Tíminn - 29.11.1963, Blaðsíða 5

LEIÐSÖGN /
ÁTTHAGAFRÆDI
Eiríkur Stefáusson,
Sigurður Gunnarsson:
LEEÐSÖGN í
ÁTTHAGAFRÆÐI.
ÞESSI innilialdsrika, en fyrir-
ierðarlitla og látlausa handbók, er
nýlega prentuð og gefin út af Ríkis
útgáfu nánishóka, og ætluð til að
rota við kennslu í átthagafræði
j'ngstu þriggja aldursflokka í
harnaskólunum, 7,8 og 9 ára barna.
Var hennar hin mesta þörf. Hafa
margir kennarar reynt að hæta úr
þeirri þörf með ýmsum ráðum,'
sumir fjölritað margt til stuðn-
ings, hver fvrir sig, en aðrir reynt
að koma meiri heildarsvip á þær
aðgerðir.
En bæði þetta nám yngstu barn-
anna, og eins starfrænt nám hinna
eldri, sem smátt og smátt leitaði á,
átti erfitt uppdráttar. Má þess
minnast nú, að árin 1932—1934
var á skipulegan hátt, með eina
11 og 12 ára bekkjadeild í barna-
skóla Aku.-eyrar, leitað að sem
heppilegustu formi á starfrænu
námi barna, einkum að sænskri
fyrirmynd. Hafðist margt gott upp
úr þeirri athugun, sem að gagni
varð. Og ýmsir hafa unnið gagn-
legt brautryðjendastarf á þessu
sviði, eins cg t. d. Aðalsteinn Sig-
mundsson, o. fl.
En það kom brátt í ljós, hve
sárlega skorti flest hjálpargögn
til þvílíkra kennsluhátta, og það
varð slíku starfi sem fjötur um
fót. Mátti þó vissulega segja, að
j'eynt væri að bæta úr því á ýmsa
lund, þótt af vanefnum væri.
Og í leit að úrræðum til hjálpar
við kennslu í átthagafræði kom
rokkru síðar að því, að Kennara-
fclag Eyjafjarðar lét semja og gaf
út drög að smáhandbók, sem þótti
þá í allsleysinu betri en engin. Og
upp úr því starfi varð til nefnd,
samsett af tveim kennurum að
r.orðan og þrem að sunnan, með
íræðslustjóra Rvíkur að bakhjarli.
Hefur sú nefnd orðið þörfu máh
að miklu liði. Má m. a. benda á
bað merka framtak, er bækur hins
f;ölhæfa og þekkta danska kenn
araskólakennara, Axels Nielsen,
voru fengnar sem fyrirmynd að ísl.
handbókum í starfrænu landa-
íræðinámi. Unnu þeir sunnan
menn í nefndinni, kennararnir Jón
Þórðarson og Guðmundur Pálsson
(meðan hans naut við) hið þarf-
asta verk með pví að koma tveim
bckum A. Nielsens út á íslenzku
af slíkri vandvirkni, að hann sjálf-
ui dáðist að. Og ekki voru síður
vandlega unnar þær tvær bækur af
þessu tagi, sem Jón Þórðarson
frumsamdi einn. Hljóta þessar bæk
ur að verða vinsæl hjálpargögn við
landafræðinám barnanna og mikið
notaðar.
Þá hefur sjálfur forkólfurinn.
Jónas B. Jónsson, fræðslustjóri,!
samið mikinn fjölda reikningsverk
efna fyrir yngstu börnin og Ríkisút
gáfa námsbóka gefið út. Var það
hið þarfasta verk. Enda virðist
par skipulega og skilmerkilega að
unnið og prýðilega lögð mikilsverð
undirstaða að reikningsnámi. Og
siimar af þeim bókum, eins og t. d.
„Ég reikna og lita“, ættu heimil-
in að eignast og nota handa börn-
rir. innan skólaskyldualdurs.
Og svo köma nefndarmennirnir
tveir að norðan, kennararnir Eirík
ur Stefánsson og Sigurður Gunn-
arsson, gamlir vinir og samverka-
rnenn, með þessa þörfu bók, sem
þ'eir nefna Leiðsögn í átthagafræði.
Hefur hún að sjálfsögðu verið
lengi í undirbúningi og hreinsun-
areldi hjá slíkum úrvalsmönnum,
og er því hvorki um fálm né flaust
ursiðju að ræða, heldur þaulhugs-
að og reynt verk. Höfðu áður kom-
ið út fjölrituð drög að bókinni,
sem S.Í.B. sá um útgáfu á. Þar
teiknaði myndir hinn sívökuli a-
hugamaður um bætta kennslu-
hætti, Marinó L. Stefánsson kenn-
ori.
Hin nýja bók er í tveim höfuð-
köflum. Fyrstu 25 blaðsíðurnar eru
ætlaðar handa 7 ára börnum, en
hinn kaflinn 8 og 9 ára börnum.
Alls er bókin 88 blaðsíður. Er svo
efniviðnum í báðum köflum að
sjálfsögðu skipt í marga flokka
skemmri og lengri. Fyrsta athug-
unarsviðið er skólinn, og er þar
inörgu að kynnast. Þá er kafli um
lurteisi, hegðun og umgengni. Og
svo að sjálfsögðu langur kafli um
heimilið. Og inn í þetta spjall eru
íléttaðar vísur, sem við á að læra
og syngja til gleði og gagns. Og
svo er raunar gert í allri bókinni,
og er slfkt snjallræði.
Þá er rætt um „götuna“ og um-
ferðarreglur, húsdýr, peninga„
tímatal, hreinlæti, heilsuvernd o.fl.
o. fl. Og öll er þessi undirstaða ýt-
arlegarl grc’ind fyrir eldri börnin,
færðar út kvíarnar í skilgreiningu
og ýmsu nýju bætt við, m. a
l.afla um samgöngur, opinberar
stofnanir, aafla um veðrið og veð-
urathuganir, landfræðileg heiti
c.g hugtök, iöðurlandið, merka sögu
staði, óg endað á þjóðfánanum. —
Þetta er aðeins örlítið sýnishorn
af þeim aragrúa af viðfangsefnum.
sem bókin minnir á.
Raunar hafa kennarar aldrei ver
ið reglulega ánægðir með „átthaga
fræði“-nafnið, en ekki fundið ann-
að nafn belra. Um það segja höf-
undar í for.nála m. a. — „Átthaga-
fræði er mjög yfirgripsmikil náms
grein. Nafnið skýrir hana alls ekki
að fullu, því að hún nær yfir
miklu fleira en það, sem finnst
í átthögum barnsins.
Flest það, sem liggur nærri hug
arheimi þess og þroskastigi, er
efni í átthagafræðinám. Með
kc-nnslu í átthagafræði er lagður
grundvöllur að öðru námi.
Þessi bók er hugsuð sem eins
konar handbók fyrir kennara. —
Með henni er vörðuð leið í átt-
hrgafræðikennslu, en engum mark
aður bás. Kennurum er nauðsyn-
legt að hafa nokkurt frelsi til að
v&lja sér starfsháttu. En bókin
ælti að geta orðið þeim að ein-
hverju gagni, þótt hver hafi sína
kennsluaðferð . .“
Þá mætti vissulega benda heim-
ilunum á þessa bók. Hún er ekki
síður gagnleg handbók fyrir þau.
Þar fá þau margt nauðsynlegt sam-
talsefnið við börn sín, handhægt
og fróðlegt. er oft gleymist í dags-
ins önn og erli. Þarna eru þau
l rrinnt á margt, sem eðlilegt er að
heimilin láti börnum sínum í té,
svo að heimanbúnaðurinn sé nokk-
ui. Um það segir í smágrein á
kápu bókarinnar: „ — — En
bctt bókin sé fyrst og fremst ætl-
uf kennurum geta foreldrar, sem
fræða vilja börn sín, einnig haft
hennar not. Það mundi auka
broska barnanna ef faðir eða móð-
it gæfi sér tíma til þess að ræða
við þau um ýmis atriði, sem fjall-
að er um i bókinni og myndirnar
minna á. Má í því sambandi benda
á, hvernig nútíð og fortíð eru
tengdar í sumum köflunum, en nú
er svo maigt í lífsháttum þjóð-
arinnar, sem tekur hraðfara breyt-
ingum og er á hverfanda hveli. —
Þannig fækkar óðum þeim for-
ÚR DAGBÓK LÍFSINS
UNDANFARNA daga h?fur
Tjarnarbær verið að sýna ís-
lenzka mynd, sem tekin er hér
í Reykjavík og er svipmynd-
ir úr daglegu lífi borgarbúa.
Myndin sýnir margt af skugga
hliðum i lifnaðarháttum okkar,
sem sumai virðast ótrúlegar,
en eru þó dagsannar. Menn
vilja ef til vill loka augunum
fyrir því hvaða áhrif lifnaðar-
hættir þeirra geta haft á börn-
in, jafnvel saumaklúbbar og
spilakvöld, þegar skólabarnið
fær ekki svefnfrið, kemur svo
seint í skólann, hefur hvorki
fengið vott né þurrt áður en
það fer í skólann og fær svo
ávítur kennarunna í viðbót. —
Þetta er þó ekki það ljótasta.
Móðirin, sem sendir dreng-
inn sinn til að stela og ekkjan,
sem ekki getur gefið drengn-
um jólagjöf, eru tvær ólíkar
manngerðir, en drengirnir
þeirra fá líka ólíkasta vega-
nesti út í lífið, sem hægt er
að veita. Móðirin, setn fer á
fætur til að hjálpa telpunum
sínum í skólann, og hin, sem
hefur svo mikið að gera í sínu
einkalífi, að hún hefur engan
tíma tii að sinna um telpuna,
sem hefur þó viljað stunda
nám sitt, en ekki fengið frið
til þess fyrir móður og systur
og lendir svo á glapstigum er
heldur elcki einsdæmi.
Hörmulegir hlutir eins og
barnið, sem var svo hungrað
að það nagaði hráa rjúpu á
jólunum meðan foreldrarnir
lágu dauðadrukknir í bailum
sínum, er því miður sönn saga
eins og alli efni myndarinnar,
en það er eins og kunnugt er
tekið úr skýrslum barnavernd-
arnefndar. Myndin er vel þess
virði að hún sé vel sótt og að
þeir, oem sækja myndina, líti
í sjálfs sín barm, og gæti að
hvort allt sé í lagi hjá þeim í
uppeldismálunum. Áfengið á
sinn mikla þátt í öllu því sem
illa fer í myndinni og er það
áreiðaulega tímabært að sú
hlið scm í myndinni er sýnd
komi fyrir almenningssjónir.
Þá sjást myndir af dönskum
uppeldisheimilum og drengja-
heimilinu í Breiðuvík.
Magnús Sjgurðsson skólastj.
hefur látið gera þessa mynd. —
Hann hefur í fjölda ára verið
í barnaverndarnefnd og nú i
barnaverndarráði. Að öllum ó
löstuðum þekki ég engan
mann, sem hefur lagt jafn mik
ið á sig til að vinna þessum
vandamálum okkar gagn eins
og Magnús. Einn þáttur í þessari
baráttu er þessi mynd. í mörg
ár hefur Magnús af einstakri
elju og alkunnum dugnaði unn-
ið að þcssari mynd. Og sú von
Magnúsar að myndin kunni að
vekja menn til umhugsunar og
framkvæmda, sem komi í veg
fyrir að börn lendi á glapstig-
um, til dæmis með því að koma
upp uppeldisheimili fyrir stúlk
ur vona ég að rætist. Sjálfur
hefur hann lýst því yfir að all-
ur ágóði af myndinni renni til
þessara mála. Um leið og ég
þakka Magnúsi fyrir myndina
og allt hans mikla framlag til
mannúðarmála vona ég, að
allar hans óeigingjörnu vonir
rætist. Með því að sækja mynd
ina getum við hjálpað til að
svo verði.
Guðlaug Narfadóttir.
MINNING
Hannes Úlafsson
Hve gott er þreyttu höfði
að halla
að hinzta bólstri í sátt við
alla,
:er eftir fagran friðardag ■-
skín friðmilt, blíðvært
sólarlag!
(Guðm. G.).
„f dag mér á morgun þér”.
í DAG cr það Hannes Ólafsson,
fyrrverandi bóndi í Austvaðsholti
í Landssvcit, sem borinn verður
til moldar að Árbæ í Holtum en
þangað á Austvaðsholt kirkju-
sókn.
Hannes var fæddur í Austvaðs-
holti 12. júlí 1886. Foreldrar: Ól-
afur Júnsson bóndi og hrepp-
stjóri og kona hans, Guðrún Jóns
dóttir, (bónda að Hellisholtum í
Hrunamannahr), var Guðrún
ekkja sr. Hannesar Stephensen
prests fyrst til Inn-Hlíðanþinga
og síðast prests Meðallands-
þinga.
Austvaðsholtsheimilið var í tíð
þeirra hjóna, til fyrirmyndar á
marga grein. Prúðmennska hús-
ráðenda, snyrtimennska úti og
inni, gestrisni og glaðværð ein-
kenndi það. í þessu andrúmslofti
ólust börn þcirra hjóna upp, en
þau voru bessi: Guðný Ólafsdóttir,
dó-á sextugsaldri, ógift. Sigríður
Ólafsdóttir, gift Þorsteini Þor-
steinssyni frá Berustöðum, bjuggu
á Ásmundarstöðum í Ásahreppi,
búa nú í Reykjavík. Ágústa Ólafs-
dóttir , gift Sigurjóni Sigurðssyni
frá Bjálmholti í Holtum, búa í
Raftholti í sömu sveit. Hannes Ól-
afsson, sá er hér er minnzt, var
elztur þeirra systkina Jón Ólafs-
son, bóndi í Austvaðsholti jafn-
lengi og Hannes. Kona hans var
Katrín Sæmundsdóttir frá Lækjar
botnum á Landi, dáin fyrir mörg-
um árum. Karl Ólafsson, bóndi í
Bjálmholti, kvæntur Ólafíu Sigurð
ardóttur frá Bjálmholti. Hér er
ekki fylgt aldursröð systkinanna.
Helgi Ólafsson dó á unglingsárum,
og enn munu þau Austvaðsholts-
hjón hafa misst tvö eða þrjú börn
kornung. Sonur Guðrúnar, af
fyrra hjónabandi, var Magnús Step
hensen, sam einnig ólst upp í
Austvaðsholti, síðar bóndi í Með-
alholtum í Flóa.
í þessum myndarlega systkina
eldrum, sem þekkja ýmsa gamla
iduti af eigin reynd.
Má því ætla, að ýmsir foreldrar
kaupi bókina og notfæri sér hana “.
Það gera þeir væntanlega og
munu börn þeirra hafa gott af.
Og svo eru það myndirnar, sem
rámsefni Dókarinnar eru ætlaðar.
Þær hefur teiknað einn af göml-
um nemendum Marinós L. Stefáns
sonar, Þórir Sigurðsson, kennari i
Rvík. Myndirnar eru á sérstökum
blöðum. 32 alls. og í sérstöku um-
slagi með áprentuðum nöfnum
allra myndanna, 169 að tölu. Eru
þessar myndir eigi aðeins vel gerð
ar, (sumir mundu kannski segja
of vandaðar) heldur líka hnitmið
aðar og glöggar fræðslumyndir
með ákveðið markmið. Og þær eru
svo skýrar og fjölbreytilegar, létt-
ar og iifandi. að telja má þær á-
tætan feng inn i kennslu- og upp-
cldisstörf i skólum og heimilum.
Þær blása lífi í umræðuefni af
þessu tagi vg gera það skiljanlegra
og minnisstæðara.
Myndirnar eru að vísu miðaðar
við efni bókarinnar og bezt notað-
ar í sambandi við hana, en geta þó
einar verið sjálfstætt námsefni. —
Eru þær líka prentaðar í stærri
heild en bókin. og geta því farið
víðar en hún.
Þórir Sigurðsson kennari má
vissulega vera ánægður með sitt
verk. Myndhnar eru þessum gamla
vin: okkar írá Akureyri til sæmd-
ai og munu reynast mörgum til
gleði og gagns. Og heill og þökk sé
hinum sívökulu og ágætu höfund-
urn átthagafræðinnar, þeim Eiríki
og Sigurði, fyrir þarft verk og gott
Og jafnframt öllum nefndarmönn-
unum gömlu fyrir sitt framlag allt.
Ir mér það ánægjuefni nú, að sú
skipan málanna á sinni tíð hefur
reynzt heilladrjúg.
Snorri Sigfússon.
hópi ólst Hannes sálugi upp. Var
því fólki veitt eftirtekt hvar sem
það fór, sakir háttprýði og fágaðr-
ar framgöngu.
Árið 1917 ganga tvö þessara syst
kina í hjónaband. Sigríður giftist
Þorsteini frá Berustöðum, og Hann
es gekk að eiga Ingibjörgu (f. 21.
febr. 1892) Guðmundsdóttur frá
Múlakoti i Fljótshlíð, Jónssonar
alþm. Þórðarsonar.
Ingibjörg var kennari að mennt
un og hafði stundað barnakennslu
nokkur ér úður en hún giftist
Hannesi. Þau hjón byrjuðu búskap
í Selssundi á Rangárvöllum 1917
og bjuggu þar í átta ár. En er
cnóðir Hannesar dó og Ólafur faðir
hans hætti búskap, flutti Hannes
að Austvaðsholti og bjó þar næstu
15 árin í tvíbýli við Jón bróður
sinn. Konu sína missti Hannes
1940 eftir tu*tugu og þriggja ára
sambúð. Þau höfðu eignazt tvö
börn. Ólafur (f. 1920) nú bóndi í
Austvaðsholti; kona, Unnur Jóns-
dóttir, norðlenzk að ætt, og Guð-
rún (f. 1925) gift Sigurði Magnús-
syni frá Lcirubakka á Landi, búa
þau í Rvík.
Eftir lát konu sinnar bjó Hann-
es enn í Anstvaðsholti með börn-
um sínum og vandalausu fólki í
sambýli við bróður sinn önnur
fimmtán ár.
Enginn st.órbóndi mun Hannes
hafa talizt og safnaði ekki auði,
Framhald á 13. síðu.
T f M I N N, föstudaginn 29. nóvember 1963.
5