Morgunblaðið - 03.04.1985, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 3. APRÍL 1985
15
dýran listvefnað. Hér gekk henni
hugsjón til, því að hún vildi, að
lítilmagninn hefði einnig aðgang
að handverki í hæsta gæðaflokki.
í áratugi hannaði hún fyrir
fyrirtækið Tampella textíla, er
urðu heimsþekkt úrvalsvara, og
vera hennar við fyrirtækið telst
mesti blómatími í sögu þess. Á
stríðsárunum, er erfitt var um
efnisöflun, útfærði hún textíla
sína jafnvel í pappír. Lífsverk
hennar skiptist í þrjá hluta —
listvefnað, kirkjulist og samvinnu
við textílfyrirtækið Tampella.
^ Eins og menn sjá á sýningunni á
Kjarvalsstöðum var Dóra Jung
jafnvíg í gerð mynda strangrar
flatarmálslegrar uppbyggingar
sem frjálsra óbundinna hughrifa
(abstrakt). Hún gerði allt vel, sem
hún tók sér fyrir hendur, enda átti
hún ekki til neinar málamiðlanir
né ódýrar lausnir. Slíkur var
sjálfsagi hennar, auðmýkt og sið-
ferðisstyrkur.
Svo vill verða þegar allir þessir
eiginleikar haldast í hendur, að
hugtök eins og nútímalegt og úrelt
verða marklaus og næsta fráleit,
því að nútímalegustu textílar
Dóru Jung gefa í engu eftir til-
raunum textíllistamanna af
yngstu kynslóð.
Máski var Dóra Jung frægust
fyrir damask-dúka sína, er hún
fékk mörg alþjóðleg verðlaun fyrir
— gullverðlaun á heimssýning-
unni í París og Grand-Prix verð-
launin á triennalinum í Mílanó
þrisvar sinnum í röð — auk
margra norrænna verðlauna. En
það var þó ekki metnaður hennar
að sækjast eftir slíkum viðurkenn-
ingum — heldur lá hann öðru
fremur í því að ná sem mestu úr
átökum vefs og hugmyndar.
Hún sleppti aldrei hendi af
verkefni, fyrr en það hafði styrk
og burði til að lifa eigin lífi —
sjálfstætt.
Sláandi er hin skýra, rökrétta
hugsun Dóru Jung, ást hennar til
vefstólsins og efna þeirra, er hún
hafði á milli handanna hverju
sinni. Einfaldleikinn, stór hnit-
miðuð form, er mynduðu í senn
táknrænar persónur og frábær-
lega vel hönnuð trúarleg tákn og
stafi, eru lýsandi dæmi um fjöl-
hæfni og þekkingu. — Mætti þessi
sýning verða íslenzkum iðnrek-
endum mikill lærdómur um mik-
ilvægi þess að virkja hvers konar
vhugmyndir innlendar, er fram
koma í textíl. Þörfin er mikil, og
við höfum allt á milli handanna,
er til þarf, ullina, þelið, garnið og
vefinn ásamt vel menntuðu og
hæfileikamiklu fólki. Gera þarf ís-
lenzka framleiðslu á sviði iðn-
hönnunar í ullarvörum og textíl-
um heimsþekkta úrvalsvöru, er
margfaldi verðgildi sitt.
Ekki er hægt að skiljast við
þetta greinarkorn án þess að geta
þess, að samstarfsmaður Dóru
Jung og mikill vinur, Lisa Jo-
hansson Pape, setti þessa sýningu
upp af nærfærinni smekkvísi.
kom í fyrstu út á árunum 1953—57
í New York. Ritið er jafnframt því
að vera ítarleg ævisaga Freuds
einnig saga freudismans og þeirra
breytinga og víxlverkana sem
urðu á kenningum Freuds i ár-
anna rás.
Kenningar Freuds vöktu miklar
deilur strax og þær urðu kunnar
utan hóps sálfræðinga og meðal
þeirra voru skoðanirnar mjög
skiptar, en þegar frá leið urðu
ýmsar þessar kenningar viður-
kenndar almennt og inntakið, að
maðurinn væri i rauninni ekki
sjálfráður, „ekki herra i eigin
húsi“, varð viðurkennd staðreynd.
Þessi kenning er reyndar eldri en
freudisminn, en Freud tókst að
grunnmúra þá kenningu i meðvit-
und samtímamanna sinna. Dulvit-
und, duldir, hátterni sem ekki
varð skýrt takmarkað vald skyn-
seminnar, Freud gerði mönnum
ljós þessi fyrirbrigði og það sem
hann taldi kveikjuna að hátterni
manna, lífshvötina og tortím-
ingarhvötina. Hann taldi að vald
manna yfir umhverfinu væri í al-
gjöru misræmi við vald mannsins
yfir sjálfum sér. Þetta er einnig
gömul staðreynd, sett fram með
annarri rökfærslu en fyrri tíma
höfundar tíðkuðu, svo sem ýmsir
kirkjufeðurnir. Margt í kenning-
um Freuds minnir á útlistun fyrri
tíma guðfræðinga á erfðasynd-
inni, en rannsóknir hans á sjúk-
legri hegðun manna og þær álykt-
anir, sem hann dró af þeim, náðu
eyrum samtímans.
Nú er svo komið að ýmsir þættir
freudismans eru dregnir í efa og
margar kenningar hans taldar
byggðar á röngum forsendum og
alhæfingar hans margar ramm-
skakkar og villandi. Ödipusar-
duldin, draumtáknin o.fl. o.fl. eru
af ýmsum taldar rangar og það
sem meira er, að lækningaaðferðir
hans geti í allt of mörgum tilfell-
um stuðlað að viðhaldi sjúklegra
duldra fremur en lækningu þeirra.
Jones lýkur bók sinni með því að
halda því fram, að nafn Freuds
muni lifa næstu þúsund árin, tak-
ist mannkyninu að lifa áfram,
vegna þess að hann hafi kafað í
djúp mennskra dulda og opnað
víðáttur sem samtfðarmenn hans
hafi ekki órað fyrir og gert þeim
Ijós öfl, sem búa í djúpunum í
þeim sjálfum.
Hvað sem líður gagnrýninni á
freudismann mótuðu kenningar
hans meðvitund ýmissa lista-
manna og rithöfunda og brutu
blað í sálfræðinni, svo þær verða
einn þáttur menningarsögu 20.
aldar.
Klæði og skart
frá Finnlandi
Myndlist
Bragi Ásgeirsson
Þess hefur verið minnst i ís-
lenzkum fjölmiðlum nýverið, að
150 ár eru liðin síðan Elias
Lönnrot safnaði saman fornum
finnskum kveðskap til fyrstu út-
gáfu og nefndi Kelevala.
Kveðskapurinn spannaði langt
timabil finnskrar sögu og þannig
má timasetja þau elstu til mið-
biks járnaldar, til fyrri helmings
hins svonefnda mervíkinga-tíma-
bils. Frá því tímabili eru einnig
fyrstu fornminjar, er tilheyra
vettvangi Kalevala. Skáldin lof-
sungu ekki einasta smiði, hetju-
dáðir og söngvara, heldur segja
þau einnig frá konum: ungum
stúlkum, voldugum húsmæðrum
og hógværum mæðrum. Og þegar
skáldin sögðu frá einkennum
kvennanna og stöðu í þjóðfélag-
inu, sögðu þau einnig sitthvað um
klæðnað þeirra.
Frá sjónarhóli fornleifafræð-
innar skiptist elsta tímabilið í
þrjá þætti; mervíkinga-tíma-
skeiðið 550/600 e.Kr., víkinga-
tímabilið 800—1050 ásamt kross-
faratímabilinu 1050—1150 í
Vestur-Finnlandi og 1050—1300 í
Austur-Finnlandi og Karelíu.
Vitneskja manna um menningu
járnaldar er byggð á fornminja-
fundum í gröfum. Hin ríkjandi
greftrarvenja frá mervíkinga-
tímabilinu var líkbrennsla. En í
lok víkingaskeiðsins finnast einn-
ig kuml, þar sem líkin voru
greftruð. Það er fyrst á kross-
faratímabilinu, að það varð ríkj-
andi siður að greftra líkin.
Þetta eru gagnlegar upplýs-
ingar, þegar skoðuð er hin stór-
merkilega sýning, er nú stendur
yfir í fordyri Norræna hússins og
óþarfi er að fara út í nánari upp-
lýsingar. Við vitum, að það var til
siðs á þessum tímaskeiðum, að
vopn og skart fylgdi eigendunum
í gröfina sem vegarnesti til æðri
heima.
„Kalevala koru“ eða „Hver ber
Kalevala” — 1835 Kalevala 1885,
er heiti þessarar sýningar, sem er
Unnid í kumli frá
mervíkinga-tímaskeiðinu 550/600
e.Kr., Köyliö í Vestur-Finnlandi.
vafalítið ein hin merkasta, er
Norræna húsið hefur gist og hef-
ur með kynningu norrænnar
menningar að gera.
Norræn menning er miklu
merkilegri en margur gerir sér
grein fyrir og spannar ártugaþús-
undir, en því miður er áhuginn
ekki nægilegur á Norðurlöndun-
um sjálfum til rannsókna á þessu
tímaskeiði. Hann hefur þó aukist
mikið undanfarna áratugi, því að
stöðugt hafa verið að finnast ný
sönnunargögn um markverða og
þróaða menningu.
En ekki meira út í þá slma hér,
heldur snúum okkur að sýning-
unni sjálfri.
Það kemur betur og betur í ljós,
að forfeður okkar hafa sannar-
lega ekki verið neinir villimenn,
heldur þjóðir og þjóðflokkar, er
börðust fyrir tilveru sinni. Auðg-
uðu líf sitt með söng og leikjum
— vafalítið ekki síður háþróuðum
en handverk þeirra var, — smíði
óviðjafnanlega vel gerðra vopna
og undurfagurra skartgripa.
Grimmdin var hvorki meiri né
minni en í dag, en hugsunarhátt-
urinn mótaðist af öðrum aðstæð-
um.
Þetta fólk er miklu nær okkur
en við í fljótu bragði gerum okkur
grein fyrir eða réttara, þekk-
ingarskortur flestra kemur í veg
fyrir, að þeir skynji það og skilji.
Það eru einmitt sýningar sem
þessi svo og heimsóknir á þjóð-
háttasöfn um víða veröld, sem
eru best fallin til að opna augu
manna fyrir afstæði tímans.
Hvernig lífsbjargarviðleitnin er
samofin fegurðar- og sköpunar-
þörfinni, enda finnst þetta einnig
hjá dýrum merkurinnar í mörg-
um skilningi.
Finnskar konur hafa svo sann-
arlega borið fögur klæði og dýr-
legt skart í gegnum aldirnar, svo
sem gripirnir á sýningunnmi eru
til vitnis um, og einnig eru klæðin
mörg hver fjölbreytt og heillandi
hönnun.
Það er margt, sem hægt er að
lesa úr þessum fornleifafundum,
form, lögun, efni og magn gefa
fjölþættar upplýsingar, — magn-
ið sagði t.d. til um velmegunina í
hverju héraði og tímaskeiði, því
að skart og efnið, sem það var
búið til úr, var verzlunarvara.
Þannig segir þessi litla, en fal-
lega sýning fjölþætta sögu, en
helst hefði maður viljað getað
lesið textana á íslenzku, því sýn-
ingin er sett upp á íslandi og
fyrir íslenzkan almenning.
Síðustu fimmtíu ár hefur fyrir-
tækið Kalevala Koru framleitt
afsteypur og eftirlíkingar hinna
fornu skartgripa, er svo rækilega
segja sögu finnskrar menningar,
listiðnaðar og fegurðartilfinn-
ingar. Hinir færustu finnsku list-
iðnaðarmenn hafa hér lagt hend-
ur að, og þar sem steinar eru
felldir inn í gripina, eru þeir ein-
ungis innlendir.
Þetta er sýning, sem vert er að
mæla með, og menn ættu að gefa
sér góðan tíma til að virða fyrir
sér gripina og lesa vel textana,
því að þeir veita mikilsverðar
upplýsingar.
Silfurfjársjóðurinn fra Linnanniemi við Hámeenlinna.