Morgunblaðið - 08.11.1970, Blaðsíða 1

8. növember 1970
wmMttfoigslMafo
De Valera hafnaði boði
um sameiningu Irlands
WINSTON Churehill bauðst
til þess að virma að sameán-
ingu Irlands í júní 1940, ef
Irar létu af hlutleysisstefnu
sinnd og tækj u þátt í barátit-
unnd gegn Þjóðverjum, en
Eamon de Valera, þáverandi
forsætisráðherra Irlands og
núverandi forseti, hafnaði boð
inu og virti að vettugi óbeina
hótun Breta um innrás, ef
ekki yrði gengið að boðinu.
Þýzk skjöl sýna, að Hitler
leitaði ákaft eftir liðsinni Ira
um sama leyti, og var óspart
gefið í skyn, að ef Þjóðverjar
sigruðu í stríðinu yrði endir
bundinn á skiptingu írlands.
Frá þessu segir í fyrsta
skipti í nýútkominni ævisögu
de Valera eftir jariinn af
Longford, fyrrverandi ráð-
herra i stjórn brezka Verka-
mannaflokksins, og Thomas
O'Neill, írskan sagnfræðing,
en þeir hafa haft aðgang að
skjölum de Vaiera.
Þc'ar Ohúrchiil gerði de
Valera tilboð sitit, hafði hann
verið forsætisráðherra í að-
eins sjö vikur. Þjóðverjar
höfðu unnið hvern stórsigur-
inn á fætur öðrum í Evrópu.
Bretar börðust einir og þurftu
nauðsynléga að fá afnot af
höfnum á Vestur-lrlandi til
þess að auðvelda baráttu
brezkra herskipa gegn kafbát
um Þjóðverja.
26. júní 1940 sendi Churc-
hill Malcokn Macdonald heil-
brigðismálaráð'herra, til Dubl-
in með tilboðið og lagði hann
það fyrir de Valera. Að sögn
bókarhöfunda voru í tilboðinu
meðal annars eftirfarandi til-
iögur:
• Brezka stjómin lýsi því
tafarlaust yfir, að hún sé
í grundvallaratriðum sam-
þykk sameiningu Irlands.
0 Sameiginleg nefnd, meðal
annars skipuð fulltrúum
írska lýðveldisins og norð-
ur-írsku stjómarinnar,
verði tafarlaust skipuð til
að leysa stjómlagaleg og
önnur vandamál samfara
sameiningu írlands.
• Sameiginlegt varnarráð
skipað fulltrúum irska iýð-
veldisins og Norður-ír-
lands, verði þegar í stað
sett á laggimar.
• Irar hefji þegar í stað.þátt-
töku í striðinu við hlið
Breta og bandamanna
þeirra, og til þess að
tneysta varnir frlands,
verði brezka flotanum og
fiughernum boðið að hafa
samvinnu við íra.
• frska stjómin kyrrsetji
alla Þjóðverja og ftali í
landinu og geri allar aðr-
ar ráðstafanir, er nauðsyn-
iegar reynist til þess að
bæLa niður starfsemi
fimmtu herdeildar.
0 Brezka stjómin útvegi
írska lýðveldinu hergögn
þegar í stað.
Ævisöguhöfundamir segja,
að „þessar tillögur hafi að
sumu leyti verið freistandi, en
frá því de Valera kynntd sér
þær fyrst, sýndi hann ekki
áhuga á þeim“. Höfundamir
segja ennfremur: „Hann leit
svo á, að tilboðið væri aðal-
lega blekking, að öðru leyti
en því, að hann tók ekki í mál
að pranga með skiptingu ír-
lands . . .“ De Valera leit
svo á, að írar gætu ekki verið
vissir um að fá jaifnmikið í
staðinn fyrir það, sem þeir
iétu Bretum í té.
„íriand mundi dragast inn
í stríðið, og endalok skipting-
arinnar yrði aðeins háift lof-
orð, sem stjómin í Be’fast
De Valera
Churchill
hefði fulla heimild til þess að
beita neitunarvaldi gegn.“
De Vaiera taldi, að Redmond
og aðrir irskir stjómmála-
menn hefðu látið glepjast af
sams konar loforði árið 1940,
en „de Valera ætlaði ekki að
láta það henda sig árið 1940.
Hann tók það strax skýrt
fram“.
Sendimaður Churchills,
Macdonald, sagði nýlega í
blaðaviðtaili, að hann hefði
aldrei talið neinar líkur til
þess, að íbúar Norður-írlands
mundu fallast á sameindngu
við írland. Macdonald segir,
að engar viðræður hafi farið
fram við norður-írsku stjóm-
ina áður en tilboðið var lagt
fyrir de Valera. Að sögn Mac
donalds var hér ekki um að
ræða tilboð um sameiningu
Irlands, heldur „miklu nánara
samstarf en verið hefði milli
Ira og Breta í því augnamiði
að vinna að sameiningu ír-
iands. Það eina, sem við gát-
um lofað, var að beita áhrif-
um okkar gagnvart ráðamönn
unum í Belfast."
Macdonald segir, að mikil
leynd hafi hvílt yfir heimsókn
inni til Dublin, sem stóð í tvo
eða þrjá daga, aðeins fjórir
menn hafi vitað um heim-
sóknina, tveir brezkir og
tveir írskir ráðamenn. „Ég
held ekki, að nokkur mögu-
leiki hafi verið á samkomu-
lagi. Við gátum ekki skuld-
bundið okkur, en það var það
sem de Valera vildi, svo að
endanlega slitnaði upp úr við-
ræðunum."
Brezka stjórnin gafst þó
ekki upp við svo búið. Chur-
chill sendi Neville Chamber-
lain, fyrirrennara sinn í for-
sætisráðherraembætti, er de
Valera mat mikils, til þess að
tala um fyrir honum. Chamb-
erlain, sem enin átti sæti i
brezku stjórninni, skrifaði de
Valera: „Ég get auðvitað ekki
ábyrgzt, að Norður-írland
veiti samþykki sitt, en ef
Irska lýðveldið telur tilboðið
viðunandi, munum við gera
aillt, sem í okkar valdi stend-
ur, til þess að sannfæra norð-
ur-írsku stjómina um, að það
þjóni öryggishagsmunum allr
ar eyjunnar."
Chamberlain gekk enn
lerngra og lagði til, að yfir-
lýsing Breta yrði „hátíðleg yf-
irlýsing um, að sameining
yrði fljótt að veruleika, sem
ekki yrði haggað."
De Valera hafði svarað til-
boði Breta með gagntillögum,
þar sem hvatt var til þess að
írland yrði sameinað í hlut-
laust ríki. Viðræðumar fóru
þvi algerlega út um þúfur, og
Churchill varð æfareiður.
Honum féll verst, að brezk
herskip fengju ekki afnot af
írskum höfnum og hvatti til
þess, að brezka stjómdn at-
hugaði möguleika á þvi, að
beita Ira hörðu til þess að
neyða þá til að láta af hlut-
leysisstefnu sinni. Longford
og O'Neill segja: „Samkvæmt
heimdldum væri ekki alveg
rétt, en nærri sannleikanum,
að halda því fram, að Win-
ston Ohurchill hafi hvatt til
innrásar í Irland."
Sjálfur hafði de Valera
þungar áhyggjur af stuðndngi
bandarískra blaða við þá hug-
mynd, að írskar hafndr yrðu
teknar með valdi til þess að
nota mætti þær fyrir bæki-
stöðvar, en hann leit svo á,
að þessi hugmynd nyti vax-
andi fylgis.
De Valera hvarf aldrei úr
huga al'la styrjöldina mögu-
leikinn á brezkri árás, en
sennilega hefur hann aldrei
verið eins uggandi og um
þetta leyti."
Þótt viðræðurnar færu út
um þúfur, lagði Churchill hug
mynd sína ekki alveg á hill-
una. Um fimm mánuðum
síðar, 8. desemiber 1940, tal-
aði hann i bréfi til Roosevelfs
forseta um „stöðuga miUi-
göngu Bandaríkjanna . . . til
að tryggja Bretum nauðsyn-
lega aðstöðu á suður- og vest-
urströnd írlands handa her-
skipum sínum, en sérstaklega
flugvélum . . .“ Churchill
sagði ennfremur: „Við getum
ekki neytt íbúa Norður-lr-
lands til þess að segja sig
gegn vUja sínum úr lögum
við Bretland og sameinast
Suður-írlandi. En ég efast
ekki um, að stjórn írska lýð-
veldisins sýndi samstöðu sína
með lýðræðisríkjum hins
enskumælandi heims, væri
hægt að koma á fót Land-
vamaráði alls Írlands, er
sennilega yrði i einhverri
mynd grundvöllur sameining-
ar eftir stríðið."
Þetta virðist hafa verið
lokatilraunin, Rússar og
Bandarikjamenn drógust inn
í stríðið, og hlutleysi írlands
og hugsanleg sameining
hurfu af spjöldum stríðssög-
unnar.