Morgunblaðið - 13.04.1983, Blaðsíða 21
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 13. APRÍL 1983
69
svo mikið sem það er ekki um
kirkjuna," eins og segir í vísitasí-
unni. Að öllum líkindum er þetta
sama tjaldið og nefnt er með
gömlum saumi 1675, og vera má,
þar sem það er sagt gamalt þegar
1639, að það sé eitt af tjöldunum
sem í kirkjunni voru um 1570.
Hvort þau kunna að vera þau
sömu og þar voru um miðja 14.
öld. skal hins vegar ósagt látið.
A tjaldleifunum eru myndir af
kynjadýrum í stórum hringlaga
reitum, og tengjast umgerðir reit-
anna með litlum hringum. Neðan
til á stærri hlutunum tveimur er
enn fremur bekkur úr minni hálf-
hringlaga reitum, en laufaviðar-
vafningur, nú talsvert skaddaður,
ofan til. Milli reitann eru auk þess
greinar og blaðaskraut. Sjö sæmi-
lega heillegir hringreitir hafa
varðveist og hlutar af tveimur.
Þrjú dýranna í þessum reitum
líkjast ljónum, eitt einhyrningi,
eitt hirti og eitt svokölluðum grip
(griffon), þ.e. vængjuðu ljóni. Dýr-
ið í staka reitnum verður ekki
greint með nafni og ekki heldur
dýr þau er einungis sjást smáhlut-
ar af. Þá eru dýrin í bogmynduðu
reitunum að neðanverðu einnig
næsta torkennileg; flest líkjast
þau einna helst ljónum, en á einu
er þó mannshöfuð.
stæðir, en ekki virðist hægt að
tengja þá við stóru bútana. Vantar
því bæði inn f refilinn og af enda
hans hægra megin, enda segir
séra Jón í fyrrgreindu bréfi, að í
einum hringreitnum sé mynd af
sundurflakandi erni og dreki í öðr-
um, en hvorugt þessara dýra sést
þar nú.
Hliðstæður við aðaluppdrátt
refilsins, þ.e. stórir hringir tengd-
ir með litlum hringum, þekkjast
ekki af öðrum útsaumi, hvorki ís-
lenskum né erlendum. Hins vegar
má sjá fáein dæmi hans í annrri
myndlist frá lokum 13. aldar fram
til loka 16. aldar, meðal annars á
tveimur islenskum listmunum. Er
annars vegar um að ræða kúlulaga
hnúð á silfurkaleik með gröfnu
verki frá Miklabæ í Blönduhlíð
(Þjms. 6168a), hinsvegar skorinn
bekk efst á drykkjarhorni (Þjms.
10890). Hefur kaleikurinn verið
talinn frá um 1300 eða fyrri hluta
14. aldar, en fráleitt er gröfturinn
á hnúðnum eldri en frá fyrri hluta
16. aldar. Drykkjarhornið mun
vera frá lokum 16. aldar. Þótt víða
hafi verið leitað, hafa erlendar
hliðstæður við aðaluppdrátt ref-
ilsins aðeins fundist í tveimur
máluðum norskum kirkjuskreyt-
ingum frá lokum 13. aldar og 14.
öld, og á þrykktu altarisklæði
Tveir bútar af refli frá Hvammi í Dölum, nú f eigu Þjóöminjasafns Dana,
Nationalmuseet, í Kaupmannahöfn (CLII, 1819). Grunnurinn er með refllsaumi,
en munstrið autt. Saumað er f svartan ullartvist (togtvist) með Ijósmóleitu
ullarbandi. Kefillinn mun ekki vera eldri en frá seinni hluta 14. aldar, en gsti
verið frá 16. öld. Stærðir: 34x36 og 30 x 26 cm. Fengnir að láni frá Þjóðminja-
safni Dana. Ljósmynd: Mbl.
Tjaldið er úr svörtum gisnum
ullartvisti (togtvisti) með jafa-
vend, og er þráðaþétta um 9,5 á cm
í uppistöðu og 8 í ívafi. Grunnur-
inn er þakinn ísaumi úr ljósmó-
leitu ullarbandi, sennilega hvítu í
upphafi, en útlínur eru lagðar.
Heldur er tjaldið illa farið og
verður ekki sagt um stærð þess í
upphafi. Aðalhlutarnir tveir eru
ósamstæðir, um 65 cm á breidd
(hæð) og um 80 og 225 cm á lengd.
Á styttri hlutanum vinstra megin
er endabrún. Auk þess virðist
neðri brúnin þar yst til vinstri
vera frágengin, og má því vera að
breiddin (hæðin) sé nálægt því
sem var upprunalega, því að lítið
virðist vanta af laufaviðnum ofan
til þar sem hann er heillegastur.
Minni bútarnir tveir (þeir sem til
sýnis eru í Þjóðminjasafni Is-
lands,) eru um 34x36 og 30x26 cm
að stærð. Þeir eru greinilega sam-
þýsku frá fyrri hluta 15. aldar.
Hvað stóru dýramyndunum á refl-
inum viðvíkur, hafa ekki fundist
beinar hliðstæður við þær. Sums
staðar má þó í íslenskum útskurði
og handritalýsingum frá seinni
hluta 14. aldar og fram á 17. öld
sjá myndir af dýrum, sem svipar
til þeirra, og sama máii gegnir
raunar einnig um kynjadýrin í
bogmynduðu reitunum. Einkum
virðist I lýsingum handrits frá
áttunda tug 16. aldar mega sjá
skyldleika við nokkur smáatriði í
uppdrætti refilsins, en ekki þó svo
að óyggjandi sé.
Hvammsrefillinn hefur að jafn-
aði verið talinn frá um 1300 eða
14. öld, en ekkert er því til fyrir-
stöðu að hann sé allmiklu yngri,
jafnvel frá 16. öld, enda þótt
munstur og saumgerð eigi sér
eldri rætur.
Klsa E. Guðjónsson
Fræðsluþættir frá Geöhjálp
Fræðsla
Fræðsla er mikilvæg í meðferð
margra sjúkdóma, meðal annars
þegar um er að ræða sykursýki,
kransæðastíflu, brunasár,
mænuskaða, of háan blóðþrýst-
ing og nýrnasjúkdóma. Ýmiss
konar geðræn vandamál, ekki
síst þau sem eru erfiðust og
langvinnust, gera oft langvar-
andi meðferð nauðsynlega og
stundum getur verið um innlögn
að ræða. Sjúkdómseinkennunum
er þá oft haldið niðri með lyfj-
um. Svipað og þegar um líkam-
leg veikindi er að ræða, þá er
fræðsla til þeirra, sem eiga við
geðræn vandamál að stríða ekki
síður mikilvæg. Engu að síður
hefur slík fræðsla óvíða verið
notuð innan geðheilbrigðiskerf-
isins. Ástæðurnar eru m.a. þær:
— jafnt lærðir sem leikir eru
ósamála um orsakir geð-
rænna vandamála,
— sjúklingshlutverkið sem
sjúkdómsgreining og með-
ferðin hefur langoftast í för
með sér er óvirkt hlutverk,
þar sem oft er of lítið gert að
því að virkja eigin krafta og
kunnáttu viðkomandi.
Mikilvægi fræöslu fyrir
einstaklinga meö
geöræn vandamál
Fræðsla fyrir þennan hóp ein-
staklinga er mikilvæg m.a.
vegna þess að
— svipað og aðrir sem leita
meðferðar hjá heilbrigðis-
kerfinu, þá eiga einstaklingar
með geðræn vandamál rétt á
því að fá upplýsingar um álit
meðferðaraðila á eðli
vandans og meðferð hans.
— með slíkum upplýsingum
minnkar öryggisleysi og
hræðsla.
— athuganir hafa sýnt að ein-
staklingur sem fær fræðslu
tekur betri og virkari þátt í
meðferð en sá sem enga
fræðslu fær.
— slík fræðsla eða upplýsingar
auka m.a. skilning á þeim
markmiðum sem liggja að
baki reglum og skipulagningu
geðheilbrigðiskerfisins.
FræðslunámskeiÖ
Upplýsingar um þessi fræðslu-
námskeið eru fengin frá Banda-
ríkjunum. Á sumum geðsjúkra-
húsum þar í landi hafa slík nám-
skeið verið haldin með góðum
árangri. Þau hafa aðallega fjall-
að um geðlyf sem notuð eru í
meðferð um verkanir og auka-
verkanir þeirra. En á Bryce-
geðsjúkrahúsinu í Alabama hef-
ur verið komið á fót fræðslu sem
er ennþá yfirgripsmeiri en þetta.
Árið 1977 var sett á laggirnar
sálfræðileg fræðslumiðstöð á
fyrrnefndu geðsjúkrahúsi. Byrj-
að var með stutt námskeið um
réttindi og ábyrgð skjólstæð-
inga, en nú eru námskeiðin um
20 talsins og fjalla um hin marg-
víslegustu efni. Námskeiðin eru
opin öllum sem koma á móttöku-
deildir en önnur eru haldin fyrir
þá sem eru á legudeildum.
Skjólstæðingarnir fá kennslu í
þrjár til fjórar vikur og taka
þátt í námskeiðum um eftirfar-
andi:
Fyrsta vika
Að vera ábyrgur einstakling-
ur.
Næring og heilsa.
Að efla hæfni sína til að tak-
ast á við vandamál.
Að ná markmiðum sínum í líf-
inu.
Önnur vika
Lyfjameðferð.
Hvað eru geðræn vandamál?
Mannleg samskipti.
Sálfræðilegir og félagslegir
þættir innan fjölskyldunnar.
Þriðja vika
Að hafa stjórn á streitu, I.
Ákvarðantaka.
Samfélagsbjargráð (Commun-
ity Resources).
Áhætta við notkun vímugjafa.
í fjórðu viku er gefinn kostur á
auka námskeiði:
Að stjórna streitu, II.
Slökunarmeðferð.
Skynsamleg hugsun.
Trúarleg umræða.
Auk þess er á boðstólum: Kynn-
ing á sjúkrahúsmeðferð fyrir
einstaklinga eða hópa til að
hjálpa skjólstæðingum að aðlaga
sig umhverfi sjúkrahússins.
Ráð um lyfjameðferð eftir út-
skrift.
Almenn fjölskyldufræðsla.
Aðstandendur skjólstæðings
eiga kost á allri þessari sömu
fræðslu og er hún veitt í því
skyni að tryggja betur endur-
hæfingu og vellíðan eftir heim-
komu.
Kennarar í sálfræðilegri
fræðslumiðstöð Bryce-sjúkra-
hússins starfa undir leiðsögn
sálfræðings. Þeir hafa lokið
tveggja ára námi í ráðgjöf, al-
mennri sálarfræði og fleiru.
Hefðbundnar kennsluaðferðir
eru notaðar. Nemendur sitja í
venjulegum kennslustofum með
töflu og öðrum kennslugögnum.
Kennslan fer fram í formi fyrir-
lestra, umræðna, sýnikennslu og
hlutverkaleiks. Fyrir hvert nám-
skeið er gerð námsáætlun og
þátttakendur gangast undir
próf. Sérhver skjólstæðingur
sem lýkur námi fær skriflegt
vottorð um það.
Síðan 1977 hafa meira en 3.000
skjólstæðingar tekið þátt í
prógramminu. Öllum sem við
það eru riðnir þykir vel hafa til
tekist. Fræðsla þessi er nú talin
ómissandi þáttur í meðferð á
Bryce.
Þar sem Geðhjálp hefur lengi
barist fyrir aukinni fræðslu í
geðverndarmálum, einkum fyrir
skjólstæðinga og aðstandenda
þeirra, fögnum við þessari frétt.
Við hvetjum yfirvöld á Klepps-
spítala, Geðdeild Landspítalans
og Geðdeild Borgarspítalans, til
að taka Bryce-prógrammið til
fyrirmyndar og gera tilraun með
slíkt hérna.
Hope Knútsson,
formadur Geðhjálpar.
Milljóna myrtra gydinga minnst
Varsjá, II. aprfl. AP.
IIM 3.000 Pólverjar komu saman vid
SL Augustine kirkjuna í Varsjá í gær til
að biðja fyrir og minnast 65.000 gyð-
inga sem Þjóðverjar myrtu í uppþoti f
gyðingahverflnu sem þarna stóð ( sfð-
ari heimsstyrjöldinni. Er kirkjan eina
húsið í hverflnu sem enn stendur, enda
var eyðilegging Þjóðverja mikil.
Jozef Glemp, erkibiskup kaþólsku
kirkjunnar í PóIIandi hélt messu og
sagði m.a.: „Fólkið vildi ekki deyja
eins og dýr í sláturhúsi, það kaus að
deyja eins og fólk og því streittist
það gegn nasistunum. Fólkið átti
enga von um sigur, það vissi að það
myndi deyja."
Eini eftirlifandi gyðingurinn frá
dögunum hryllilegu er Marek Edel-
man. Hann tók ekki þátt í þeim
opinberu minningarathöfnum sem
pólska stjórnin sjálf stóð fyrir.
Stjórnin stóð t.d. ekki fyrir athöfn-
inni fyrrgreindu. Sagði Edelman að
tilburðir hins opinbera væru hræsn-
isfullir, því árin 1967 og 1968 hafi
stjórnvöldin staðið fyrir herferð
gegn gyðingum. Aðeins 15.000 gyð-
ingar eru nú f Póllandi. Alls voru um
70.000 gyðingar f hverfinu umrædda
er umsátur Þjóðverja hófst. Af þeim
létust á staðnum um 65.000, en hinir
voru fluttir á brott til að deyja í
gereyðingarbúðunum.
Minningarathöfn var einnig í Is-
rael þar sem loftvarnarsírenur
vældu látlaust í tvær mínútur til
minningar um hina sex milljón gyð-
inga sem nasistar myrtu. Meðal fjöl-
margra þátttakenda að athöfninni
voru Menachem Begin forsætisráð-
herra, og ráðherrar hans. Víða ann-
ars staðar var hinna myrtu gvðinga
minnst, t.d. f Grikklandi og á Ítalíu.
Samgöngur í þéttbýli
enginn þarf að fara í grafgötur
um það hvílíkt göturými þarf
fyrir allan bílaflotann á anna-
tímum í umferðinni í Reykjavík,
þegar 1—2 menn eru um hvern
bíl. Það virðist lítið gæta þeirrar
samnýtingarsjónarmiða sem
víða tíðkast erlendis, sérstaklega
eftir orkuverðshækkunina, að
margir slái sér saman um að
nota einn bíl.
Það hefur reynst erfitt við-
fangsefni að byggja viðunandi
kerfi vega og gatna og finna
landrými undir bílastæði sem
þjónað geti þessari miklu um-
ferð. Þessar fjárfreku fram-
kvæmdir hafa því miður ekki
svarað kröfum um afköst og ör-
yggi mjög víða, enda er talið að
byggt sé af vanefnum.
Það má telja ótvírætt að fyrir
marga hluta sakir séu kostir
fullkomins almenningsvagna-
kerfis miklir umfram það að
byggja samgöngukerfi þéttbýlis
á einkabílum eingöngu. Víða í
stórborgum hafa stjórnvöld
gripið til þess að gera notkun al-
menningsvagnakerfis það aðlað-
andi fyrir almenning, að dragi
úr notkun einkabíla. Með því
sparast orka, rými og hægt er að
draga úr dýrum framkvæmdum
við gatnakerfið, s.s. slaufugatna-
mótum. Síðast en ekki s1st má
ætla að minni umferð farar-
tækja leiði til færri umferðar-
slysa.
Margt bendir til þess að gera
verði stórátak í umferðarskipu-
lagi víða í Reykjavík, ekki sist i
gamla miðbænum. Endurskipu-
lagning og efling almennings-
vagnakerfisins hlýtur að vera
einn þeirra kosta sem þar koma
til álita.
íri mrnm
# MBI 31