Vísir - 20.10.1958, Blaðsíða 3

Mánudagian 20. Toktóber 1958
V í SI R
Stóð í Undirfellsrétt þann 1. okt. s.l.
Úr Vatnsdalsrétt I
Sjónawspil ó
* Sundurdráttur 2000 stóð-
brossa á einni darstund.
— Það er mál að vakna ef þú ætlar að sjá þegar
feyrmð verður að skil>a stóðið sundur á Setukonueyri,
sagði húsfreyjan á Hofi um leið og hun gægðist inn um
dyragættina á svefnherberginu þar sem eg svaf.
• Svo var hún óðara horfin, ég
nuddaði stýrurnar úr augunum
og leit á klukkuna. Hún var að
.ganga átta og ennþá tæplega
fullbjart. Eg snaraði mér í fötin,
snæddi morgunverð í eldhúsinu
með nokkurum gestum, sem
komnir voru að Hofi til að sækja
stóðið sitt. Að því búnu fór ég
út á hlað. Eg sá hvar húsfreyja
vatt sér léttilega á hestbak og
þeysti á harða spretti niður tún-
ið. Uppi á malarkabminum norð-
an við túnið sá hilla undir ríð-
andi menn og eins sá til manna-
íerða vestan Vatnsdalsár.
1 sömu andrá reið Ágúst bóndi,
faðir húsfreyju, í hlaðið. Hann
hafði vakað yfir stóðinu um
nóttina, en hann sagðist hafa
háldið að ég myndi sofa yfir
mig og þess vegna komið heim
til þess að ég yrði ekki af góðu
gamni. Svo var 'ég drifinn inn
í. bíi og ekið með mig ‘niður á
Setukonueyri.
Hrinsleikahús frá
riáitúrunnar hendi.
■'Setukonueyri heitir iiún —
þetta mikla hringleikahús, gert
af náttúrunni, þar sem tugþús-
undir áhorfendur myndu rúmast
uppi í hringmynduðum hvamm-
inum, sem lykur inn eyrina á
þrjá vegu. Og einn morgun á
hvér.ju ári, þ. e. þann 1 október
er- stórkostleg sýning sett á svið
í • þessu hringleikahúsi að HofL
háh.sjónarspil, sem þá ber íyrir
aitgtr er svo einstætt i sirmi röð
og ólíkt öllu sem unnt er að
sjá, að það borgar sig margfald-
lega að leggja leið sína .í Vatns-
dal þennan dag til að hoffa á
hinn mikla sjónleik náttúrunnar.
Á eyrinni — inni í þessu vold-
uga hringleikhúsi — eru senni-
lega. um 2000 — tvö þúsund —
stóðhross. Fyrst í stað er ,allt
með kyrrð og spekkt, hrossin eru
j á beit og dreifð um eyrina eftir
i því sem við verður komið. En
eftir að fullbjart er orðið af degi
varir sú dýrð ekki lengur. Hópur
riddara á fjörugum gæðingum
stefnir inn í miðjan stóðhrossa-
hópinn og áður en varir er allt
komíð á fleygiferð, stundum
þjappast hrossin í bendu, en
tvistrast svo á nýjan' leik og
hlaupa þá á harða stökki fram
og aftur um eyrina en riddararn-
ir á fleygiferð á eftir, hestaa-
hneggja, hundar gelta en bænd-
ur, bændasyriir, húsfreyjur og
heimasætur kallast á til að gefa
hvort öðru nauðsynlegar leið-
beiningar, svo stóðið sleppi ekki
úr höndunum á þeim.
Þessi sjónleikur, sem þarna er
á sviði, er ekki ætlaður til sýn-
ingar. Allir viðstaddir eru þátt-
tcikendur í leiknum, að mér éin-
um undanskildum. Þarna er ekk-
ert, sem heitir að sýnast —
heldur vera. Þessi leikur ar að-
eins einn þáttur úr daglegu lifi
sveitabóndans -— en hinsvegar
býsna skemmtilegur. Hann er til
þess gerður að bændtrmir í daln-
um og nágrannasveitunum geti
hinum hrossunum og lenda
það oft í miklum eltingarleik.
r eru ríðandi og jafnan farið
st, enda veitir ekki af. Skipt-
niklu mádi að sitja á góðum
ti, fljótum og auk þess liðug-
í snúningum. Á því veltur
rt maðurinn eða dýrið sigr-
egar búið er að skilja stóð-
ssið — eitt eða fleiri — frá
Ihópnum er það rekið í þá
sem því er ætlað að fara,
rt sem það er suður eða norð
austur eða vestur. Sum
ssin eru rekin yfir Vatns-
sá og einstöku sir.num lenda
í hyl og á sund. Og um leið
þau taka sundtökin beita þau
alltaf i strauminn og synda
n honum.
ltingarleikurinn er oft stör-
tlegur og eftir nokkra
id eru reiðhestarnir svo löður
ttir orðnir að ekki er á þeim
rt hár, frekar en þeir kæmu
sundi. En þetta eru þrek-
pnur og gefa sig ekki þótt
ðið sé mikið.
arna eru ekki aðeins bænd-
ur og húskarlar þeirra að verki,
heldur þeysandi húsfreyjur og
heimasætur, hnarreistar með
flaksandi lokka og minua á val-
kyrjur. Þær gefa pi’Vmum i
engu eftir hvað ákafa op dugn-
að snertir.
Þessi eltingaleikur varir í
röskar tvær klukkustundir. Sólin
er fyrir löngu komin upp og
varpar geislum sínum á Setu-
konueyri, stóðhópinn og þeys-
andi riddarana. Sjónarspilið smá
dvínar út. Þeim fækkar stöðugt
hrossunum og að síðustu eru
ekki orðin eftir nema fá hundr-
uð.
Hér sitja þeir Lárus í Grímstungu t.v. og Ápúst á Hofi undir
réttarveggnum og ræða saman. Báðir þessir menn hafa lengur
en nokkrir Vatnsdælingar aðrir farið í göngur, eða í meir cn
hálfa öld.
•skilið stóðhrossin sundur á eyr-
inni, því það er auðveldara miklu
heldui en að reka allt til réttar
og töfludraga þar — eins og það
er kallað á sveitamáli. Það, sem
jsveitamenn kalla töfludrátt skil-
ur ekki kaupstaðaæskan, nema
sú, sem tekið hefur þátt í rétta-
störfum á hausti. En með töflu-
drætti er átt við það að þukla ji'
eyrum hrossanna eftir mörkum
og finna síðan eftir markaski’á
réttan eiganda þeirra. Þetta er
oft erfitt verk og illt, einkum
þegar um stygg hross og baidin
er að ræða.
Stórkostlegur
eltingarleikur.
En á Setukonueyri fer þetta
allt öðru vísi fram. Þegar bænd-
urnir hafa komið auga á eitt-
hvert hross, sem þeir telja sig
eigá, reyna þeir að skilja það j
S^tukcna.
Eg — eini áhorfandinn, að
þessum undarlega leik — labba
mig til Ágústs, óðalsbónda á
Hofi. Hann stendur og heldur í
í jó sinn á bakka lítillar tjarnar,
sem er upp undir hvammihum á
Setukonueyri.
— Hún heitir Setukona, þéssi
tjörn, sagði Ágúst — og af henni
dregur eyrin nafn. Hér hafðist
Skinnpiisa við, en hún var ram-
efldur draugur, ættardraugur
viðkunnrar og merkrar ættar
hér í Vatnsdal. Hún réðist stund-
um á menn á förnum vegi eftir
að dimma tók og þótti engum
gott að verða á vegi hennar. En
máttur Skinnpilsu hefur fjarað
mjög siðustu áratugina og nú er
hún til einskis nýt.
Stóðleitir.
Eg spurði Ágúst margs um
réttarhaldið að Undirfelli og
stóðleitir þeirra Vatnsdælinga.
Hann sagði mér að fá ár væru
liðin frá því byrjað var að reka
stóðió að Hofi og vakta það á
Setukonuejrri nóttina fyrir rétt-
ardaginn. Áður var það rekið
beint til réttar, en réttardagur-
inn varð langur og tafsamur
þegar töfludraga þurfti meiri
hluta stóðsins og því var sá hátt-
t ur tekinn upp að skilja sem
mest af því sundur áður en það
kæmi til réttar. Á Setukönueyri
var hin ákjósanlegasta aðstaða
i til þess arna og þar hafa. bændur
heimt megin hluta stóðhrossa
sinna um átta ára skeið, áður
en þau komu til réttar.
j Ekki kemur samt nærri allt
stóð til Setukonueyrar, sem af
. fjalli kemur, því að sama daginn -
og gangamenn koma með stóð-
ið niður af heiðinni að Gríms-
tung, skilja bændur úr innan-
verðum Vatnsdal það af stóðinu
sundur, sem þeir þekkja og geta
á meðan dagur endist. Venjulega
er komið niður af heiðinni laust
uþp úr hádeginu, en að
þessu sinni urðu nokkurar
tafir á, þannig að komið
var undir sólsetur þegar stóð-
{ð rann i óralangri lest niður
rreð Álftarskálará og niður með
túngarðinum í Grimstungu. Fyr-
ir bragðið vannst lítill timi til
þess að skilja stóðhross inndals-
bænda úr og kom því venju
fremur stór stóðhrossahópur á
Setukonueyri í þetta sinn.
Þrir
fjallkóngar. . .
í stóðleit eru Vatnsdælir að-
eins á þriðja dagogLárus Björns
son bóndi í Grimstunguhefur
um áratuga skeið verið gangna-
foringi í þeim, jafnframt þvi að
vera réttarstjóri í stóðréttinni.
Fer vel a því, bæði sakir þess að
Lárus er allra manna kunnúg-.
astur á Grímstunguheiði.og1 öði'-.
um afréttarlöndum Au.stur-Hún-
vetninga, og svo sakir þess að^
Lárus er einn stóðríkastur bóndi
í Húnavatnssýslu og þótt viðar
sé leitað.
Þrír Vatnsdælingar hafa eink-
um komið við sögu, sem gangna-
foringjar og afreksmenn i fjall-
leitum það sem uf er þessari öld.
Það eru þeir Hofsfeðgar, Jón
Jónsson og Ágúst sonur hans Qg •
Lárus Björnsson í Grímstungu.
Hver þessara þriggja manna
hafa farið í göngur i meira
en hálfa öld, oftast sem
gangnaforingjar í einhverri leit
og aldrei hlekkst á i einu né
neinu, enda yfirburðarmenn ör-
uggir og traustir. Allir hafa þess- -
ir menn farið oftlega i .eftirleitir
seint á hausti þegar skammdeg-
ið er í almætti sínu og allra
veðra er von. Hafa þeir með
þrautsegju sinni og hugrekki :
bjargað margrr skepnunni -frá ■
hungurdauða og ávallt farist far-
sællega.
ít Undirf’ellsrétt.
Stóðið er komið tii UndirfelÍs-:
réttar. Það hafði verið i-ekið síð-
asta spölinn af Setukonueyri yf-
ir Vatnsdalsá og í almenning >
réttarinnar. ■ - - . - -
Við Undirfell eru tvær réttir,-.
önnur gömul, hlaðin úr torfi •
með þykkum og miklum veggj-
um. Það er stóðréttin. Hin er úr
steinsteypu og timbri — miklu .
yngri en torfréttin — og: þa-r er ,
sauðfénu réttað. •.
Eg kann betur við torfrétt-
irnar. Það fylgir þeim einhver
sál — þær eru hluti af þjóðar-
Frh. á 11. síðu.