanir, eða Birtingaholt hefir orðið
hvort stjórnskipaðar nefndir (þjóðkunnugt á seinni árum.
eigi að sitja á föstum laun sögiifræg'ð þess stafar frá
um við að skipta fólkinu milli þeim bræðrum Helgasonum.
verzlunarfyrirtækja, hvort Frægastur þeirra allra er sr.
sem því sjálfu líkar betur ]vtagnús Helga-son skólastjóri.
eða ver. I En þð að þeir bræður, sem
Það er ömurlegt til þess að vigsiu tóku, væru merkir
hugsa, að einmitt á þeim tím kennimenn, var sæmd óðals-
um, sem opinbeit skrifstofu-, ing einiíum faiin yngsta bróð
hald er svo dýrt, að ekkert urnulxlj sem heima sat að búi
hóf er á, en jafnframt vant- á föðurleifðinni. Og nú er
ar fólk til fjölmargra nauð- , hann lagður til hinnztu hvíld
synlegra starfa, skuli vera , ar j dag
Ágúst Helgason var fædd-
ur að Birtingaholti 17. okt.
rekin skrifstofubákn til að
draga fólkið í dilka verzlan-
anna.
Það vanta r ekki, að al-
menn sé kvartað undan þeim
nefndum, sem ráðstafa gjald
eyrj og innflutningsleyfum.
Vex-zlunarmennirnir bera sig
upp undan því, hvað erfitt sé
að ná eyrum höfðingjanna.
Og mörgum finnst, að ekki
sé gætt fulls réttlætis og jafn
aðar í úrskurðum.
Svo mikið er víst, að fjöldi
manns er til neyddur að
kaupa nauðsynjar sínar ann-
ars staðar en hann óskar
helzt. Það eru þvingunarráð-
stafanir og ófrelsi hinna vald
boðnu stjórnenda, sem þar
eru að verki.
í heilum héruðum hafa
menn borið sig upp sameig-
iniega undan því, að þeir
væru órétti beittir. Þeir hafa
gert kröfur til þess, að hver
landshluti fengi þann skerf,
sem honum ber, af innflutn-
ingi þjóðarinnar.
Það er réttmæt krafa. Bak
við hana stendur sameigin-
lega allur sá fjldi, sem þar
hefir réttar og hagsmuna að
gæta. Sú krafa verður ekki
1862. Foreldrar hans, Helgi
Magnússon og Guðrún Guð-
mundsdóttir, bjuggu þar þá,
svo sem kunnugt er. Jörðin
var föðurleifð húsfreyjunn-
ar. Ólst Ágúst upp með for-
eldrum sínum. Einn vetur var
hann við nám hjá Magnúsi
bróður sínum heima 1 föður-
garði. En hugur hans stóð
ekki til langrar skólagöngu
eins og bræður hans stund-
uðu. Hneigð hans til annarra
starfa var vöknuð og réði.
Sautján ára garnall lærði
hann söðlasmíði, og bókband
nokkru síðar.
Árið 1888 kvæntist Ágúst
Móeiði, dóttur Skúla læknis
Thorarensens á Móeiðarhvoli,
og lifir hún bónda sinn. Hófu
þau hjón búskap sama ár á
Gelti í Grímsnesi og bjuggu
þar í fjögur ár, unz þau
fluttu að Birtingaholti og
tóku þar við búsforráðum.
Var þá faðir Ágústs látinn.
Og upp frá því var Ágúst
Helgason í Birtingaholti.
Heimilislífið í Birtinga-
holti var með miklum ágæt-
um. Þau hjón eiga nú átta
kveðin niður, þó að tefja megi börn á lífi Það eru Helgi
fyrir fullnægingu hennar eft verzlunarmaður a selfossi,
ir ýmsum krókaleiðum og Skún hjá Slaturfélagi Suður_
með klækjabrögðum. lands, Magnús læknir í Rvík,
Það er þ\í að vonum mikil Quðmundur vélstjóri í Rvík,
og almenn anægja y ir þvi, Sigurður bóndi í Birtinga-
að á Alþmgi er hafm o lug bolti; Ragnheiður húsfreyja
sókn til að koma þessum mál
um fram. Frumvarp Fram-
sóknarmanna byggir á al~
mennu frelSí og tryggir það,
að sérhver neytandi geti val-
ið sér þá verzlun og þann
vei’Zlunarstað, sem hann kýs
helzt. Þá þurfa ekki fulltrú-
ar ríkisvaldsins að sitja
sveittir í hinum miklu skrif-
stofum höfuðborgarinnar og
leggja sín æruverðugu höfuð
í bleyti, svo að þeir finni rétt
•láta og haganlega útdeilingu
nauðsynjanna. Frjálst og
þvingunarlaust leggjast við-
■sklptin til þeirra verzlana og
vei’zlunarstaða, sem fólkið
trúir og telur að sé sér fyrir
beztu.
Að vísu nær þessi tilhögun
ekki til allra vara. Hún tek-
ur aðeins yfir þær neyzluvör-
ur, sem eru skammtaðar, og
þær vörur, sem fjárfestingar
leyfi þarf til. En þá má líka
segja, að með henni sé lagð-
ur grundvöllur, sem treysta
megi á. Þá skiptingu og hlut-
föll, sem skapast samkvæmt
á Löngumýri á Skeiðum og
Sigríöur og Ásta húsfreyjur í
Keflavík. Fjórða dóttirin náði
fullorðinsaldri, en er nú lát-
in, Guðrún húsfreyja 1 Öl-
vesholti.
Þetta er óvenjulega mikill
og myndarlegur systkinahóp-
ur. Samheldni þeirra og
rækt við æskuheimili og for-
eldra vitnar um hinar traustu
taugar heimilisins i Birtinga
holti og ávextina af ástríku
samstarfi foreldranna, þó að
Mynd þessi var tekin af Agústi
Helgrasyni síð'astliðinn vetur, þá
85 ára grömluin.
sú saga verðj ekki rakin hér.
Ágúst í Birtingaholti gegndi
margskonar störfum fyrir
sveit sína. Hann var hrepp-
stjóri, sýslunefndarmaður og
margt fleira. En jafnframt
því var hann mikill starfs-
maður í frjálsum félagsskap
bændanna innan sveitar og
utan. í búnaðarfélagsskap og
hlfðargreinum hans var hann
fremsti maður. Hann var
hvarvetna foringi, þar sem
stefnt var að því með sam-
tökum að búa betur.
Hreppamenn hafa það með
al annars sér til ágætis, að
eiga búfé betra flestum öðr-
um landsmönnum. Sauðfé
þeirra er gott, hestar ágætir
og hvergi er nú frægara kúa-
kyn á landi hér en hjá þeim.
Slíkur árangur næst ekki
nema með löngu og ötulu
samstarfi margra manna.
Iiér verður ekki um það
dæmt, hvern þátt Ágúst í
Birtingaholti áttj í þessum
árangri, en hitt er víst, að
hann var með og lengstum
fremsti maður í þeim félags-
samtökum, sem helguðu sig
þessari viðleitni, sem orðið
hefir svo giftudrjúg. Og það
er alls ekki sérmál Hreppa-
manna, því að víða um land
njóta nú bændur góðs af
þessari starfsemi og er því
skylt að meta hana og þakka.
Sjálfur var Ágúst Helgason
bóndi góður. Hann var vax-
inn af sterkri rót gamallar,
islenzkrar bændamenningar.
Jafixframt var hann opinn
fyrir því, sem nýtt var og
betur mátti fara. Hann var
þó ekki neinn loftkastala-
maður, sem fyrirleit allt gam
alt og íslenzkt. Hann vildi
reyna nýjungarnar, en reynd
henni í þessum vöruflokkum,
má hafa til hliðsjónar ann-
ax’S staðar.
Hér er verið að ti’yggja
frelsi einstaklingsins. Með
þessu er á engan hátt lagð-
ur steinn í götu manna, sem
vilja bjarga hag sínum með
félagsskap, en einstakir kaup
menn og hlutafélög halda
líka fullu frelsi og rétti til að
keppa um viðskiptin. Allt er
þetta hugsað og byggt með
fulli’i viröingu fyrir frelsi og
sjálfsákvörðunarrétti hins
einstaka og almenna neyt-
anda.
Það er áreiðanlega til fyr-
irmyndar að gera hlutina ein
falda og frjálslega, þar sem
það er hægt. Hér er um það
að ræða að leysa viðkvæm
og þýðingarmikil hagsmuna-
mál úr viðjum skrifstofu-
vald.sins og láta málin hafa
sinn gang og þróast við
frjálsa ákvörðun neytend-
anna sjálfra.
ust þær vel, var hann ekki
ánægður, nema þær yrðu al-
mennt til góðs. Hann tók
snemma upp votheysgerð og
sannfærðist úm ágæti henn-
ar. Hélt hann þá fast að
mönnum að taka hana upp og
sárnaði, hve bændur voru
•seinir að sinna því bjargráði.
Er það til marks um áhuga
bóndans í Birtingaholti, að
hvetja menn til dáða og fram
taks, að hann tók eitt sinn
með sér til kirkju sýnisnorn
af votheyi sínu, svo að sveit-
ungarnir gætu séð það. Var
honum ljúft að minnast á
efri árum þess trúboðs, er
hann rak í þeirri kirkjuferð
og árangurs þess.
Ágúst í Birtingaholti var
greindur vel og áhugasamur,
en enginn styrjaldarmaður
að lundarfari. Honum var
betur lagið að sætta menn en
vekja deilur. Þó vissi hann
hvað hann vildi og fylgdi því
fast fram. Vegha þess og
hæfileika sinna til að eiga
gott samstarf við menn, vald
ist hann mjög til forustu um
sameiginleg mál sunnlenzkra
bænda. Hann var formaður
Sláturfélags Suðurlands og
Kaupfélags Árnesinga og átti
þátt í stofnun Búnaðarsam-
bands Suðurlands og fleiri
skyldra samtaka.
Hér kemur fram mei’kur
þáttur í lífsstarfi Ágústs. Sá
þáttur stendur í föstum
tengslum við eöli hans og lífs
skoðun. Hann var ekki bar-
áttumaður, þar sem átökin
eru snörpust um nýjar stefn-
ur og hugsjónir. En hann
var óþreytandi að fylkja
bændum saman til starfa á
grundvelli þeim, sem lagður
var í félagsmálalöggjöf þjóð-
arinnar. Þar var hann braut-
ryðjandi. Því var hann með
að stofna fyrsta rjómabú
landslns á þeirri tíð og síð-
an samband smjörbúanna.
Hér kom fram hagsýni og
þrautseigja bóndans, sem
aldirnar hafa kennt í harð-
I býlu landi að fara vel með,
I eyða ekki að óþörfu og nýta
i allt sem bezt. Ágúst var bæði
i hagsýnn og glöggur á það,
j hvernig hvað eina bar sig.
I Þessir erfðaeiginleikar beind
í ust svo á nýjár brautir sam-
vinnustefnunnar. Trúlega er
það merkast i hinum miklu
störfum Ágústs Helgasonar,
sem hann vann til að treysta
skipulag og samstarf sunn-
lenzkra bænda. Þar náði hann
, með lægnj og festu stórmerk-
í um og ágætum árangri, há-
vaðalaust.
Hér verður ekki efnt til
mannjafnaðar eða um það
dæmt, hvers hlutur sé mest-
ur eða hvers hlutverk vegleg-
ast. Hitt er skylt að muna, að
alltaf verður þörf manna
eins og Ágústs í Birtinga-
holti. Það eru menn, sem
kunna að fylkja stétt sinni
fram til sigurs í skipulegri
baráttu og starfi, svo að þjóð
lífið verður bæðj auðugra og
fegurra af.
Ódýrari og öryggari bú-
rekstur, afurðameiri bústofn,
vandaðri framleiðsla og hag-
stæðara verzlunarárferði.
Þetta er það, sem lofstír
Ágústs í Birtingaholti er
bundinn við. Þetta er eftir-
mæli hans út á við meðal
þeirra, sem ekki þekktu hann
persónulega, en rennur þó
blóðið til skyldunnar, af því
að þeir eru börn sama þjóð-
félags og standa andspænis
sömu viðfangsefnum.
Ágúst í Birtingaholti var
mikill starfsmaður. Hann
gekk að slætti fram um átt-
ræðisaldur, en síðustu árin
sat hann löngum við bók-
band. Hann var einn þeirra
manna, sem ekki una iðju-
leysi, og eru svo sælastir, að
þeim falli aldrei verk úr
hendi. Nú er þessi mikli
starfsmaður sunnlenzkra
bænda borinn til hvíldar eft-
ir langan og fagran starfs-
dag. En frá kyni til kyns
munu íslenzkir bændur búa
að ávöxtunum af störfum
hans. Og þeir ávextir ná víð-
ar en til bændanna, því að
þeir eru lifandi greinar á hin
um mikla meiði samvinnu-
hreyfingarinnar.
H. Kr.
Ingeborg Appcl
(Framhald af 4. slðu).
hlýða á og ræða við hvern
og einn, sem til hennar leit-
aði, eða þurfti á aðstoð henn
ar að halda í einhverju. Og
einstaklingurinn þurfti ekki
að nálgast hana mikið til
þess að verða var við hlýju
og umhyggju hinnar góðu
húsmóður. í umhverfi sinu
var hún líka rómuð fyrir ná-
kvæmni við sjúka og við
gamla og lasburða. — Tryggð
hennar og vinfestu var jafn-
an viðbrugðið.
Ég veit, að hennar verður
nú minnst með þakklæti og
virðingu um öll Norðurlönd
— og þar eigum vér íslend-
ingar aðild ekki síður en
aðrir.
F. Á. B.
ÚTSÖLUSTAÐIR
í REYKJAVÍK
Vesturbær:
Vesturgötu 53
West-End.
Fjólu, Vesturgötu
ísbúðin, Vesturgötu 16
Miðbær:
Bókastöð Eimreiðar-
innar
Tóbaksbúðin Kolasundi
Austurbær:
Veitingastofan Gosi.
Söluturninn við Lækj-
artorg
Bókabúð KRON
Laugaveg 45
Veitingastofan Florida,
Veitingastofan Óðins-
götu 5.
Bókaverzlunin, Sam-
túni 12
Söluturn Austurbæjar
Verzlunin Ás.
Verzlunin Langholts-
veg 74
Bergur Jónsson
Málaflutningsskrifstofa
Laugaveg 65, sími 5833.
Heima: Hafnarfirði, simi 9231