Morgunblaðið - 03.04.1985, Blaðsíða 14
14
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUÐAGUR 3. APRÍL 1985
John og Rene — dúfan og ránfuglinn sem urðu vinir.
Dúfa og haukur
frá Danmörku
Kvikmyndir
Árni Þórarinsson
Regnboginn: ísfuglarnir — Isfugle
★ ■/2
Dönsk. Árgerð 1983. Handrit:
Hans Hansen, Sören Kragh-Jac-
obsen. Leikstjóri: Sören Kragh-
Jacobsen. Aðalhlutverk: Peter
Hesse Overgaard, Michael Ehlert
Falch.
Danir eru orðnir stórveldi í
norrænni kvikmyndagerð, sagði
forstjóri Háskólabíós í fjöl-
miðlaþættinum i útvarpinu á
sunnudagskvöld. Þetta er alveg
rétt. Frá Danmörku koma nú
frísklegustu myndir sem gerðar
eru á þessum slóðum. Og þær
koma hingað. Háskólabíó, i sam-
vinnu við Regnbogann og með
stuðningi norrænu ráðherra-
nefndarinnar, hefur flutt hingað
sýnishorn af því sem Danir eru
að framleiða og er þetta hið
ánægjulegasta framtak. Dönsku
fulltrúarnir sem hingað hafa
komið undanfarna mánuði, t.d.
Kundskabens Træ eftir Nils
Malmros, Zappa eftir Bille Aug-
ust og nú Isfugle eftir Sören
Kragh-Jacobsen, eru allar
prýddar inanneskjulegri hlyju,
virðingu fyrir viðfangsefni sínu
sem er fólk, flókið og venjulegt
fólk, einkum ungt fólk f glímu
við þann vanda að verða fullorð-
in. Dýpst af þessum myndum er
Zappa — einhver besta mynd
sem ég hef séð síðustu árin. Sfst
af þessum myndum er þvf miður
sú mynd sem nú er sýnd, Isfugl-
ene.
Þeir Kragh-Jacobsen og rit-
höfundurinn Hans Hansen, sem
áður hafa unnið saman m.a. að
gerð Sjáðu sæta naflann minn
eftir samnefndri unglingabók
Hansens, leggja upp með ágætt
efni. Tveir ungir drengir hittast
fyrir einskæra tilviljun í nokkr-
ar mínútur árið 1967. Árið 1983
hittast þeir aftur fyrir tilviljun
og þá tekst með þeim vináttu-
samband sem myndin lýsir.
Þetta eru ólíkir ungir menn.
John er blíðlegur og óframfær-
inn, starfar í rafstöð en sækir
lífsfyllingu mest i fuglafræði
ýmiskonar, einkum dúfna. Rene
er allur undinn í sálinni, þjakað-
ur af grimmri æskureynslu,
fjandsamlegur gagnvart um-
hverfi sínu, en blæðandi sár und-
ir niðri. Hann er efni i krimma.
Hans fuglar eru ránfuglar.
Það vantar talsvert upp á að
þessir einstaklingar og samband
þeirra fái fullnægjandi úr-
vinnslu. John er ótrúlega mikil
gufa og þrátt fyrir einatt næm-
legan leik Peters Hesse Overga-
ard gengur persónan ekki upp.
Michael Ehlert Falch sem Rene
á í töluverðu basli við mótsagnir
persónunnar og leikararnir báð-
ir fá of litla aðstoð leikstjóra og
handritshöfundar. Myndin er
stundum stirðlega sviðsett. í
henni er eitthvert kraftleysi eða
karakterleysi. Og skelfing er öll
þessi fuglasymbólík f kvikmynd-
um orðin þreytandi. 1 Isfuglene
er fuglatáknum dritað um allt
yfirborðið. Þau liggja þar eins og
hvert annað líflaust hráviði og
hafa ekki aðra verkan en vekja
athygli á getuleysi höfunda til að
dýpka efni sitt með dramatísk-
um hætti. Aftur á móti eru
nokkrar athyglisverðar senur í
Isfuglene, — einkum af söluferð-
um John og Rene með ólöglegt
bensín um skuggahverfi Kaup-
mannahafnar. En vonandi fáum
við að sjá fleiri Dani í bió áöur
en langt um líður.
„Kontra" A, B, D, E, F, H, 1968-9 - Hörruddi.
Myndlist
Bragi Ásgeirsson
Finnsk iðnhönnun og listiðnað-
ur er heimsþekkt úrvalsvara, og er
gerð hvers konar textíla engin
undantekning.
Á fjörur okkar hefur rekið stór-
merkilegan vitnisburð þessa, sem
eru tvær sýningar önnur í anddyri
Norræna hússins, en hin Kjar-
valsstöðum. Annars vegar eru
forn klæði og skart, Kalevala
Koru, en hins vegar er yfirgrips-
mikil sýning á hluta lífsverks
textílhönnuðarins Dóra Jung
(1906-1980).
Hér er um að ræða einn nafn-
togaðasta listhönnuð Finnlands á
þessari öld, er hafði gríðarmikil
áhrif á þróun textíla i Finnlandi,
auk þess sem hún opnaði augu
manna fyrir fagurfræðilegu gildi
listiðnaðar og iðnhönnunar. Dóra
Jung fæddist í Helsingfors og var
af áhrifavöldum á menningarsvið-
inu komin. Faðir hennar og föð-
urbróðir voru báðir fulltrúar nýrr-
ar formbyltingar í finnskri húsa-
gerðarlist. Samræmi hugmyndar
og uppistöðu var og ríkur þáttur í
byggingu verka hennar og hún
skildi vel þýðingu bita, bjálka og
rýmis, svo hér sé talað í líkinga-
máli. Uppbygging verka hennar
gat þannig minnt á húsagerðar-
list, verið í besta lagi arkitektón-
ísk, eins og það nefnist á fagmáli.
Við sjáum þessa mörg dæmi á
sýningunni á Kjarvalsstöðum og
einnig, aö stílar i húsagerðarlist
tuttugustu aldarinnar hafa haft
áhrif á verk hennar. Einfaldleik-
inn getur t.d. minnt á fúnksjónal-
ismann — hagkvæmnisstefnuna.
Einlitir og stórir dúkar hennar
búa yfir litrænum krafti og arkit-
ektónískri fegurð. Þurrkaðar eru
út allar tilviljanir til hags fyrir
skýrleika, heiðarleika og hnitmið-
aða burðargrind.
Þekking Dóru Jung á þeim efn-
um, er hún vann úr, var með ólík-
indum og hefur sá, er hér ritar,
ekki áður séð jafnmikla breidd i
lífsverki einnar textíl-listakonu.
Breidd, er byggist á þekkingarleit
og fágun. Hér blandaði hún oft
margvislegum efnum af djörfung
og fágætum næmleik, og notagild-
ið var fjölþætt: veggteppi, altar-
isklæði, dfúkar, gluggatjöld,
áklæði hvers konar svo og hvað-
eina, er iðnhönnun tilheyrir á
sviði textíla.
Dóra Jung hafði sérstakan
áhuga á iðnhönnun, þvi að þannig
gat hún náð til hins breiða fjölda,
er ekki hafði efni á að kaupa sér
Árásin á sannleik-
ann - Sigmund Freud
Erlendar bækur
Siglaugur Brynleifsson
Jeffrey Moussaieff Masson: Freud:
The Assault on Truth. Freud’s
Suppression of the Seduction
Theory. Faber and Faber 1984.
Ernest Jones: Sigmund Freud —
Leben und Werk I—III. Deutscher
Taschenbuch Verlag 1984.
„Árið 1970 vaknaði með mér
mikill áhugi á sálgreiningaraðferð
Freuds og sambandi Freuds við
Wilhelm Fliess, háls-, nef- og
eyrnalækni, sem var nánasti vinur
Freuds, þegar hann vann að mót-
un kenninga sinna." Þessi áhugi
höfundar leiddi til þess að hann
hafði samband við önnu Freud
varðandi heildarútgáfu af bréfum
Freuds til Fliess, en hluti þessara
bréfa hafði komið út á þýsku 1950
og á ensku 1954. Ákveðið var að
Masson sæi um heildarútgáfu
bréfanna og fékk hann aögang að
öllum þeim heimildum sem snertu
samband Freuds/Fliess, bréfum,
dagbókum og minnisbókum. Við
rannsókn þessa komst Masson
fljótlega að því að ýmsum bréfum
hafði verið sleppt úr fyrstu útgáf-
unni 1950 og einmitt því efni sem
snerti upphaflegar kenningar
Freuds um myndun sálarflækja
eða sálarhnúta. En samkvæmt
frumkenningunni mynduðust sál-
arflækjur í frumbernsku við kyn-
ferðislegar árásir á ung börn.
Freud hélt fyrsta fyrirlestur sinn
um þessi efni í Vínarborg á fundi í
félagi geð- og taugalækna 21. apríl
1896. Viðbrögð læknanna voru þau
aö þessar kenningar væru „rutl-
kenndar og hrein fjarstæða*.
Freud einangraðist og eini maður-
inn sem hann hafði samband við
af stéttarbræðrum sínum nokkurn
tíma eftir þetta var Fliess.
Þessi viðbrögð urðu til þess að
mati Massons, aö Freud tók að
endurskoða kenningar sínar og í
stað þess að rekja sálarflækjurnar
til raunverulegra misþyrminga,
rakti hann þær til kynóra og
sjúklegra ímyndana sjúklinga
sinna, sem leituðu hans. Freud
byggði þessar kenningar á kynn-
um sínum við kvensjúklinga og
sálgreiningu þeirra, þar sem hann
leitaðist við að komast að rótum
sálarflækjanna. Masson telur að
Freud hafi í fyrstu trúað sjúkling-
unum, þegar þær röktu hina
hryllilegu reynslu sína, en eftir að
hann gerði kenningarnar heyrin-
kunnar í fyrirlestrinum 21. apríl
1896, hafi hann tekið að telja
sjálfum sér trú um að þessar frá-
sagnir hlytu að byggjast á kyn-
óra-ímyndunum. Þrýstingur stétt-
arbræðra hans og sú hryllilega
vilpa, sem „samfélagið gat ekki
þolað, að yrði svipt hulunni" varð
til þess að „Freud missti kjarkinn"
og tók að leita forsendanna að
kenningum sínum í ímyndunum
sjúklinganna.
Masson rekur alla þessa sögu
breytinganna sem verða á viðhorf-
um Freuds og einnig að hann hafi
komið að þessum frumkenningum
aftur og aftur siðar á ævinni beint
en þó oftast óbeint. Masson telur
að sú blindgata sem sálgrein-
ingar-aðferðin hafi ratað í, stafi
af því að sannleikurinn hafi verið
talinn lygi.
Rannsóknir Massons og þá eink-
um þessi bók, sem kom út í vor sl.,
urðu til þess að hann var sviptur
aðstöðu til frekari rannsókna á
bréfa- og handritasöfnum Freuds.
Bók þessi er eðlilega mjög um-
deild, höfundurinn rekur einnig
líklega kveikju að frumkenningum
Freuds, sem hann telur að eigi sér
uppruna f eigin fjölskyldu og hann
fjallar einnig um kenningar Fer-
enczis, sem reistar voru á frum-
kenningum Freuds, en þær voru
eins og þær fyrri of grófur biti, til
þess að samfélagið gæti kyngt
þeim. Bókin er mjög vel skrifuð og
heimildakönnun höfundar virðist
mjög ítarleg.
Ernest Jones var samstarfs-
maður Freuds í meira en fjörutíu
ár og var því manna færastur til
þess að rita þá ævisögu, sem hefur
verið talin merkust þeirra, sem út
hafa komið hingað til. Rit Jones