Morgunblaðið - 13.05.1984, Blaðsíða 38

38
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 13. MAÍ 1984
Minning:
Gestur Guðfinns-
son blaðamaður
Fæddur 24. september 1910.
Dáinn 4. maí 1984.
Gestur Guðfinnsson var fæddur
í Litla-Galtardal á Fellsströnd.
Foreldrar hans voru hjónin Guð-
finnur Jón Björnsson bóndi þar og
kona hans Sigurbjörg Guðbrands-
dóttir.
Foreldrar Guðfinns voru Björn
ólafsson bóndi á Kollsá í Hrúta-
firði og síðar á Stóru-Tungu og
Ytra-Felli á Fellsströnd og kona
hans Agnes Guðfinnsdóttir, ljós-
móðir.
Foreldrar Sigurbjargar voru
Guðbrandur Einarsson bóndi á
Kýrunnarstöðum í Hvammssveit,
síðar í Vogi á Fellsströnd og Vig-
dís Vigfúsdóttir frá Fagradals-
tungu.
Langafi Gests, faðir Björns
Ólafssonar var ólafur Björnsson,
bóndi á Hlaðhamri í Hrútafirði,
mikill fjörmaður og hagyrðingur.
Afabróðir Gests, Matthías
Ólafsson, bóndi á Orrahóli, var
einn af forystumönnum Hjálp-
ræðishersins á Fellsströndinni í
byrjun aldarinnar.
í móðurætt var Gestur kominn
af Ormsætt, en Sigurbjörg móðir
hans var dóttir Vigdísar Vigfús-
dóttur, Ormssonar, Sigurðssonar
frá Fremri-Langey, sem Ormsætt
er við kennd.
Að Gesti stóðu því traustar ætt-
ir Breiðafjarðar og Hrútafjarðar
og sjálfur ólst hann upp á
Fellsströndinni, í Litla-Galtardal
og Breiðafjörðurinn átti alltaf
sterk tök í honum þótt ekki yrðu
það örlög hans að gerast bóndi til
langframa eða sækja sjóinn eins
og flestir forfeður hans.
Hann ólst upp hjá foreldrum
sínum í stórum systkinahópi. Af
ellefu styskinum komust tíu til
fullorðinsára. Af þeim lifa nú sex.
Þau eru ósk, fædd 1896, Agnes,
fædd 1897, ólafur, fæddur 1908,
Björg, fædd 1912, Matthías Hildi-
geir, fæddur 1914 og Pálína, fædd
1917.
Magnús bróðir þeirra systkina
ólst upp á Staðarfelli hjá Magnúsi
Friðrikssyni og Soffíu Gestsdótt-
ur. Soffía og Sigurbjörg voru
systradætur og uppeldissystur.
Magnús drukknaði í hinu sviplega
Staðarfellsslysi 1920, ásamt Gesti
syni þeirra Staðarfellshjóna.
Hólmfríður systir Gests var fædd
1902 og lést 1936. Björn, bóðir
hans, málfræðingur og prófessor,
var fæddur 1905, lést 1950.
Á heimili Gests í Litla-Galtar-
dal var lítið um veraldleg efni, en
þeim mun meira af andlegu. Þar
ólust börnin upp við þjóðlega
menningu, sögur og kveðskap. Þar
var sáð fræi þeirrar fróðleiksfýsn-
ar og fróðleiksástar sem í öllum
þeim systkinum býr.
Þótt kröpp kjör gerðu fæstum
þessara systkina fært að mennta
sig á skólabekk hafa þau öll sam-
hliða hinu daglega striti aflað sér
góðrar menntunar í skóla, lífsins
og verið sér og heimili sínu til
sóma hvar sem þau hafa komið.
Þótt Gestur sæti aldrei á skóla-
Minning:
Helgi Haraldsson
Hrafnkelsstöðum
Fæddur 12. júní 1891
Dáinn 27. aprfl 1984
En bót er oss heitið, ef bilar ei dáð,
Af beisku hið sæta má spretta,
Af skaða vér nemum hin nýtustu ráð,
Oss neyðin skal kenna það rétta,
Og jafnvel úr hlekkjunum sjóða má sverð
í sannleiks og frelsisins þjónustugerð.
Með vorskipum árið 1870 bárust
hingað til lands Ný Félagsrit með
„Vorhvöt“ Steingríms á forsíðu.
Þá var þjóðhátíð í nánd. Andi
þessa dýrðlega ættjarðarljóðs
sveif yfir vötnunum að loknum
mestu harðindum 19. aldar árið
1891, þegar Helgi Haraldsson var
borinn í þennan heim. — Eftir
margra alda áþján var dögun í
nánd og bjarmi nýrrar aldar gaf
fátækri og umkomulausri þjóð
fyrirheit um frelsi. Ekkert ætt-
jarðarljóð dáði Helgi meir en
þetta og hann lifði að sjá hina
nýju aldarsól rísa.
Hann var fæddur á Hrafnkeis-
stöðum og ól þar allan sinn aldur.
Sonur hjónanna Haralds Sigurðs-
sonar frá Kópsvatni og Guðrúnar
Helgadóttur frá Birtingaholti. Af-
arnir báðir synir Magnúsar And-
réssonar alþingismanns í Syðra-
Langholti. En amman, móðir Guð-
rúnar, var Guðrún Guðmunds-
dóttir bónda í Birtingaholti, en
hennar móðir var Arndís Einars-
dóttir Bjarnasonar bónda í
Bryðjuholti og Guðrúnar Kol-
beinsdóttur prests frá Miðdal.
Ég, sem þessar línur rita, kom
hingað í þessa sveit árið 1942. Þá
var Helgi kominn yfir miðjan ald-
ur, orðinn fimmtugur. Þekki ég
því ekki nema af afspurn æviferil
hans fram að þeim tíma. Hér
verður því ekki rætt um búskapar-
og kynbótastarfsemi hans í
sauðfjár- og kúastofnum. Aðeins
skal þó hér minnst á eina kú sem
landsfræg hefur orðið og nefnd
hefur verið Huppa frá Kluftum.
En aðrir þekkja betur það starf
sem hann innti af hendi á þeim
vettvangi af elju og miklum metn-
aði fyrir sveit sína.
Helgi var eitt sinn spurður
hvort hann mundi nú ekki hafa
viljað verða annað en bóndi. Hann
svaraði: „Ekki vil ég neita þvi,
meira gaman hefði ég haft af því
að læra eitthvað annað en bú-
fræði. En slíkt var ekki hægt. Það
var ekki um að tala. Auk þess batt
ég strax tryggð við sveitina mína
og Hrafnkelsstaði."
Tvítugur að aldri útskrifaðist
Helgi búfræðingur frá Hvanneyri.
Það má geta þess hér, að auk bú-
fræðinámsins var einnig kennd ís-
lenska. Og í einum slíkum tíma
var Helgi kallaður upp þá er rætt
var um íslendingasögur. Það brá
mörgum í brún þegar hinn feimni
og óframfærni piltur úr Hreppun-
um stóð upp og las þeim Njálu
nærri orðrétt utanbókar. Það fór
ekki hjá því, að hann hækkaði I
áliti.
Þegar Helgi kom heim frá
Hvanneyri með eflda trú á fram-
tíð landbúnaðar og íslenskra
sveita, gerðist hann virkur í
hverskonar félagsstarfi heima í
sveit sinni. Hér skulu þau störf
ekki upp talin hvernig hann varð á
þeim árum fljótlega formaður
ungmennafélagsins. Um það segir
hann í bókinni „Engum er Helgi
líkur": „þá var mitt mesta áhuga-
mál að láta fólkið kynnast sveit-
inni sinni og sögu hennar. Ég taldi
að átthagaástin væri sterkasti
þátturinn í ættjarðarástinni, sem
mikið var haldið að unga fólkinu í
gamla daga. Margt var rætt á
fundum um bókmenntirnar, forn-
ar og nýjar. Þetta leiddi til auk-
innar söguskoðunar og söguþekk-
ingar og þá fyrst og fremst sögu
þessarar sveitar." Þessi orð lvsa
bekk (faðir þeirra kenndi öllum
börnum sínum heima) var hann
ráðinn tií kennslustarfa í heima-
byggð sinni aðeins 19 ára gamall.
Hann sinnti síðan ýmsum trúnað-
arstörfum fyrir sveit sína, var
m.a. oddviti hreppsnefndar Klofn-
ingshrepps 1937—1942, og formað-
ur ungmennafélagsins 1936—43.
1933 tók Gestur við búi eftir föður
sinn í Litla-Galtardal ásamt
Matthíasi Hildigeiri bróður sín-
um. Þar bjuggu þeir í þrjú ár,
fluttu svo að Ormsstöðum þar sem
þeir bjuggu í sjö ár. Faðir Gests
lést 1942.
1943 bregða þeir búi og flytjast
til Reykjavíkur ásamt móður sinni
og Pálínu systur sinni.
Þar gerðist Gestur afgreiðslu-
stjóri og síðar blaðamaður við Al-
þýðublaðið og starfaði þar til árs-
ins 1979 þegar hann varð að láta
af störfum vegna veikinda.
Gestur vann mikið að ritstörf-
um og gaf m.a. út nokkrar ljóða-
bækur.
Gestur bar sjaldan tilfinningar
sínar á torg en I kvæðum hans
streymir fram ást hans á Dalnum
og heimahögunum.
„l'ndir því fjalli einatt muntu búa
elska þess tiól og vinda, rödd þess trúa,
fmna grjót þeas við il þér, þess eggjar og skriður,
angan þess teyga, leggjast í gras þess nidur.
Og bak við það fjall mun sólin í heiðrfkju sinni
setjast eitt kvöld er lýkur vegferð þinni.“
Þannig yrkir Gestur í kvæði
sínu „Undir því fjalli". En Gestur
elskaði ekki bara dalinn sinn,
hann elskaði náttúruna alla og
landið sitt. Hverri frístund eyddi
hann í faðmi blárra fjalla, þar átti
hann sínar bestu stundir. Hann
þekkti hvern stein og hvert strá,
hvern stað og hverja sögu og hann
elskaði það allt og gerði það
ódauðlegt eins og í kvæðinu „Það
er gaman að lifa“:
Ég reika einn
út í lauQiungan birkiskóginn
vel þeim vorhug, sem aldamóta-
kynslóðinni var blásið í brjóst og
Helgi varðveitti alla ævi sína.
Þrítugur að aldri árið 1921 er
Helgi valinn af sveitungum sínum
til þess að fara norður í Þingeyj-
arsýslu eða norður í Mývatnssveit
til að læra fjárrækt. Það má segja
að hann ávaxtaði pund sitt vel.
Kom suður árið eftir með 10
gimbrar til kynbóta. En hann gat
lært þar fleira og hann lét það
ekki undir höfuð leggjast. Á síð-
astliðinni öld hafði þar risið mikil
menningaralda, fyrst á sviði versl-
unar og félagsmála en síðan í
skáldskap og andlegum efnum.
Þar voru því, á þessum árum,
margir ljóðasmiðir og málvöndun
jafnan í heiðri höfð. Má telja víst
að þar hafi Helgi fengið veganesti
sem dugði honum oft vel á hans
löngu lífsleið.
Arið 1928 tekur Helgi við búi á
Hrafnkelsstöðum og býr félagsbúi
með Sigríði systur sinni og manni
hennar Sveini Sveinssyni til 1951.
Síðan býr han einn til 1966. Hætt-
ir þá 75 ára gamall og afhendir
Haraldi systursyni sínum jörðina.
Síðan bjó hann með Sigríði systur
sinni við frábæra umönnun henn-
ar. Var yfirleitt með góða heilsu
þar til nú síðustu árin að af hon-
um dró, þar til yfir lauk er hann
vantaði fáar vikur í 93 ára aldur.
Það sem nú hefur verið sagt er
saga bóndans Helga Haraldssonar
aðeins á ytra borði. En þá er eftir
að lýsa því, sem mun halda nafni
hans lengst á lofti, ef til vill leng-
ur en margra samtíðarmanna
hans. Hann var víðlesinn í íslensk-
um bókmenntum. Kunni ógrynni
lausavísna og hafði ljóð aldamóta-
skáldanna oft á takteinum. En
samt var hann opinn fyrir nýjum
straumum í skáldskap eins og þeg-
ar skáldið frá Fagraskógi, Davíð
Stefánsson, kom með hressandi
andblæ nýrrar aldar inn í skáld-
skapinn, þessi „gleðinnar sól-
brenndi sonur og soganna fóstur-
barn“. „Skáldið mitt dó í gær,“
varð Helga að orði eftir að hafa
frétt lát Davíðs. Og nú getur hann
eflaust gert orð skáldsins að sín-
um:
Því get ég kvatt mín gömlu föðurtún
án geigs og trega, þegar yfir lýkur,
út í græna sumarnóltina
og tylli mér nióur
í fallegu rjódri
meóal blómanna
innan um hinar smávöxnu jurtir
merkurinnar
tunglurt og blóóberg
brjóstagraa og lyfjagras
bvítmöðru og gulmödru
til aó sjá sólina koma upp
til aó höndla sólaruppkomuna.
En sá staður sem átti huga hans
öðrum fremur var Þórsmörk. Þar
átti hann mörg sporin, þar var
hans unaðsreitur. Það verður
tómlegt í Þórsmörkinni án Gests
Guðfinnssonar, en ég veit að fugl-
arnir syngja honum dýrðaróð og
brátt laufgast birkið honum til
heiðurs og kyssir sólaruppkomuna
sem ég veit að hann nú hefur
höndlað minn yndislegi frændi og
vinur.
Það er erfitt að hugsa til þess að
hann sé horfinn okkur fyrir fullt
og allt en við dauðanum sér eng-
inn. Eftir lifir minningin um
stórbrotna persónu, tryggan
frænda og vin, samofinn lífi mínu
frá því að hann orti vísu um litla
hnátu með ljósa lokka í rauðum
sokkum og bláum skóm og til
hinstu stundar. Þótt sorgin sé sár
er það huggun að þeir sem mikið
hafa misst hafa líka mikið átt. Ég
og hugur leitar hærra fjallsins brún,
og heitur blærinn vanga mína strýkur.
ílofti blika ljóssins helgu vé
og lýsa mér og vinum mínum öllum.
Um himindjúpin horfi ég og sé,
að hillir uppi land með hvítum fjöllum.
Eins og fyr getur bar Helgi
mikla virðingu fyrir íslenskri
tungu og tignaði hana, enda mál-
hagur vel og ritfær í besta lagi.
Urðu sumar setningar hans fleyg-
ar. Mun þar mjög hafa gætt áhrifa
frá móðurbróður hans, skólastjór-
anum sr. Magnúsi Helgasyni. Al-
þekkt er þekking Helga og kunn-
átta í fslendingasögum og þá sér í
lagi í listaverkinu Njálu. Þangað
sótti hann líka styrk í málfar sitt
og framsetningu. Málshættir
hennar og spakmæli léku honum
oft á tungu. f Heimskringlu segir
Snorri Sturluson um óðin: „Hann
talaði svo snjallt og slétt, að öll-
um, er á heyrðu, þótti það eina
satt.“ Þessi fræga setning var
Helga oft nærtæk, enda mátti
segja, að hún ætti við hann sjálfan
með nokkrum hætti. Hann talaði
jafnan blaðalaust og ræður hans
þóttu stundum frábærar við ýmis
tækifæri. Það skipti hann ekki
miklu máli, hvort allt sem sagt
var rúmaðist innan rökfræðinnar,
það var honum jafn heilagur
sannleikur fyrir því. En hin heita
glóð innri tilfinninga olli því, að
áheyrendur hrifust með.
Eins og kunnugt er, eru höfund-
ar íslendingasagna ókunnir, en
er þakklát fyrir hverja stund sem
ég átti með Gesti og fyrir allt sem
hann var mér.
Innilegar þakkir sendi ég Pöllu
frænku minni og ósk sem voru
Gesti til trausts og halds í veik-
indum hans en með þeim bjó Gest-
ur síðastliðin 18 ár.
Blessuð sé minning Gests Guð-
finnssonar.
Guðfinna Ragnarsdóttir
Fæddur 24. september 1910
Dáinn 4. maí 1984
Kveðja frá Ferða-
félagi íslands
Gestur fæddist í Litla-Galtardal
á Fellsströnd í Dalasýslu og voru
foreldrar hans Guðfinnur Jón
Björnsson og kona hans, Sigur-
björg Guðbrandsdóttir. Þau eign-
uðust ellefu börn og bjuggu við
fremur þröngan hag eins og al-
gengast var á þeim árum um
barnafólk á lélegum kotum. Gest-
ur átti því ekki kost á skólagöngu,
jafnvel barnafræðslulögin frá
1907 voru enn ekki komin til fullra
framkvæmda á Fellsströnd á
bernskuárum hans. Hann varð því
að búa að þeim forða sem heimilið
gat veitt og náð varð með sjálfs-
námi. En Gestur var maður skarp-
greindur og varð er tímar liðu vel
að sér um marga hluti, enda at-
hugull og aðsækinn í besta lagi,
svo að seytján ára gömlum var
honum falin barnakennsla í átt-
högum sínum og gegndi hann því
starfi nokkur ár. Asamt Matthíasi
bróður sínum hóf Gestur búskap
árið 1933, fyrst í Litla-Galtardal
en síðar á Ormsstöðum. Búskapur-
inn varð þó ekki nema tíu ár, en á
þeim tíma hlóðust á Gest ýmis
trúnaðarstörf í hreppsnefnd, bún-
aðarfélagi og Ungmennasambandi
Dalamanna. 1943 brá hann búi og
fluttist til Reykjavíkur, þar sem
hann dvaldist til æviloka.
Skömmu eftir að Gestur flutti
til Reykjavíkur hóf hann störf hjá
það liggur í mannlegu eðli að graf-
ast fyrir um rætur hins óþekkta.
Fyrir miðja þessa öld tóku fræði-
menn að leita þeirra. Helgi tók
þátt í þeim leik og taldi Snorra
Sturluson höfund Njálssögu.
Hann fór þar ekki troðnar slóðir,
deildi þar á aðrar kenningar og
var ekki myrkur í máli við hvern
sem í hlut átti. Hvort hann hafi
valdið öllu, sem hann fór með,
verður hér ekki dæmt um, en hann
skrifaði oft af íþrótt og réðst helst
á garðinn þar sem hann var hæst-
ur, enda alltaf eftir því tekið.
Ég vil að endingu geta þess, að
ég var oft á annarri skoðun en
Helgi. Við vorum ekki af sömu
kynslóð, skoðanir féllu ekki saman
og það allra síst varðandi Njálu.
Þó veit ég vel, að þekking mín á
íslendingasögum náði skammt á
móts við hans. Síðastliðinn vetur
var fluttur vikulega í útvarpið
þáttur er nefndur var „Nýjustu
fréttir af Njálu“. Helgi naut þess
að hlusta, þótt hann ekki lifði það
að heyra allt til enda. En enginn
varð þar, því miður, til þess að
standa þar fyrir skoðunum hans.
Hann hlustaði rólegur á allt sem
fram fór, og það á skoðanir and-
stæðar hans, — en sagði einungis:
„Ég er búinn að segja mitt síðasta
orð.“ En nú hefur það gerst að
einn þátturinn hefur verið helgað-
ur minningu Einars ólafs Sveins-
sonar prófessors, sem nýlátinn er.
í næsta þætti var Helga minnst á
sama hátt, sem Njálufræðings.
Þarna var íslenska bóndans, al-
þýðufræðimannsins, minnst við
hlið menntamannsins, mesta
Njálufræðings þessara tíma. Það
segir sína sögu og þökk sé þeim
sem að því stóðu.
Hér er genginn einn síðasti full-
trúi aldamótakynslóðarinnar sem
bar ævilangt í brjósti eldmóð
hennar og bjartsýni. Og hann er
jafnframt einn síðasti fulltrúi
þeirrar bændamenningar, sem
fornritin eru frá runnin, og þjóðin
— að sagt er — á tilveru sína að
þakka. Ötrauður stóð hann vörð
um hana til hinstu stundar. Því
skal hans minnst sem verðugt er,
með þökk fyrir ævistarfið.
Sigurdur Sigurmundsson
Hvítárholti