Morgunblaðið - 23.11.1975, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 23. NOVEMBER 1975
23
heimildir fyrir því hve öruggt það
er, að rétt sé ályktað.
Hinn fyrsti prentari séra Jón
Mattíasson hefur ekkert fengið
geymt af prentgripum er hann
hefur að unnið, meðan Jóns Ara-
sonar naut við... Um hfbýli, let-
urval, prenttæki væri skemmti-
iegt að reyna að kanna, en það er
efritt án mikilla kannanna þeirra
gagna er til eru. Prentþröngin
mun hafa verið ein, sem aug-
ljóst er. Það heiti hefur press-
an þýzka fengið í íslenzku
máli... Fyrir þessari auðn prent-
gripa frá þessu tímabili eru aug-
ljósar ástæður. Svo dyggilega
var gengið fram í því að út-
rýma þvf er katólsk kirkja
hafði skilið eftir við siða-
skiptin! Þröngsýni heitir einn af
englum mannkynsins, sem fylgt
hefur þvf í gegnum aldirnar og
gerir enn. Hann lætur engar
signingar hafa áhrif á sig, þótt
Páfi eða Lúther séu styrktar
stoðir bænanna. Eftir 1558 er
vitað um prentgripi frá hendi
Jóns Matthíassonar t.d. „Passio,
þat er píning vors herra Jesu
Cristi, predikanir af Antino
Corvino“. Klemens Jónsson segir
að hún megi kallast fyrsta bókin
prentuð á Islandi.
Við fráfall séra Jóns Matthías-
sonar varð ekki ómerkari maður
en Guðbrandur Þorláksson eftir-
maður hans f Breiðabólstaðar-
brauði árið 1567. Starfssaga þessa
stórmerka biskups við prentun og
útgáfa bóka, til eflingar hinni lút-
hersku trú, hefur verið rakin í
sambandi við þessa sýningu af
mér fróðari manni, Haraldi Sig-
urðssyni bókaverði. Jón yngri
sonur Jóns sænska, varð eftir-
maður föður síns. Hann varð upp-
alandi verðandi fagmanna í
prentverkunum íslenzku. Þeir
hafa því verið skapendur þeirra
prentgripa, sem til urðu í Hóla-
prentverki Guðbrands biskups.
Guðbrandur keypti til landsins
nýtt prentverk og sameinaði
Núpufellstækin sínu prentverki.
Má það vera augljóst hve lasburða
gamla prentverkið hefur verið
orðið árið 1573. Fjörutíu ára
gömul trépressa og blýstíll hefur
varla verið orðið til mikilla nota,
og hefur því verið nauðsyn fyrir
biskup að endurnýja algjörlega
prentverkið. Hörmungarsaga
þriggja fyrstu prentverkanna
verður inngangskapftuli eftir-
komandi prentverka Islands. Frá
legur minnisvarði sem hin stóra
altarisbiblía ein stendur nafni
hans til dýrðar. Svo er allt hitt.
Saga prentverkanna íslenzku,
sem helzt liggur fyrir f prentgrip-
Hafsteinn Guðmundsson.
réttar. Skálholtsstaður þurfti að
fá sfna prentsmíðastofu. Á það
lagði meistari Brynjólfur Sveins-
son mikið kapp. Það varð því úr
að yfir þvert tsland varð að flytja
Hólaprentverkið árið 1685, og
lifir það þar til ársins 1703. Þá
heldur það aftur heim til Hóla, og
er það þar til aldamóta 1799. en
mun að því loknu hafa runnið inn
f Hrappseyjarprentverkið. Ég
hefi áður rakið röð prentverk-
anna og er nú komin að Hrapps-
eyjarprentverki er stóð árin
1773—1794.
Þá eru það prentverkin í Leir-
árgörðum og á Beitistöðum, sem
standa frá 1795—1819.
Viðeyjarprentverkið er við lýði
árin 1819—1844, en flyzt það ár til
Reykjavíkur og verður þá Prent-
smiðja Landsins eða Prentsmiðja
Einars Þórðarsonar, sem starf-
rækt er frá árinu 1844—1886, þá
mun hún hafa runnið inn í ísa-
foldarprentsmiðju, er stofnuð var
árið 1877 af Birni Jónssyni rit-
stjóra og ráðherra, þjóðkunnum
íslendingi. Hvað um sögu þessa
Utdráttur úr erindi Hafsteins Guðmunds-
sonar prentsmiðjustjóra á Gutenberg-
sýningunni á Kjarvalsstöðum
árinu 1593—1624 er Guðbrandur
biskup verður óstarfhæfur vegna
sjúkleika. Glæsileiki starfsemi
þessa biskups sem bókaútgefanda
og brautryðjanda í starfi sínu og
þjónustu við þessa tækni
menningarinnar verður minnst
svo lengi sem íslenzk tunga
verður skilin og töluð. Þá er þó
ótalið allt annað er hann hefur
lagt íslenzkri menningu, með
snertingu hans við uppfinningu
Gutenbergs. Það er ekki ómerki-
um er spennandi og aðkallandi
rannsóknarefni og það sem fyrst
við verður komið. Það leyna sér
ekki átök og e.t.v. nokkrar
hnippingar um hvar prentverkin
skuli vera, hve vítt þau megi
breiða um Iandsbyggðina, svo og
útgáfuréttur. Hver hagur kunni
að vera að því að koma upp svo
dýru fyrirtæki, og hver óhagur
fyrir þann, sem fyrir er ef sam-
keppni skapast. Gömul og ný saga
um samkeppni og sérstöðu einka-
prentverks? Inn í þennan ramma
koma einnig Akureyrarprent-
verkin er rekja má til ársins 1852.
Einnig koma við sögu Oddi og
Hlíðarendi.
Það er ekki svo hægt að ræða
prentsöguna án þess að jafnframt
sé bókbandsins getið og þáttar
þess. Það er auðvitað samgróið
bókagerðinni eins og grein er
tengd stofni. Án þess verður
bókin ekki það sem hún er, nema
Framhald á bls. 32
Titilsíða Summaríu.
m* t 4W >»'»*« m*tm* iOm
t ktm #** >{> |
l'T'tUfl&n ,
tm
t*m m $#***» ************
Titilsfða Grallarans.
Kynningawerð á
Tilboð I: fallegur kassi með Bosch Panther, 2ja hraða
höggborvél 380W, bón- og slípisett, stál- og steinborar.
Verðmæti kr 19.200 -
TILBOÐSVERÐ KR. 15.700 -
Tilboð II: Bosch Jumbo höggborvél, 2ja hraða með
electroniskum hraðastilli, 450W, ásamt hjólsög, bón- og
slípisett. Verðmæti kr. 32.400,-
TILBOÐSVERÐ KR. 28.498 -
UNNUSTUR og EIGINKONUR
Kaupið jólagjöfina strax — það borgar sig.
unnai
éseiiööon k.f.
Suðurlandsbraut 16 -
Glerárgötu 20,
- Laugavegi
Akureyri
Togara-
skipstjóri
Óskum eftir duglegum og reyndum skipstjóra á
norskan skuttogara. Skipið er búið öllum
nýjustu tækjum og veiðarfærum.
Ekki er nauðsynlegt að skipstjórinn búi á staðn-
um (vestan) heldur væri hann á móti öðrum
sem leysti hann reglulega af.
Svar sendist Mbl. merkt: „togaraskipstjóri
3451.