Tíminn - 08.04.1956, Blaðsíða 6

6
ry -
Útgefandi: Framsóknarilokkurinn.
Ritstjórar: Haukur Snorrason
Þórarinn Þórarinsson (áb.).
Skrifstofur I Edduhúsi við Lindargötu.
Símar: 81300, 81301, 81302 (ritstj. og blaðamenn),
auglýsingar 82523, afgreiðsla 2223.
Prentsmiðjan Edda h.f.
ísland og Bandaríkm
•jNNAN SKAMMS tíma
munu hefjast samning-
ra’ miili íslands og Bandaríkj-
inn? er mikil athygli verður
/eitv. Þetta verða samningar
im brottför varnarliðsins og
ilhögun á gæzlu og viðhaldi
/arnarmannvirkja eftir að ís-
iendingar hafa tekið þau störf
að sér.
Alþingi íslendinga hefir nú
tekið þá ákvörðun vegna
breyttra viðhorfa í alþjóðamál-
um og í samræmi við fyrri yf-
iriýsingar, að hafist skuli handa
um þær aðgerðir, sem greindar
eru hér á undan.
Við þá ákvörðun verður stað-
ið svo framarlega, sem Sjálf-
.stæðisflokkurinn fær ekki
meirihluta, eða kommúnistar
eflast svo, að ekki verður hægt
að mynda starfhæfa vinstri
stjórn eftir kosningar. Hvort
tveggja er hins vegar ólíklegt
sem betur fer. Allar líkur
benda til, að bandalag Fram-
sóknarflokksins og Alþýðu-
flokksins muni eflast og það
mun gera sitt ítrasta til þess að
umræddri ákvörðun Alþingis
verði framfylgt.
FLJÓTT Á LITIÐ kann ýms-
um að virðast, að Bandaríkin
eigi erfitt með að verða við ósk-
um íslendinga. Orsökin sé
ekki fyrst og fremst sú, að her-
setan hér sé mikilvæg fyrir ör-
yggi Bandaríkjanna, heldur sé
það stjórnmálalegur hnekkir
fyrir þau að þurfa að draga her
inn í burtu. Ef nánar er að
gætt, þarf þetta alls ekki að
verða svo. Þvert á móti gefst
Bandaríkjunum tækifæri til að
vinna hér mikinn stjórnmálaleg
an sigur, sem mjög gæti styrkt
aðstöðu þeirra í kalda stríðinu.
Með því að verða við sann-
gjörnum óskum íslendinga,
myndu þau sýna og sanna
Erammi fyrir öllum lieiminum,
hvernig hið bandaríska stór-
veldi virðir rétt og frelsi smá-
þjóðar. Með drengilegri fram-
komu við íslendinga, gæti þau
unnið einn hinn mesta siðferði-
legan sigur, er stórveldi hefir
unnið um langt skeið.
Til samanburðar við slíka
framkomu við íslendinga, gætu
þau bent á meðferðina á Est-
.iendingum, Léttlendingum og
Litháum. Brottför ameríska
hersins frá íslandi, gæfi vestur-
veldunum aukinn styrk til að
krefjast frelsis fyrir hinar und
irokuðu þjóðir í Austur-Evr-
jþU. j
ÞAÐ HEFIR áreiðanlega aldrei
hvarflað að íslendingum annað
en að viðbrögð Bandarikja-
manna yrðu á þessa leið. Þótt
vissulega megi sitthvað að þeim
finna eins og öðrum þjóðum,
verður það ekki af þeim skafið,
að ekkert stórveldi hefir fyrr
eða síðar sýnt meiri víðsýni og
réttsýni í skiptum Við smáþjóð-
ir en Bandaríkin. Með þessu er
það ekki sagt, að þau séu synd
laus í þessum efnum. En það
stendur óhaggað, að ekkert
stórveldi hefir reynst betur að
þessu leyti en Bandaríkin.
Þetta er líka vel skiljanlegt,
þegar litið er á sögu Bandaríkj-
anna. Þau eru byggð af fólki,
sem var að flýja ókjör og órétt,
líkt og íslenzku landnámsmenn
irnir. Kyndill frelsisins hefir
eðlilega logað skært hjá þessu
fólki og afkomendum þess. Þess
vegna urðu Bandaríkin fyrsta
nýlendan, sem hrinti af sér
hinu erlenda oki, og sköpuðu
með því þá frelsisöldu, sem
náði til nær allrar Evrópu og
braut niður veldi margra ein-
valdanna þar. Stjórnarskráin,
sem hið unga ameríska lýðveldi
setti sér, verður jafnan talin
ein merkasta frelsisskrá sögunn
ar. Andinn frá þeessum atburð-
um hefir lifað í Bandaríkjun-
um fram á þennan dag og orð-
ið þess valdandi, að þau hafa
öðrum stórveldum betur skilið
og stutt málstað nýlendna og
smáþjóða.
ÞAU UMMÆLI, sem forseti og
utanríkisráðherra Bandarikj-
anna hafa haft um ályktun Al-
þingis um varnarmálin, eru í
góðu samræmi við þennan atida
og gefur vissulega það fyrir-
heit, að þeir samningar, sem
framundan eru milli minnsta
lýðveldis og stærsta lýðveldis
veraldar, muni geta orðið til
fyrirmyndar um það, hvernig
stórveldi á að virða rétt smá-
þjóðar. Það helzta, sem er að
óttast, er að það álit kunni að
skapast, að íslendingar séu eitt
livað hálfvolgir í aðstöðu sinni
og ályktun Alþingis verði ekki
fylgt fram af fullum heilindum.
Slíkt gæti vissulega veikt samn
ingsaðstöðuna. Öruggasta leið-
in til að koma í veg fyrir slíkt
er að efla bandalag Framsókn-
arflokksins og Alþýðuflokksins,
er hvorki mun láta stjórnast af
linkind eða óvild til Bandarikj-
anna, heldur fylgja fram rétti
íslands á traustan og drengileg-
an hátt.
Feltileikur, sem mun misheppnast
|7 OMMÚNISTA-flokkur-
**■ inn íslenzki hefir nú
oreytt um nafn í þriðja sinn. í
íosningunum í sumar ætlar
nann að kalla sig Alþýðubanda-
ag.
Upphaflega hét hann sínu
/étta nafni, Kommúnistaflokkur
fslands. Þegar það þótti ekki
úgurvænlegt var hann skýrður
jpp og kallaður Sameiningar-
lokkur alþýðu — Sósíalista-
'lokkurinn. Undir því nafni
gekk ha.nn meðan forustumenn
íans og blöð lofsungu Stalin
sem mest. En nú er Stalin fall-
nn engill. Því þykir ekki
iengur sigurvænlegt að hampa
flokksnafninu, er minnir á Stal-
jndýrkunina. Því hefir nafninu
/erið breytt í þriðja sinn.
ÞAÐ MUN hins vegar ekki
gagna kommúnistum neitt, þótt
beir reyni á þennari hátt eða
annan að afneita Stalin. Óhróð-
urinn, sem þeir éta nú upp um
þennan fallna lærimeistara
sinn, er aðeins ný sönnun þess,
að þeir fara í einu og öllu eftir
,línunni“ frá Moskvu. Þess
vegna er Stalin, sem var lof-
sunginn í gær, svívirtur í dag.
Þess vegna er nú ómerkt allt
það, sem Þjóðviljinn hefir hald
ið fram áratugum saman um á-
gæti réttarfarsins í Sovétríkj-
unum.
JAFN AUGLJÓSRI " staðreynd
getur engin nafnbreyting leynt.
Hún er aðeins sönnun þess, að
kommúnistar sjálfir álíta mál-
stað sinri svo auman, að þeir
verði að fela sig undir nýju
nafni. Svo augljós feluleikur
mun aðeins gera hlut þeirra
verri og ósigurinn meiri í kosn-
ingunum.
T í MI N N, sunnudaginn 8. apríl 1956.
MUNIR OG MINJAR:
Sólarsteinn
Guðmundur góði
sumir talið, að sólarsteinn væri
sólskífa (solarium), og er sú
skýring betri en hinar að því
leyti, að ekki var óþekkt, að
kirkjur miðalda ættu sólskífur,
en annars er ekkert, sem styður
þessa skýringu. Það virðist aug
Ijóst, að sólarsteinar hafi verið
gæddir einhverri þeirri náttúru,
sem gert gat þá að einhvers
!;onar kirkjulegum helgigripum.
PETER G. FOOTE hyggur, að
sólarsteinn miðaldanna hafi ver-
ið eins konar brennigler, þó
ekki úr gleri, heldur einhverj-
um hálfeðlum steini, bergkryst-
alli eða ef til vill beryl (af
hans nafni er dregið orðið brill-
ur: gleraugu, og sýnir það, að
mönnum var snemma kunnugt,
að hlutir stækkuðu, ef horít
var á þá gegnum slipaða steir.a
f.f þessari tegund). Grikkjum og
Rómverjum hinum fomu var
vel kunnugt, að hægt var að
kveikja eld með því að láta sól-
argeisla falla gengum kristals-
kúlu eða glerkúlu fulla af vatni.
Þessa þekkingu tóku miðaldir að
arfi. Sólarsteinarnir íslenzku
fnunu hafa verið slípaðir lcrist
alskúlur til að kveikja með eld.
í lok kyrru vikunnar, með komu
páskadags, var kveiktur nýr eld
ur í kirkjunum. Þetta var veiga
mikið atriði í helgisiðum pásk
anna. Dæmi finnast þess, að ætl
azt va-ri til, að hinn nýi eldur
væri kveiktur á þennan hátt.
Slíkt var þó ekki hægt nema
sólar nyti, svo að oft hefur verið
kveikt á venjulegan hátt með
stáli og tinnu. Samt er trúlegast,
að sólsteinarnir í íslenzkum
kirkjum hafi fyrst og fremst
verið til þess að taka nýjan
eld af sólu á kerti kirknanna
á páskadag, upprisudag frelsar
ans. Enginn slíkur steinn hefur
varðveitzt, en línum þessum
fylgir mynd af Guðmundi góða,
sem sólarsteininn gaf Hrafni
vini sínum.
Kristján Eidjárn-
ÞESS ER GETIÐ í máldögum
kirfcnanna í Saurbæ í Eyjafirði,
Haukadal, Hofi í Öræfum, Reyk
holti, Hrafngili og Reynistaðar
klaustri, að þær ættu sólarstein.
Eizti máldaginn er frá 1318
hinn vngsti frá 1408 Þessir
kirk.iugripir minna á, að Guð
mundur biskup Arason gaí
Hrafni Sveinbjamarsyni sólar-
rieún, þegar þeir komu frá vígslu
Guðmundar 1203. Þeim stein:
ræntu þeir Þorvaldur Vatns-
firðingur eftir dráp Hrafns
1213, en þeir köstuðu honurr
í brott af því að þeir sáu ekki
mun á honum og venjulegurr
fjörusteini sakir vonzku sjálfrr
sín og heilagleiks Gvendar góða
EINHVER SPURÐI mig ný-
lega, hvað þessir sólsteinai
hefðu verið, og varð mér ó
greitt um svar, því að mikil
óvissa hefur rikt um þetta. Er
þá vildi svo til, að Peter G
Foote, háskólakennari í Lund
únum, sendi mér greiu, er hanr
hefur nýlega birt um sólarsteir
miðalda. Ég leyfi mér nú a<
svara spurningunni með stutt
um úrdrætti úr þessari
í EINU miðaldariti er lýst
notkun sólarsteins. Það er í
Rauðs þætti, sem skotið er inn
í Ólafs sögu helga hina meiri:
„Veður var þykkt og drífanaa,
sem Sigurður hafði sagt. Þá
lét konungur kalla til sín
Sigurður og Dag. Síðan
lét konungur sjá út, og sá
hvergi himin skýlausan. Þá bað
hann Sigurð segja, hvar sól
mundi þá komin. Hann kvað
glöggt á. Þá lét konungur taka
sólarstein og hélt upp, og sá
hann hvar geislaði úr steinin-
um, og markaði svo beint til
sem Sigurður hafði sagt“. Höf
undur þessarar frásagnar hugs-
ar sér sólarsteininn til þess að
ákvarða stöðu sólar, þegar loft
er þykkt. Þetta er þó af ein-
hverjum misskilningi sprottið,
því að slíkt er ekki hægt með
neinum steini. Sama er að segja
Jni skýringu þeirra fræöimanna
sem talið hafa sólarstein sama
og leiðarstein, segulstein. Ekk-
ert í heimildum bendir til þess,
og torveit er að sjá, hvað kirkj-
um skyldi slíkir gripir Pá hafa
Tjaldnrlnii
oft víkur og vogar af tjalda-
söng, svo að undir tekur í klett
um og bökkum.
111111111111:111111 iiiiiiiiii 11 iiiiiimit ,1111111,1,, iinniuinHiin
í fjöru einhvern góðviðrisdag á
vorin, því að þá geta þeir vænzt
þess, að verða sjónarvottar og
áheyrendur að hinum svo-
nefndu tjaldakonsertum. Þeir
eru fólgnir í því, að tveir tjald-
„HANS RAUÐA NEF, rétt sem
hnífur og klýfur hann upp með
því skelíisk, en heggur ofan í
bak óvinum, svo þeir óttast
hann.“ Þannig lýsir Jón lærði
tjaldinum eða strándarskatan-
um, eins og hann kallar hanD
líka, í riti sínu: Um íslands að-
skiljanlegar náttúrur.
Ef til vill gerir Jón fullmik-
ið úr hörku tjaldsins við óvini
sína, en hitt er víst, að neí
hans er bæði langt og rautt, og
beitir hann því af mikilli leikni
við öflun síns daglega brauðs,
sem er margs konar fjörumatur.
Meðal annars „klýfur hann skel
fisk“ með því að stinga nefinu
inn um rifuna á rnilli skeljanna
á hálfopnum samlokum, og með
hnitmiðuðum höggum losar
liann um dráttarvöðvana, svo
að skeljarnar opnast til fulls.
Líka er tjaldurinn laginn við að
grafa upp fjörumaðk, og hann
er því jafnalgengur á sjávarleir-
um sem í grýttum fjörum.
TJALDURINN er ákaflega há-
vær fugl, en í fuglabók sinni
telur Magnús Björnsson hann
þó ekki nema miðlungs raddþýð
an. Um þetta má auðvitað de
en ég fyrir mitt leyti hef all
hina mestu ánægju af að hlu
á tjaldinn, ekki sízt á útmán:
um, þegar vor er í lofti og tja
urinn tekur að beita rödd sii
af fullum krafti eftir skam
degisþögnina. Á mildum loj
dögum um þetta leyti áj’s óma
Þeir, sem hafa áhuga á að
kynnast hátterni tjaldsins nán-
ar, ættu að gera sér ferð niður
ar taka sér stöðu andspænis
hvor öðrum og teygja háls og
(Framh. á 8. síðu.)
Fuglinn í fjcrunni
fullur er hann með gatdur
því hann heitir tjaldur.
skjóttu hann ekki á helgum

degi
Á
I jaldakonserr
iiiiiiiiiiiiifiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiuiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiMiiiiimiuiiiiiii
lllllltilMIIIIIIIIIMMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIMIIIIIIIIIIIIIII MMMIIMIMI
SlMIMIIIMIIIIIIIIIMIIIfMIIillllMIIMMIIIIilllllllilllimilMllilillllHIIIIIMIMMIinimillfllimillMIIIIIIIHIIIIIIIIIMinillllllMMimillMIIIIUMIIMIIMUmil SIII111>11111■ 111111IIIIIII> 111»1111III11II111II11111i