Morgunblaðið - 05.05.1981, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 5. MAI 1981
13
, \
Sýning Eddu
Jónsdóttur
Gallerí Langbrók er tilvalið
fyrir hinar minni sýningar svo
sem fram hefur komið undanfar-
ið með hverri sýningunni á
fætur annarri. Hér eru það
konur, er sýna afrakstur
dugnaðarsíns á mynd- og
listiðnaðarvettvangi og er mjög
vandað til sýninganna. Hér er
hvergi kastað til höndum svo
sem á hinum ýmsu sýningum
karlpeningsins og það jafnvel í
nafni listarinnar.
Nýverið opnaði Edda Jóns-
dóttir sýningu á nokkrum verka
sinna á þessum stað, en frúin
hefur á undanförnum árum ver-
ið afkastamikil á sviði grafík-
listarinnar, nánar tiltekið
málmgrafíkinnar, sem enn er
vinsælust á landi hér. Þetta er
önnur einkasýning Eddu en hún
sýndi fyrst í Suðurgötugalleríinu
svo sem margir munu minnast
enda hlaut sú sýning ágætar
viðtökur.
Að þessu sinni sýnir hún
collage-myndir ásamt klipptri og
fléttaðri grafík og mun það
síðastnefnda vera nýjung á landi
hér. Það er þó engin nýjung, að
menn verði leiðir á eintóna
þrykktæknivinnu svo sem grafík
er og reyni að víkka sviðið með
ýmsum tilraunum, jafnvel á
kostnað hinna sígildu tækni-
bragða.
A þessari sýningu virðist mér
Edda fyrst og fremst leggja
áherzlu á blæbrigðaríkdóminn
og jafna, hæga og rólega þenslu
Myndllsl
eftir BRAGA
ÁSGEIRSSON
á myndfletinum. Sumsstaðar
staðsetur hún ljósmyndir inni í
myndheildinni og beinir það
athyglinni óneitanlega frá öðr-
um og auðugri eðlisþáttum
myndbyggingarinnar.
Þetta er mjög þokkaleg sýning
og vandvirknisleg og er auðséð
að listakonan er að þreifa fyrir
sér um nýjar leiðir í listsköpun
sinni og mætti ætla að þetta sé
eins konar millibilsástand og að
vænta megi umtalsverðra breyt-
inga og umbrota frá hálfu henn-
ar í náinni framtíð.
Sýningin staðfestir, að Edda
er leitandi listakona, sem sættir
sig ekki við stöðugar endurtekn-
ingar né lognmollu og þorir að
taka dálitla áhættu. Ég slæ
þessu fram, vegna þess að ég
gæti trúað að ýmsum starfs-
bræðrum hennar þyki hún kom-
in á villigötur með þessari flétt-
uðu grafík.
Að öllu samanlögðu er þetta
notaleg en naumast atkvæða-
mikil sýning og nú er einungis að
bíða næsta leiks frá hálfu lista-
konunnar.
Sýning Einars
Þorlákssonar
Það er mikil hógværð og lítil-
læti í kringum sýningu Einars
Þorlákssonar, sem hann heldur í
Norræna húsinu um þessar mund-
ir og sem lýkur hinn 10. maí. En
sú hógværð gildir einungis varð-
andi hinn ytri ramma því að í
myndunum sjálfum er mikil gerj-
un, — í sumum hrá og umbúða-
laus, en i öðrum fáguð og stílhrein.
Og þó ber hann ekki á neinar
bumbur í myndgerð sinni því að
hún er nánast sígild í sinni
óhlutbundnu mynd.
Hér er sem sagt á ferð einn
þeirra listamanna, er kýs að
rækta sinn garð hávaðalaust, en
þó af mikilli kostgæfni og natni og
sannast sagna verður afrakstur
slíkra vinnubragða ósjaldan
drjúgur í tímanum. Heldur velli á
sama tíma og margt það er stórum
meira bar á, burtmáist, týnist.
Einar er enginn nýgræðingur í
íslenzkri myndlist, hefur haldið
nokkrar stórar sýningar, tekið
þátt í fjölda samsýninga auk þess
að láta til sín taka á vettvangi
félagsmála ísl. myndlistarmanna,
— Var um skeið í sýningarnefnd
FÍM og formaður í eitt ár, gullöld
Haustsýninganna.
Það eru 92 myndir sem hanga
uppi í kjallarasölum Norræna
hússins, hvorki meira né minna,
og skiljanlega er nokkuð þröngt
um þær því að innan um eru
einnig nokkur allstór málverk.
Allar myndirnar eru málaðar í
Myndllst
eftir BRAGA
ÁSGEIRSSON
akryl, á léreft og pappír. Papp-
írsmyndirnar, sem eru undir gleri
eru saga út af fyrir sig fyrir
fágæta fjölbreytni þótt sviðið
kunni að virðast afmarkað og
þröngt. Það sem athygli vekur, er
að ekki ein einasta þessara mynda
getur talist misheppnuð, heldur
má frekar orða það svo, að þær
séu misjafnlega góðar og margar
gullfallegar. Hér kemur fram mik-
ið og magnað litnæmi, sem Einar
hefur verið lengi að þróa ásamt
með tilfinningunni fyrir samspili
ólíkra forma.
— Jón Stefánsson listmálari,
sem var frændi Einars, spáði þvi
við mig eftir að hafa litið á
myndir er hann gerði heima fyrir,
árið sem hann stundaöi nám við
Listaskólann í Kaupmannahöfn
(1955—’56) að styrkur Einars í
framtíðinni myndi liggja á sviði
litnæmninnar. Hér hefur Jón
reynst sannspár svo sem í mörgu
öðru enda bjó hann yfir yfir-
gripsmikilli þekkingu á sviði
myndlistar samfara djúpu and-
legu innsæi. Hann sagði þetta í
sambandi við tilraunir Einars,
sem voru ekki mjög ósvipaðar
þeim er hann gerir á pappír og eru
á sýningunni í Norræna húsinu, en
á þeim tíma voru þetta einungis
ómótaðar hugdettur.
Ég var fyrr í þessum pistli, að
ræða um „óhlutbundnar“ myndir,
en það er raunar umdeilanlegt
hvort það sé alskostar réttnefni,
því að það er meira en auðséð, að
listamaðurinn sækir hughrif til
náttúrunnar í myndgerð sinni. En
það sjá þeir einungis er geta lesið
í myndir og upplifað fleira en
yfirborð þeirra. Hér er málari, er
málar með kenndum sínum og
tilfinningu fyrir umhverfinu og
mannlífinu, — lífsins púls, gæti
maður nefnt það. Hann hefur
ferðast mikið um óbyggðir lands-
ins og uppgötvað það á annan hátt
en í útlínum þess og yfirborði, —
kortagerðarmaður er hann enginn
í list sinni.
Af myndum er sérstaka athygli
mína vöktu vil ég nefna „Tveir á
tali“ (8), er Listasafn íslands festi
sér, „Tilraunaflug" (12), „Fær-
eyskur dans“ (13), „Milljónagufan
mjóa“ (17), en sú mynd er mjög
flókin og fjölbreytt í uppbyggingu
og þó furðulega rökrétt, „Úr viðj-
um“ (18). Allar þessar myndir eru
málaðar á léreft en í þeim mynd-
um er Einar nokkuð mistækur.
— Það hefur hins vegar næsta
lítinn tilgang, að telja upp ein-
stakar myndir varðandi þær sem
eru málaðar á pappír svo jafngóð-
ar sem þær eru, en ég vil þó nefna
nokkrar er höfðuðu sérstaklega til
mín persónulega, en það voru:
„Fjara" (28), „Katanesdýrið" (31),
„Blámóða" (41), „Gluggi í norður"
(43), „Form í rauðu" (45), „Mann-
fagnaður“ (46) og „Nótt“ (57).
Ég segi fyrir mig, að ég er furðu
lostinn yfir því, hví þessar hrif-
miklu myndir skuli ekki hafa
runnið út líkast rjómabollum en
það kann að stafa af því hve tærar
og látlausar þær eru í allri gerð,
lausar við hvella fagra og dísæta
liti.
Ég myndi ráðleggja listamann-
inum, að sýna úrval þessara
mynda á erlendri grund því að
þær eiga erindi sem víðast, — illt
að hugsa til þess að slík list skuli
lenda í geymsluhirzlum í stað þess
að verða virkar í tíðinni.
Ég þakka svo Einari fyrir ágæta
sýningu og hvet sem flesta að
leggja leið sína í Norræna húsið
og skoða sýninguna vel og gaum-
gæfilega.
Eiríkur Smith við verk sín á Kjarvalsstööum.
samanlagður hagnaður af þessari
sýningu.
- 0 -
Það er mikill fjöldi mynda á
þessari sýningu Eiríks Smith, eða
114 talsins, allar gerðar í olíu- og
vatnslitum. Listamaðurinn hefur
hagnýtt sér það snjallræði frá
síðustu sýningu á sama stað, er
hægri hluti eystri gangs var
lokaður af, til að skapa aukið
sýningarrými. Þannig verður
ekki eins þröngt um myndafjöld-
ann og annars hefði orðið þótt
hér sé teflt á tæpasta vaðið.
í heild undirstrikar sýningin
óvenjulegan feril Eiríks, og má
segja, að hann sé kominn heim á
hlaðvarpann aftur, eftir langa og
stranga vegferð, en stórum sjó-
aðri en er hann hélt á brott með
mal sinn úttroðinn af hugsjónum
og vonum. Sýningin ber vott um
þá miklu tækni er hann hefur
viðað að sér í gegnum árin og
einnig hve víða hann hefur komið
við. Naumast verða myndirnar
flokkaðar undir einhverja
ákveðna listastefnu því að fram
kemur ósjaldan í sömu myndun-
um samruni margra stílbragða
og þá einkum realisma, expressj-
ónisma og súrrealisma og á það
einkum við í málverkunum.
Eitt eiga þeir Eiríkur og Kjar-
val sameiginlegt annað en sölu-
met og mikla aðsókn, og það er
staðsetning lifandi fólks sem
hulduvera inn í myndheim sinn.
Engan veit ég, sem hefur gert
þetta í jafn ríkum mæli á eftir
Kjarval og Eiríki Smith, og þótt á
annan veg sé þá er hugsunin að
baki keimlík. Oft falla þessar
verur vel inn í myndbygginguna
en á köflum er sem um ofnotkun
hugmyndar sé að ræða einkum í
olíumálverkunum.
Auðsær er skyldleikinn við
myndhugsun Andrews Wyeth, en
Eiríkur vinnur myndir sínar á
allt annan hátt, hefur ekki þolin-
mæði og þrautseigju Wyeth, er að
eigin sögn er stundum mánuðum
saman að mála eina litla brekku.
Þá notar Wyeth ekki ljósmynda-
vélina á sama hátt og Eiríkur,
afneitar henni raunar með öllu,
sem þó kann að orka tvímælis.
Eiríkur er án efa fremstur allra
hérlendra er mála í þessari tækni
og hefur enda gert mest af því.
Hann er einnig einn af þeim fáu
er hafa getað helgað sig mál-
verkinu að öllu leyti um árabil.
Margir eru á því, að vatnslita-
myndirnar beri uppi sýninguna
og víst er að þær eru margar
ágætar og magnaðar í útfærslu
svo sena „Kerran hans Héðins"
(10), „Hrísla og klettur" (18),
„Vetrardraumur" (21), er minnir
sterkt á stílbrögð Wyeth, og svo
„Sumar í garðinum" (31), sem
mér þykir ein stílhreinasta
myndin á sýningunni.
Af olíumyndunum vöktu eink-
um athygli mína myndir svo sem
„Minning" (34), „Tvær verur"
(40), í þeirri minnir stóra andlitið
mjög á þýsku leikkonuna Lilli
Palmer, „Haust" (41), „Á sandin-
um“ (42) og „Kyrrð" (47), en þá
mynd tel ég eina af þeim hrif-.
mestu á sýningunni og e.t.v.
heilsteyptasta olíumálverkið.
Að sjálfsögðu væri hægt að
telja upp ótal fleiri myndir en
það yrði of langt mál en þessar
hafa orðið mér minnisstæðastar
eftir margar ferðir á sýninguna.
Þó er ónefnd röð þjóðsagna-
mynda en þar þykja mér þrjár
myndir í sérflokki sem eru
„Djákninn á Myrká" (5), „Kölski
ber vatn í hripum" (8), „Tungu-
stapi" (11) og „Sálin hans Jóns
míns“ (15), sem mér þykir miklu
best.
Allar þessar ofangreindu
myndir eru heilsteyptari og stíl-
hreinni í útfærslu hinum mynd-
unum og sýna ljóslega, að Eiríkur
getur unnið vel án aðstoðar
ljósmynda og myndvörpu — þó
sést það, að drauga og huldufólk
er ekki hægt að fella undir þessa
tækni.
í heild tel ég þetta sterkasta
framlag Eiríks í myndlistinni
síðan hann yfirgaf óhlutbundna
málverkið alfarið og verður
næsta fróðlegt að fylgjast með
framvindu mála hjá þessum
listamanni.