Morgunblaðið - 18.01.1939, Blaðsíða 5

TVfiðvíkudagur 18. jan. 1939,
MORGUNBLAÐIÐ

Útgef.: H.f. Árvakur, Reykjavlk.
Rltstjörar: Jön Kjartansson og Valtýr Stefánsson (ábyrgSarmaCur).
t Auglýsingar: Árnl Óla.
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiSsla: Austurstræti 8. — Slmi 1600.
Áskriftargjald: kr. 3,00 á mánuiSi.
f lausasölu: 15 aura eintakiB — 25 aura metS Lesbók.
Kornræktin á Sámsstöðum
MJÓLKURMÁLIÐ
J^AR sem dómstólarnir hafa | skaðabótaskylt
litið svo á, að stjórn Hús-
:mæðrafjelags Reykjavíkur hafi
:með aðgerðum sínum í mjólk-
urmálinu í febrúarmánuði 1935
framið verknað, sem beri að
.greiða skaðabætur fyrir, þykir
:rjett að rifja Aipp í stórum
dráttum það, sem fram fór
ifyrstu vikurnar eftir að Mjólk-
ursamsalan tók til starfa.
Samsalan hóf göngu sína 15.
Janúar 1935. Með henni varð
ígagngerð breyting á sölufyrir-
komulagi mjólkur og mjólkur-
• afurða hjer í bænum.
Neytendur undu mjög illa
breytingunni, og reis meðal
.þeirra megn óánægja þegar 1
byrjun. Þeir undu ekki fyrir-
ikomulagi mjólkursölunnar,
enda var hið megnasta ólag á
henni til að byrja með. Þeim
þótti og varan hafa versnað;
einkum þótti neytendum ilt að
■eiga ekki kost á að fá nýmjólk
dbeint úr fjósi, eins og þeir höfðu
áður. Einnig var óánægja neyt-
enda mikil yfir því, að missa
hina kaldhreinsuðu Korpúlfs-
. staðamjólk, sem hafði náð mik-
illi hylli hjer í bænum.
Það ræður að líkum, að hús-
tmæður bæjarins ljetu mál þetta
bbrátt til sín taka. Þann 18. jan-
úar hjeldu þær fund um málið.
IÞar voru samþyktar ýmsar á-
lyktanir og kröfur til umbóta á
'mjólkursölunni.
Húsmæður gerðu út nefnd á
:fund Mjólkursölunefndar, til
• þess að reyna að fá þær lag-
færingar á mjólkursölunni, sem
sum var beðið. Þær áttu tal við
íormann nefndarinnar , en
fengu aðeins skæting frá hon-
um. Maðurinn sá þóttist upp
yfir það hafinn, að ræða málið
'vinsamlega við húsmæður.
:Hann kvaðst ekki óska eftir að-
•stoð húsmæðra við framkvæmd
jmjólkursölunnar í bænum.
Þessi stórmenska og stirfni
rformanns varð vitanlega til
Iþess atS auka óánægju neytenda
•um allan helming.Var nú stofn-
;að Húsmæðrafjelag Reykjavík-
'>ur, sem beitti sjer fyrir umbót-
>um á mjólkursölunni. Þegar
.allar tilraunir til umbóta og
lagfæringa reyndust árangurs-
dausar, ákvað Húsmæðrafje-
-lagið að beita sjer fyrir því að
•dregið yrði úr mjólkurkaupum,
’-uns rjettmætum kröfum þeirra
;yrði sint.
En í stað þess að rannsaka
t
kröfur húsmæðra og koma til
móts við þær, ákvað Mjólkur-
sölunefnd að höfða skaðabóta-
mál gegn stjðrn Húsmæðrafje-
llagsins svo og ritstjórum Morg-
unblaðsins og Vísis, sem stutt
'höfðu mál húsmæðranna. •—
Krafðist nefndin 5000 króna
Þóta.
Bæði undirrjettur og Hæsti-
vjettur töldu að Húsmæðrafje-
.lagið og blöðin hefðu unnið
verk. Undir-
rjettur ákvað bæturnar 2000
krónur, en Hæstirjettur lækk-
aði þær niður í 1400 krónur.
Það er að sjá á forsendum
dóms Hæstarjettar, að rjettur-
inn telur að Húsmæðrafjelagið
hafi farið út fyrir leyfileg tak-
mörk, er það fór út fyrir fje-
lagið og hvatti húsmæður al-
ment í bænum til að minka
mjólkurkaup; á þessu byggir
Hæstirjettur skaðabótaskyld-
una.
★
Morgunblaðinu kemur ekki
til hugar að vjefengja rjettmæti
þessarar niðurstöðu Hæstarjett-
ar, enda tjáir ekki að deila við
dómarann.
En þegar menn íhuga verkn-
að húsmæðranna í mjólkurmál-
inu og bera hann saman við at-
burði, sem skeð hafa í okkar
þjóðfjelagi, fyr og síðar, undir
forystu hinna svonefndu verk-
lýðsleiðtoga, hlýtur ýmislegt að
rifjast upp í þugum manna.
Menn vita hvernig verkföll
hafa hjer verið framkvæmd.
Þar hefir engum og engu verið
hlíft. Ráðist hefir verið með
ofbeldi á menn og eignir, og
oft eyðilögð verðmæti fyrir þús-
undir króna. Aldrei hefir heyrst
getið um skaðabætur fyrir þessi
ofbeldisverk.
Húsmæðurnar fóru öðru vísi
að í sínu ,,verkfalli“. Þær beittu
ekki ofbeldi eða kúgun. Þær
höfðu ekki í frammi hótanir við
nokkurn mann, hvöttu aðeins
stallsystur sínar til að styðja að
því, að endurbætur fengjust á
mjólkursölunni, endurbætur,
sem hver einasti maður viður-
kennir nú í dag, að voru rjett-
rnætar. Fyrir þetta eru húsmæð-
urnar dæmdar til skaðabóta.
★
Það fer vissulega að vera
vandlifað í okkar þjóðfjelagi.
Ríkið færir stöðugt út kvíarnar.
Það tekur hverja starfræksluna
af annari í sínar hendur. Yfir
mörg fyrirtæki ríkisins eru
settir menn, sem eru fullir
hroka og þykjast hafðir langt
yfir almúgann. En þeir eru
pólitískir samherjar valdhaf-
anna, og því þurfa þeir ekkert
að óttast. Embættin eru búin
til fyrir mennina, en ekki fóikið
í landinu. Rjettmætri gagnrýni
á þessa herra er svarað með
málshö^ðun og jafnvel skaða-
bótakröfum.
Minnir ekki þetta óþægilega
á ástandið sem var hjer áður
fyr, þegar hið erlenda embætt-
isvald óð uppi hjer á landi,
kúgaði almúgann, en þóttist
sjálft hafið yfir lög og rjett?
Ctarfsemin á Sámstöðum
Rekk á&ætleRa í sumar,
sagði Klemens Krist.iánsson,
er jeR átti tal við hann á
dögunum. Jeg hafði 7 hekt-
ara undir korni, og uppsker-
an varð samtals 137 tunnur,
af byRþi, höfrum og- rúgi.
Varð meðaluppskeran að
þessu sinni 17 tunnur af
hektara af byggi. En hafr-
arnir voru betri. Af þeim
fjekk jeg sem svarar 25
tunnum af hektara.
Sprettutími kornsins varð í sum
með lengra móti. Sáði jeg
Frásögn Klemensar Kristjáns-
sonar, tilraunastjóra

Þakkir. Hjer með þakka jeg öll-
um, sem glöddu mig og- styttu
mjer stundir um síðastliðin jól.
Bið guð að gefa ykkur gleðilegt
nýár og þakka hjartanlega hið
liðna. Einn af hinum blindu.
ar
byggi og höfrum síðustu dagana
í apríl. Sexraða byggið þroskað-
ist fyrstu dagana í september, en
tvíraðaða bj^ggið í miðjum sept-
ember og hafrarnir um þann 20.
sept. Þroskuðust þessar tegundir
vel. En sexraðaða byggið ódrýgð-
ist í roki þ. 23. ágúst. Að sprettu-
tíminn varð með lengra móti staf-
aði af því, hve miklir kuldar voru
í vor, er töfðu sprettuna.
Sprettutími sexraðaða byggsins
varð 114—130 dagar, en þess tví-
raðaða 140—145 dagar.
Veðráttan.
Jeg hefi reiknað fit meðalhit-
ann á Sámstöðum fyrir hvert ár
á árunum 1928—'37 á tímabilinu
1. maí til 30. sept. Var meðalhit-
imi í sumar 0.6° fyrir neðan með-
allag þessara 10 ára. Sjerstaklega
var það tilfinnanlegt, hve hiti var
oft lágur á nætuima í sumar.
Þessa veðráttu þoldi rúgurinn
illa. Af liektara, sem jeg hafði
með rúg, .fengust ekkþ nema 2
tunnur. Svo mikið kól 'af honum
í fyrravetur, að liann var ákaf-
lega gisinn. Og svo ódrýgðist hann
líka í rokinu 23. ágúst.
10 dagsláttur af kornlandinu
var nýbrotinn mói, svo þegar til-
lit er tekið til þess, var meðal-
uppskeran góð. Alt kornið var
komið í hús í miðjum október.
— Hvernig kemur þú korninu
í verð?
—; Það besta sel jeg til útsæðis,.
og nokkuð sel jeg af fóðurkorni.
Sumt mala jeg og nota handa
kúnum. Hafrana nota, jeg bland-
aða með síldarmjöli. Tvíraðaða
byggið er notað til manneldis. Og
hafrana get jeg að vísu malað. En
það liaframjöl er ekki gott að
hagnýta. Áhöld til að valsa hafr-
ana hefi jeg ekki.
Grasfræið.
— Hvernig var grasfræræktin?
— Hún var í méðallagi. Jeg
hafði 2.7 hektara undir grasfræ-
rækt, og fjekk af þeim um 700
kg'. af fræi. Mest er þar af tún-
vingul, hávingul og háliðagrasi.
Kartöflurnar.
Einn hektara hafði jeg með
kartöflum og fjekk af honum 197
tunnur af kartöflum. Þriðjungur
af þessu svæði var með tilrauna-
reitum, og rýrði það vitanlega
uppskeruna. Snerta þær tilraunir
áburðarmagn, mismunandi sáð-
dýpi og samanburð afbrigða. Alls
reyndi jeg 25 kartöfluafbrigði og
reyndist uppskeran miðað við
hektara að verða 87—280 tunnur
af hektaranum.
í áburðartilraunum virðist mjer
það gefa besta raun að bera 50
Hafraakur á Sámsstöðum. Kornskrýfi í baksýn.
tonn af mykju í hektara og 400
kg. af garða nitropkoska í við-
bót. Þetta hefi jeg reynt með
sama góðum árangri í 3 ár.
— Hvaða kartoflukyn telur þú
best ?
— „Gullauga“ er mitt uppá-
halds kyn. Það reyndist líka þur-
efuaríkast af afbrigðum, sem hjer
eru ræktuð nú.
Önnur góð kartöflukyn eru
þessi: Eyvindur (Kerrs Pink),
Akurblessun (Acker Segen). En
þessi kyn eru ekki sjerlega
snemmsprottin. Aftur á móti taka
eftirtalin kyn fljótt út vöxt sinn:
,.Dukker“, norsk kartafla, „Duke
of York“ og „Böhrns".
Mikil not hefi jeg af vjel, se,m
tveim hestum er beitt fyrir og
notuð er við að taka upp kartöfl-
ur. Sje notuð venjuleg aðferð reyn-
ist mjer það, að maðurinn taki
upp 2—3 tunnur á dag. En sje
upptökuvjelin notuð, tekur meðal-
maður upp 6—7 tunnur yfir dag-
inn.
Útbreiðsla kornræktar.
— Hvað er að frjetta af korn-
ræktinni annarsstaðar?
— Jeg býst við því, að stöð-
unum hafi fækkað í ár, þar sem
korni hefir verið sáð, því ýmsir
hafa hætt, sem reynt hafa korn-
rækt í litlum stíl. Og kornræktin
í Reykholti er lögð niður. En til
þess voru ýmsar óvenjulegar á-
stæður, og m. a. að því er mjer
skilst, að ekki var til þar lient-
ug't land, er koma þurfti til sáð-
skiftis.
En í Birtingaholti er aftur á
móti byrjuð kornrækt í allstórum
stíl, hjá Sigurði Ágústssyni
bónda. Hefir Búnaðarsamband
Suðurlands styrkt hann til þess.
Var þar bygð kornhlaða í sumar.
Búnaðarsamabandið greiðir lion-
um í styrk 45 krónur fyrir hvern
hektara lands, sem hann hefir
undir korni eða kartöflum, í því
skyni að Búnaðarsambandið fái
hjá lionum bæði útsæðiskorn og
útsæðiskartöflur, vitaskuld með
venjulegu verði. En ræktunina
rekur Sigurður alveg fyrir sinn
reikning.
Kornræktinni í Birtingaholti
farnaðist vel í sumar.
Á Hvanneyri er líka komín all-
mikil kornrækt. Þar þroskaðist
byggið sæmilega í ár, en hafrarnir
miður.
f Dalasýsíu hefir Einar Krist-
jánsson unnið mest að viðgangi
kornræktar. Hann hefir um hekt-
ara undir korni. Hann hefir feng-
ið sjer þréskivjel og hreinsivjel.
Sjö bændur þar nærlendis hafa
tekið upp kornrækt fyrir áeggjan
lians.
Á Norðurlandi hepnaðist korn-
rækt ekki vel í sumar. Annars hef-
ir uppskera byggs verið eins góð
þar og hjer sunnanlends, en hafra-
ræktun tekist miður en hjer.
Frjett hefi jeg að bygg hafi
þroskast vel vestur í Arnarfirði í
sumar.
Annars er það svo að margir
hafa tekið upp kornrækt í smáum
stíl af nýjungagirni, meira að
gæmni sínu, en að þeir hafi meint
það alvarlega. Þeir hætta flestir.
En liinir halda áfram. Vandkvæð-
in eru víða þau með áframhaldið,
að þreskivjelar vantar.
Altaf að gagni.
Margir segja sem svo. Það er
ótrygt að rækta kornið. Það koma
sumur svo óhagstæð að kornið
þroskast elrki, og þá tapar maður
útsæðinu. En þá gæta menn ekki
að þessu:
í fyrsta lagi., Vetrarveðráttan
hefir oft mjög gagngerð áhrif á
grassprettu bæði á túni og engj-
um, þegar hún hefir orsakað stór-
feldar kalskemir.o. þessh. En slíkt
hefir engin áhrif á kornræktina
beinlínis. Það geta því komið fyr-
ir ár, að kornið þroskist vel, þó
grasbrestur sje, svo kornið bein-
línis bjargi bændum frá fóður-
skorti í grasleysisárum.
FRAMH. Á SJÖTTU SÍÐU.