Morgunblaðið - 03.12.1977, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 3. DESEMBER 1977
Helgi Kjartansson
Hvammi - Kveðjuorð
Fæddur 20. júlí 1895
Dáinn 20. nóvember 1977
Helgi Kjartansson í Hvammi i
Hrunamannahreppi er i dag bor-
inn til greftrunar viö Hruna-
kirkju. Skulu honum flutt hér
nokKur kveðjuorð.
Helgi fæddist að Hvammi í Döl-
um 20. júlí 1895, þriðji í röðinni af
sjö systkinum er upp komust.
Foreldrar hans voru séra Kjartan
Helgáson frá Birtingaholti, sem
þá var prestur í Hvammi, og kona
hans, Sigriður Jóhannesdóttir
Guðmundssonar sýslumanns í
Hjarðarholti í Stafholtstungum.
Séra Kjartan fékk veitingu
fyrir Hrunaprestakalli árið 1905.
Fluttist fjöiskyldan þá um sumar-
ið að Hruna, og þar átti Heigi
heima í aldarfjórðung. Búfræði-
námi á Hvanneyri lauk hann árið
1914, og vann að búi foreldra
sinna í Hruna þar til séra Kjartan
fékk lausn frá embætti í árslok
1929. Þá stofnaði Heigi nýbýli í
landi Grafar i Hrunamannahrepp,
og hóf þar búskap vorið 1930. Hið
nýja býli nefndi hann Hvamm.
Þegar Hrunaprestakall losnaði
við fráfall séra Steindórs Briem,
mun hin „ramma taug er rekka
dregur föður túna til“ hafa togað í
séra Kjartan, en geta má nærri,
að ekki hefur það verið sársauka-
laust, hvorki hjónunum né börn-
um þeirra sem komin voru til vits
og ára, né heldur sóknarbörnun-
um þar vestra. Séra Kjartan hafði
verið prestur i Hvammi í næstum
15 ár og prófastur í Dalaprófasts-
dæmi í 8 ár. Þegar fjölskyldan
flutti að Hruna var Helgi um það
bil 10 ára gamall, og eldri systur
hans, Unnur og Elín 12 ára og 11
ára. Það leyndi sér aldrei, að þessi
þrjú elstu systkinin höfðu fest
furðu djúpar rætur í Hvammi í
Dölum, og þegar Helgi stofnar
nýbýli og reisir bæ, þá er það ekki
landslagið, heldur Hvammur í
Dölum, sem ræður nafngiftinni á
bænum.
Um óyndi barnanna í fyrstú eft-
ir komuna að Hrauna vitna þessar
tvær visur, sem séra Kjartan orti
og tileinkaðar voru elstu dóttur-
inni. Unni:
Sést ei runnur, sjór né álft,
sjaidan kunnur gestur.
Eins og nunna háift um hálft
horfir llnnur vestur.
I)egi hallar. Dalaþrá
djúp og sár er vöknuó.
En Hrunakallinn. hrottinn sá.
hæðir tár og söknuð.
(..Hrunakallinn“ er nafn á klettanýpu fyrir
ofan bæinn í Hruna).
Það gat þó ekki farið hjá þvi, að
einnig eldri systkinin tækju
smámsaman ástfóstri við hin nýju
heimkynni sín í hinni yndislegu
sveit, Hrunamannahrepp, enda
reyndist það svo, að þau unnu (í
tvöföldum skilningi) af alhug
hinum nýju heimkynnum. Unnur
var í fjölda mörg ár barnakennari
í Hrunamannahrepp og skóla-
stjóri í nágrannasveitinni, Gnúp-
verjahrepp. Elin og hennar
maður, Skúli Agústsson frá Birt-
ingaholti, hófu búskap i sveitinni,
þótt atvikin höguðu því 2annig að
þau flyttu síðar til REYKJAVlK-
UR. Og hann sem hér er kvaddur
hefur um allt að þvi hálfrar aidar
skeið verið einn af forustumönn-
um sveitar sinnar, og notið al-
mennrar virðingar og vinsælda.
Sýslunefndarmaður var hann á
þriðja áratug, og ýmsum fleiri
trúnaðarstörfum hefur hann
gegnt fyrir sveit sína og hérað.
Organisti i Hrunakirkju var hann
frá því hann var innan við ferm-
ingu þar til fyrir nokkrum árum.
Tók hann við þvi starfi af Elínu
systur sinni.
Sá er þetta ritar átti 2vi láni að
fagna að hljóta vináttu Helga
Kjartanssonar er við vorum sveit-
ungar (og næstum jafnaldrar) á
unglingsárum okkar, þótt ekki
værum við beinlínis nágrannar.
Báðir vorum við félagar i Ung-
mennafélagi Hrunamanna, sem
stonfað var árið 1908. Og þótt ég
ætti heima i annarri sókn (Hrepp-
hólasókn), atvikaðist það þannig,
að ég „gekk til prestsins" til séra
Kjartans og var fermdur i Hruna-
kirkju, og hittustum við þá oft. Og
eitt sinn er við vorum 16—17 ára
gamlir vorum við sendir tveir ein-
ir í ferð til Reykjavikur með
smjörflutning frá Aslækjarrjóma-
búi, og var smjörið fiutt á hest-
vögnum. Reykjavíkurferð með
hestvagna var næstum vikuferða-
lag, tvær dagleiðir hvora leið, og
viðstaða í bænum varla minna en
tvo daga. Þetta var á miðju sumri
og ekkert sérstaklega sögulegt
gerðist, en þessi ferð varð okkur
báðum eigi að síður skemmtilega
minnisstæð.
Nokkrum árum eftir að ég
hvarf á brott úr sveitinni bar
fundum okkar saman úti í Noregi.
Ég var þá við nám í Þrándheimi,
en Heigi og sveitungi hans, Jón
Sigurðsson í Hrepphólum, dvöldu
um eins árs skeið í Noregi við
störf á betri sveitabýlum þar i
landi, en það var töluvert algengt
á þeim árum, að ungir menn, oft
búfræðingar, gerðu það, til 2ess
að kynnast landbúnaðarstörfum i
Noregi (og einnig í Danmörku).
Þessir tveir ungu menn höfðu
dvalið upp undir eitt ár á Jaðri i
suðvesturhluta Noregs og unnið
hjá einum miklum dugnaðar-
bónda þar i sveit, en höfðu hug á
að ferðast víðar um Noreg áður en
þeir sneru heim aftur til íslands,
og réðust nú til starfa á sveitabýli
skammt frá Þrándheimi. Þarna
bjó greinilega heldra fólk í
bændastétt, virðuleg öldruð hjón,
sem höfðu nokkra menn í vinnu
við ýms landbúnaðarstörf. Þeir
Helgi og Jón voru þarna aðeins
stuttan tíma að haustlagi. Nokkru
eftir að þeir voru farnir heimsótti
ég eitt sinn gömlu hjónin, og þau
áttu ekki nógu sterk orð til að lýsa
aðdáun sinni á þessum tveimur
ungu íslendingum, dugnaði
þeirra, vinnusemi, hagsýni við
störf og góðri framkomu í
hvivetna. Slíka unga menn væri
hvergi að finna í Noregi, sögðu
þau!
Þegar ég og fjölskylda mín fyrir
rúmlega 40 árum komum heim til
íslands eftir alllanga fjarveru var
Helgi kvæntur frænku minni,
Elínu Guðjónsdóttur frá Gröf, og
tengdust þá að nýju vináttubönd
okkar Helga og fjölskyldna okkar.
Þau hjónin höfðu þá búið í
Hvammi í 5 :r, og var þar enginn
frumbýlingsbragur á. Meðal ann-
ars (og ekki síst) vakti það at-
hygli mína, að allstór hluti brekk-
unnar ofan við bæinn var girtur,
og innan girðingarinnar var trjá-
gróður, birki, reyniviður og fleiri
tegundir. Sumt af því hafði Helgi
flutt með sér frá Hruna, en fengið
sumt annarsstaðar að. Eftir miðj-
an fjórða áratug þessarar aldar
varð smámsaman völ á fleiri teg-
undum trjáplantna en verið hafði
áður, og notaði Helgi sér það
óspart. Er nú fyrir löngu kominn
stórvaxinn skógur ýmissa trjáteg-
unda innan upphaflegu skógar-
girðingarinnar, og ný kynslóð
heldur merkinu á lofti og ræktar
skóg út frá upphaflega skógar-
teignum í tvær áttir.
Fyrir frábær störf að skógrækt
var Helgi Kjartansson fyrir fimm
árum sæmdur gullmerki Skóg.
rcektarfélags islands og kjörinn
heiðursfélagi þess félagsskapar.
Helgi Kjartansson og Elín Guð-
jónsdóttir hafa búið saman i far-
sælu og ástríku hjónabandi í rúm-
lega hálfa öld, en þau voru gefin
saman 20. júni 1926. Börn þeirra
eru þrjú, Jóhannes bóndi,
Hvammi II, Kjartan bóndi og
hreppstjóri, Hvammi I og Guðrún
íþróttakennari, búsett i Reykja-
vík.
Það ber vissulega vott um hvi-
líkt gæfuspor stigið var þegar
Helgi Kjartansson stofnaði nýbýl-
ið Hvamm, að báðir synir hans
búa góðu búi á þessari föðurleifð
sinni. Kjartan og kona hans,
Björg Björnsdóttir, búa í húsinu
sem faðir hans reisti og hefur það
verið stækkað til þess að full-
nægja þörfum fjölskyldu yngri
hjónanna, en Jóhannes og kona
hans, Kristín Karlsdóttir, búa í
húsi sem þau hafa fyrir nokkrum
árum reist sér og sinni fjölskyldu,
skammt frá húsi foreldranna.
Bræðurnir hafa allstórt kúabú,
sem þeir reka í félagi, en eru
jafnframt, hvor fyrir sig miklir
garðyrkjubændur.
En auk þess sem þeir stunda
garðyrkjuna af mikilli alúð, hafa
þeir fylgt dæmi föður síns að þvi
er varðar skógræktina, svo að fyr-
ir tilverknað þeirra heldur skóg-
urinn áfram „að klæða fjallið“.
Enn er einn garðyrkjubóndi í
landi Hvamms, Einar Hallgríms-
son, fóstursonur Helga og Elínar.
Þegar hanri varð fulltíða maður
lét Helgi honum í té spildu úr
Hvammslandi ásamt jarðhita.
Einar og kona hans, Sigurbjörg
Hreiðarsdóttir, reistu sér þar hús,
sem þau skírðu Garð. Einar er í
fremstu röð garðyrkjumanna, og
þau hjónin bæði.
Þótt Helgi Kjartansson væri að
eðlisfari mjög hlédrægur, naut
hann þess að „gleðjast með
glöðum“. Hann hafði góða kímni-
gáfu og kunni sæg af smellnum
vísum og skemmtilegum sögum.
Hann var mikill náttúruunnandi,
og ógleymanlegir verða mér út-
reiðartúrar fyrr á árum, bæði inn-
an sveitarinnar og inni á heiðum
fyrir ofan byggð, með Helga og
öðrum góðum félögum. En ekki
síður eru minnisstæðar fjölmarg-
ar ánægjustundir á fögru og hlý-
legu heimili þeirra Elínar og
Helga, bæði innanhúss og utan.
Oft var þar gestkvæmt, og um
árabil var þar nokkur hópur
kaupstaðabarna til sumardvalar,
og myndaðist við það í mörgum
tilvikum vinátta milli barnanna
og húsbændanna í Hvammi, sem
enst hefur fram á þennan dag.
Helgi Kjartansson var lengst af
heilsúgóður, en fyrir nokkrum ár-
um tók heilsu hans að hraka og
sjónin að daprast.
Sunnudaginn 20. nóvember luk-
ust augu hans í hinsta sinn.
Löngu og farsælu æviskeiði er
lokið, en eftir lifir minningin um
göfugmennið Helga Kjartansson.
Nýbýlið sem hann reisti i miðri
sveit, og nýbýlin tvö sem það
fæddi af sér eru fögur og varan-
leg minnismerki um einstakan
dugnað hans og framsýni.
Einlæga hluttekningu votta ég
Elínu frænku minni og öðrum
nánum ættingjum Helga Kjart-
anssonar. Blessuð veri minning
hans.
Guðmundur Marteinsson
Ég var lítil 10 ára stelpa, þegar
farið var með mig á Hverfisgötu
50 til ,.Guðjóns“, sem hafði þar
verzlun og afgreiðslu fyrir
áætlunarbíla austur i Hrauna-
mannahrepp. Þá var verið að
senda mig .í sveit til algjörlega
ókunnugs fólks fyrir milligöngu
vinkonu móður minnar. Allan
daginn var ekið, stanzað við hvern
bæ, þegar komið var í Hrauna-
mannahrepp, vegna þess að þá
„útréttuðu" bílstjórarnir fyrir
sveitina.
Um kvöldið komum við að
Hvammi, þar sem var næturstað-
ur bilstjórans og póstur skilinn
þar eftir, sem svo vinnufólk frá
Hvammi fór með ríðandi um
sveitina.
Þarna átti ég nú að dvelja um
sumarið og heita „matvinnung-
ur“, passa börn, skúra gólf o.fl.
Litil var litla stúlkan þá. En mót-
takan var sérstök hjá þeim hjón-
um Ellu og Helga, ásamt systrum
Helga, móður og öllu vinnufólki.
Strax átti ég þar heima. Þetta
varð ekki síðasta ferð mín þang-
að. Hjá þeim hjónum dvaldi ég
mörg sumur og lærði að vinna. En
þau voru líka samhent i því að
láta „krakkana" eiga sínar gleði-
stundir. Þarna var sundlaug i tún-
jaðrinum og oft buslað þar á
kvöldin og oft fékk maður að
skreppa á hestbak og jafnvel fara
í berjamó á afmælisdögum. Marg-
ar aðrar skemmtilegar minningar
eru frá þessum árum.
Helgi var alla tíð mjög ljúfur
maður og brá sjaldan skapi, en
vinnusamur var hann með af-
brigðum. Þegar hann byggði sinn
bæ rétt fyrir 1930, stórhýsi mikið,
þótti mörgum mikið í ráðist. En
svo byrjaði hann á kartöflurækt á
landinu og á söndunum, sem hann
hitaði upp. Síðan komu gróðurhús
og kálrækt mikil. Bærinn var
hitaður upp með gufu, einnig var
hægt að þvo þvotta og elda mat
innanhúss með heitri gufu og
vatni. Það var meira að segja bað-
ker á bænum.
Þetta þóttu eiginlega hálfskrít-
in vinnubrögð á þeim tímum. En
reynslan gegnum árin hefir sann-
að hvilíkur afburða bjartsýnis- og
fyrirhyggjumaður hann var.
Þetta heimili á Hvammi hefir
alla tíð síðan ég var þar sem barn
og unglingur, verió mér ákaflega
kært. Og þó að vegir skildust, og
ég stundum langdvölum erlendis,
alltaf kom og fór a.m.k. jólakort
okkar á milli.
Ég átti því láni að fagna fyrir
nokkrum vikum að hitta þau hjón
hér í bænum hjá mágkonu Helga,
sem gift var Guðmundi Kjartans-
syni jarðfræðingi. Þá kvaddi ég
Helga hressan og kátan, eftir þvi
sein við var að búast og ætlaði
fljótlega að heimsækja þau hjón.
En í dag kveðjum við Helga í
Hvammi hinztu kveðju. Ellu
minni og hennar ástvinum öllunt
t
Ástkær faðir okkar,
GUÐJÓN TÓMASSON,
lézt í Gjörgæzludeild Landspítalans 2 desember
Svana Guðjónsdóttir,
Gilbert Guðjónsson,
Birgir Guðjónsson.
t
Eiginmaður minn, faðir, tengdafaðir og afi,
REYNIR HALLDÓRSSON,
Skjaldartröð
Hellnum,
andaðist 1 desember
Jóna Jónsdóttir
t
Móðir okkar, tengdamóðir og amma,
HALLDÓRA BRIEM,
(fædd Guðjohnsen).
verður jarðsungin frá Dómkirkjunni mánudaginn 5. septemberkl. 14..
Þeim sem vildu minnast hennar er bent á Hjartavernd
Sigurður Briem, Þóra G. Möller,
Stefán Briem. Guðrún Friðgeirsdóttir,
SigrúnBriem. Sigurður Jóhannesson,
Gunnar Briem, SigríðurR. Jónsdóttir
og barnabörn
t
Minningarathöfn um móður okkar, tengdamóður og ömmu,
MARÍU BERGVINSDÓTTUR,
frá Húsabakka
fer fram frá Selfosskirkju, laugardaginn 3 des kl 11
Jarðsett verður að Nesi í Aðaldal, 10 des kl 2
Börn, tengdabörn og barnabörn.
t
Þökkum innilega auðsýnda samúð og vinarhug við andlát og jarðarför
VILMU MAGNÚSDÓTTUR,
Lindarbrekku,
Hveragerði.
' Haukur Baldvinsson
börn. tengdabörn og barnabörn.
t
Þökkum af alhug öllum þeim, sem sýndu okkur samúð og hluttekningu
við andlát og jarðarför sonar okkar,
ODDGEIRS GUÐMUNDSSONAR,
Brautarholti 6,
Ólafsvfk.
Guðrfður Guðleifsdóttir, (Guðmundur Ársælsson,
og systkini hins látna.
t
Þökkum innilega samúð og vinarhug við andlát og útför
JÓNS H. FJALLDAL,
frá Melgraseyri
Einnig kærar þakkir til lækna og hjúkrunarfólks Borgarspítalans fyrír
ástúðlega umönnun i veikindum hans
Forráðamönnum og samstarfsfólki .þans hjá Vélsmiðjunni Héðrti, fær-
um við einlægar þakkir, svo og sveitungum hans og vinum öllum
Guð blessi ykkur öll,
Eiginkona, börn, fósturbörn og aðrir aðstandendur.