Morgunblaðið - 21.11.1980, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 21. NÓVEMBER 1980
Að halda f jalla-
kúnstner á jafnsléttu
Pjetur Hafstein Lárusson: Fjalla
kúnstner segir frá.
Útg: Bókaútg. Örn og Örlygur
1980.
Höfundur segir í forspjalli bók-
arinnar, að lesanda kunni að
þykja surnt það sem lesa má í
texta bókarinnar fremur kynjað
úr heimi draums en veruleika.
Enda sé þessari bók ekki ætlað að
hafa sagnfræðilegt gildi. „Hér
segir sá frá er rölt hefur sitt
æviskeið utan alfaraleiðar. Við
eigum okkar heim, hann á sinn.
Bökmenntlr
eftir Jóhönnu
Kristjónsdóttur
Og þegar öllu er á botninn hvolft
vitum við ekki hvor þessara heima
fær betur staðizt duttlunga þeirra
afla, er skapt hafa þá báða.“
Stefán frá Möðrudal er þekktur
í bæjarlífi Reykjavíkur og vakti
fyrst á sér athygli er hann hélt
umtalaða málverkasýningu, þar
sem myndin Vorleikur var sýnd og
þótti ekki beint við hæfi. Síðan
hefur Stefán verið afkastamikill
málari, telst til naivistahópsins,
en einna frægastur þessara
manna var sennilega ísleifur heit-
inn Konráðsson. Stefán hefur ekki
aðeins vakið á sér athygli vegna
málverka hann er sérsinna maður,
furðufugl, sem hefur sett svip sinn
á bæinn. Út af fyrir sig er ekki
síður ástæða til að gera bók um
Stefán en ýmsa aðra sem fundið
hafa hjá sér þörf til að segja
undan og ofan af lífshlaupi sínu og
til þess hefur valizt ungur höfund-
ur, Pjetur Hafstein Lárusson, sem
hefur sent frá sér nokkrar bækur.
Bókin er þekkileg aflestrar, hún
er bezt þegar Stefán gleymir sér í
frásögninni og sýnir einlægni og
hispursleysi segir frá liðnum at-
burðum bernsku sinnar og rifjar
upp gamlar sögur og frásagnir
fyrri tíða þar kann hann frá
mörgu að segja. Hinu er ekki að
neita að þótt sjálfshól hans virðist
koma frá hjartanu, verður það ögn
þreytandi og hefði höfundur að
skaðlausu mátt draga þar nokkuð
úr. Það er ágætt að menn séu
ánægðir og telji sig bezta og
fremsta, — ekki sízt þegar það er
gert á þann hátt sem Stefán gerir
— en ósköp lítið sniðugt til
lengdar og eru áhöld um hvern er
verið að sannfæra. Mér hefði
fundizt það auka gildi bókarinnar,
ef Pjetri Hafstein Lárussyni hefði
tekizt að halda Stefáni meira við
jörðina, láta hann segja frá skil-
merkilegar og ítarlegar, því að oft
glyttir á góða hluti í bókinni og
það er einnig óhætt að halda því
fram að Pjetri hefur tekizt að ná
ágætlega tungutaki Stefáns og
töktum. En einhvern veginn vant-
ar ansi mikinn herzlumun á þessa
bók, það er ekki nóg að setja
sögumann niður og Iáta hann vaða
elginn um hríð, úr slíkum efnivið
verður að vinna langtum betur og
skilja frá og ekki sízt örva undir-
stöðumeiri frásagnir.
Bókin er prýdd mörgum mynd-
um af Stefáni og verkum hans og
hún er smekklega gefin út.
„Nágranninn hennar“
*
Astarsaga eftir Theresu Charles
ÚT ER komin hjá bókaútgáfunni
Skuggsjá. flafnarfirði, bókin
„Nágranninn hennar“ eftir Ther-
esu Charles í þýðingu Andrésar
Kristjánssonar.
Þetta er 23. bókin eftir Theresu
Charles, sem út kemur hjá Skuggsjá,
en Theresa er einn vinsælasti ástar-
sagnahöfundur, sem bækur eru gefn-
ar út eftir hér á landi.
Auk þessarar nýju bókar Theresu
gefur Skuggsjá nú út endurprentan-
ir á þremur af fyrstu bókum hennar,
sem út komu hjá forlaginu, og þær
eru jafnframt meðal vinsælustu
bóka höfundarins. Þessar þrjár bæk-
ur eru Sárt er að unna. Seiður hafs
og ástar og Milli tveggja elda. allar
þýddar af Andrési Kristjánssyni.
Sjórinn og þorpið
Sýning Kjartans Guðjónsson-
ar, er nú stendur á Kjarvals-
stöðum, ber sannarlega rétt-
nefnið. Þar eru snarpar sjávar-
hreyfingar um alla veggi, kyrrð
þorpsins og andrúmsloft hvers-
dagsins sem hvíld frá öldurótinu
og umstangi fiskara. Þarna eru
andlitsdrættir heillar skipshafn-
ar á togara, og einn þeirra hefur
fengið aukanafnið Hong Kong og
annar togaratröll. Af þessu má
hver og einn draga þær ályktan-
ir, að hér sé um forvitnilegt
samsafn að ræða. Þetta eru í
stuttu máli þau viðfangsefni, er
Kjártan Guðjónsson hefur valið
sér til úrvinnslu að sinni. Það
eru einnig nokkur tíðindi, að nú
á þessari sýningu hefur Kjartan
algerlega söðlað um, frá hinu
abstrakta í heim þess fígúratíva.
Ekki er langt síðan Kjartan
sýndi á Kjarvalsstöðum, og er sú
sýning enn í fersku minni. Hann
hélt þá norður á Akureyri að
lokinni sýningu hér, en nú hefur
hann annan hátt á, hann sem
sagt opnaði einnig sýningu á
Akureyri í Gallerí Háhól á sömu
klukkustund og opnað var hér
syðra. A þeirri sýningu munu
vera um 30 verk, en að Kjarvals-
stöðúm eru 75 verk á skrá. Af
þessu má sjá, hve viðamikill
atburður er hér á ferð. Þessi
afköst Kjartans Guðjónssonar
vekja einnig undrun, þegar það
er vitað, að hann hefur stundað
fulla kennslu samhliða því að
sinna list sinni. Og við skulum
ekkert spá, í það, hve langur
vinnudagur hans hefur verið. En
Myndllst
eftir VALTÝ
PÉTURSSON
málarar geta vel gert sér grein
fyrir því. Þeir þekkja, hvað til
þarf.
Um langan aldur var Kjartan
Guðjónsson mjög tregur til að
sýna verk sín á einkasýningum,
en hvernig sem því er varið,
hefur þetta gerbreytzt seinustu
árin. Ég vil segja, guði sé lof, því
að fáir gerðu sér grein fyrir, hve
magnaður myndlistarmaður
Kjartan í rauninni er. Hann er
frábær teiknari, sem getur gert
hvað sem hann vill með penna og
krít. Vatnslitir leika einnig í
höndum hans, og ég er ekki frá
því, að margt af því merki-
legasta, sem hann hefur gert, sé
á því sviði. Að þessu sinni gefst
óvenju gott tækifæri til að kynn-
ast þessari hlið Kjartans, þar
sem hann sýnir yfir tuttugu
vatnslitamyndir, og er harla
erfitt að tíunda hverja fyrir sig.
En enginn vandi er að draga
heildina í gæðaflokk, og sá
flokkur er hvorki nr. 2 eða 3,
heldur nr. 1.
Olíumálverk Kjartans eru af-
ar vel byggð. Rökrétt og ætíð
hugsað fyrst og fremst um
myndflötinn og hvað á honum
hvílir. Liturinn er kraftmikill og
hljómar af styrkleik, og öll þessi
verk bera þess vitni, að þarna er
þroskaður myndlistarmaður á
ferð, sem hvergi er að fíflast,
eins og sumum finnst fínt í dag.
Hvergi vottar fyrir yfirborðseff-
ektum, sem tröllríða tilveru
okkar á mörgum sviðum og eru
vel á veg komnir með að koma
Hlustað, hugs-
að og skrifað
Björn J. Blöndal segir meðal
annars í þessari bók frá einustu
samfundum þeirra Brynjólfs á
Minna-Núpi, sjálfmenntaðs rit-
höfundar, fræðimanns og hugsuð-
ar. Tíu til ellefu ára gamall var
Björn eitt sinn að sumarlagi
sendur einhverra erinda til Ást-
ríðar húsfreyju í Múlakoti í Lund-
areykjadal. Þegar hann var kom-
inn alllangt áleiðis, sá hann gaml-
an mann á hestbaki. Hesturinn
var að bíta skammt frá veginum,
en gamli maðurinn var í óða önn
að skrifa, hafði spjald í hnakknef-
inu undir blöðunum, sem hann
skrifaði á. Hann tók eftir Birni,
spurði hann að heiti og hvert hann
væri að fara sagði honum um leið,
að hann væri Brynjólfur frá
Minna-Núpi. Björn svaraði spurn-
ingum Brynjólfs, og gamli maður-
inn sagði, að hann þekkti Ástríði
og bað fyrir kveðju til hennar.
Björn hélt svo áfram för sinni,
sagði Ástríði frá gamla mannin-
um og flutti henni kveðju hans.
Hún sagði þá: „Fyrst hann var að
skrifa, þá getur það dregist fram
eftir deginum að hann komi. Björn
stóð alllengi við í Múlakoti, en á
heimleiðinni sá hann Brynjólf enn
sitja á hestbaki við skriftir ,
næstum því á sarr\a stað og áður.
Hann kvaðst ætla að hitta Astríði,
þegar hann hefði lokið við að
skrifa það, sem hann væri að fást
við að þessu sinni.
Þegar ég las um þessa samfundi,
duttu mér þegar í hug þau kynni,
sem ég hef haft af Birni sjálfum
og ritum hans síðustu fjórtán,
fimmtán árin. Það er auðsætt af
flestum þeim bókum, sem frá
honum hafa komið, að oft muni
hann hafa gleymt sér við að
hyggja að hinum mörgu og marg-
brotnu furðum og dásemdum ís-
lenzkrar náttúru, jafnt í lofti, ám
og vötnum og á þurru landi — og
engu síður því smæsta en hinu
stórbrotna — enda er það svo oft
og tíðum, þegar hann lýsir ein-
hverju í ríki náttúrunnar, að
sérstæður, en þó fyllilega eðlilegur
þokki kemur fram í stíl hans og
máli, þokki sem ekki er alltaf unnt
að skilgreina, en ávallt njóta, svo
Bðkmenntlr
eftir GUÐMUND
G. HAGALÍN
sem ilms af smágervum og stát-
lausum blómgróðri.
Þá hef ég oft og tíðum, þegar við
höfum setið á tali í góðu tómi,
undrazt minni hans á það, sem á
einhvern hátt er sögulegt. Þessi
aldni, prúði og íhuguli öðlingur
kemst allur á kvik, og rómur og
látbragð sýnir gjörla, að nú er
hann allt í einu staddur í marg-
Björn J. Blöndal
breytilegum heimi mannlífs og
náttúruundra og flýgur milli
fyrnsku og samtíðar, djúptækrar
alvöru og leiftrandi kímni.
Það er sögu- og fróðleiksmaður-
inn, sem er að verki í þessari bók.
Þar eru 115 ólíkar frásagnir og á
40 blaðsíðum er greint frá íslenzk-
um jurtum, sem taldar hafa verið
gæddar lækningamætti. Þar eru
svo að lokum nokkur gömul hús-
ráð. Gæti lesandanum dottið í
hug, að höfundurinn hefði hugsað
sem svo, þegar hann ritaði þessa
bók, að nú kynni svo að fara, að
ekki kæmu fleiri bækur frá hans
hendi. Og hefði hann svo viljað
koma á framfæri því, sem eftir
væri athyglisvert í sjóði minnis
hans og hann hefði ekki komið að
í fyrri bókum sínum. Hann hefur
svo ekki tekið þann kost að raða
frásögnunum eftir efni, heldur
skráð þær og birt í þeirri röð, sem
þeim skaut upp í minni hans. Og
sannleikurinn er sá, að fyrir
bragðið verður bókin skemmti-
Sýning Gunnlaugs Stefáns
í FÍM-salnum stendur nú sýn-
ing á nýjustu verkum Gunnlaugs
Stefáns Gíslasonar. Hann er hér
á ferð með sína aðra einkasýn-
ingu, en fyrir þrem árum sýndi
hann einn í Norræna húsinu.
Gunnlaugur Stefán vinnur, að ég
held, eingöngu í vatnslitum, og
hefur náð merkum árangri í
þeirri erfiðu tækni. Það hafa að
vísu ekki orðið umtalsverðar
breytingar hjá Gunnlaugi Stef-
áni, síðan hann sýndi í Norræna
húsinu, nema ef vera skyldi í
meðferð litar. Þar held ég, að
hafi orðið breyting á til hins
betra, en ef satt skal segja, er
nokkuð erfitt að átta sig á þessu.
Óþarft er einnig að velta vöng-
um yfir þessum atriðum, en
miklu nær að líta á verkin, er
sýnd eru á þessari sýningu
Gunnlaugs Stefáns.
Gunnlaugur Stefán er afar
nákvæmur í myndgerð sinni.
Nlyndllst
eftir VALTÝ
PÉTURSSON
Tekur til að mynda einhvern
algengan hlut til meðferðar.
Vatnskrani, fata, amboð eða
húágafl getur orðið viðfangsefni
hans og hann meðhöndlar þessa
hluti af nærfærni og gæðir þá
lífi. Gunnlaugur notar skemmti-
lega litatóna, sem hann ræður
vel við, og hann kann að draga
fram eigindir og eðli þess efnis,
er hann vinnur úr. Hann vinnur
af sérstakri einbeitni og nær
sannfærandi áhrifum sem oft
hafa orðið myndlistarmönnum
erfið í viðureign við raunsæi í
myndgerð.
Gunnlaugur Stefán er það,
sem þeir erlendis nefna super-
realista. Ekki eigum við orð yfir
það á okkar tungu. Ég held, að
fólk viti, hvað átt er við, og er
ekkert að biðja um afsökun.
Margar myndir Gunnlaugs eru
vel þyggðar, og hann hefur gott
lag á að einfalda hlutinn, þannig
að smáatriði fái að njóta sín án
þess að verða aðalatriðið. Ég
held, að mér skjátlist ekki, hvað
það snertir, að honum tekst best,
er hann notar jarðliti í einföldu
formi. Nefni ég sem dæmi nr. 2,
7, 13, 22 og 29, en alls eru á
þessari sýningu Gunnlaugs Stef-
áns 32 vatnslitamyndir.
Þeir, sem sjá þessa sýningu
Gunnlaugs Stefáns Gíslasonar,
komast fljótt á þá skoðun, að
hann hafi nokkra sérstöðu meðal
listamanna okkar. Það er helst
Eiríkur Smith, sem hann líkist,
en er samt mjög ólíkur honum í
flestum verkum sínum. Sannara \
væri ef til vill að segja, að þeir
væru á sömu línu í myndgerð.
Hvað um það, stíll skiptir ekki
máli, heldur það er enginn kann
að útskýra, en sumir kalla list-
ræna meðferð. Forði mér góðir
vættir frá nánari skilgreiningu.
En að mínum dómi er einmitt
þetta inntak að finna í verkum
Gunnlaugs Stefáns Gíslasonar.
Ég vonast til, að sem flestir sjái
þessa sýningu, og fullkomlega
standa þessi verk undir sínu.