Morgunblaðið - 04.10.1987, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. OKTÓBER 1987
B 13
Þetta mun vera elzta ljósmynd af ljósmæðrahóp. Þessar stúlkur útskrífuðust aldamótaárið. Á myndina
vantar eina ljósmæðranna Sigríði Bergsteinsdóttur, en systir hennar Bergþóra er yzt tíl hægri í mið-
röð. Þessa er meðal annars getið vegna þess að tvær aðrar systur þeirra Vigdís og Oddrún luku einnig
ljósmæðraprófi og ekki vitað í annað skipti um fjórar svo samstíga systur
Árgangurinn 1913, fyrsti hópurinn sem útskrifaðist eftir stofnun Yfirsetukvennaskólans. Með þeim á
myndinni er Guðmundur Björnsson, landlæknir
1931, Jónas Jónassen og Guð-
mundur Björnsson. Námstími er
orðinn þrír mánuðir fyrir aldamót-
in, en áratug síðar er hann lengdur
í hálft ár.
Hundadagakonungur-
inn var áhugasamur um
ljósmæðrafræðslu
Því var skjóta inn í, að Jörund-
ur hundadagakonungur hafði það
á fjölbreyttri stefnuskrá sinni,
þegar hann kom til íslands, að
efla ljósmæðrafræðsluna. Talið er
að Maddama nokkur Malmquist,
sem var ljósmóður í bænum og
gift virkisstjóra hundadagakon-
ungsins í Batteríinu, hafi vakið
athygli Jörundar á málinu og leitt
honum fyrir sjónir að endurbætur
yrði að gera á þessu sviði. Til er
enn bréf sem hún skrifaði Jörgens-
en þann 13.ágúst 1809, þar sem
hún kvittar fyrir „hið veitta leyfi
og skipun um að taka til kennslu
og annast um kvenpersónur þær,
sem hæfar geta talizt og til þess
fallnar að læra það, sem nauðsyn-
legt er og dugir til að geta sem
starfað að ljósmóður vísindum.“
Virðist maddaman hafa verið hin
áhugasamasta og haft ákveðnar
hugmyndir um, hvernig að þessu
skyldi staðið. Aukin heldur hefur
hún verið tilbúin að taka að sér
fræðsluna. En þetta framtak
maddömmunnar og hundadaga-
konungsins hefur ugglaust verið
jafnt skammvinnt og valdatíð hans
á íslandi.
Loks kemur að stofnun
skólans
Yfirsetukvennaskóli íslands er
síðan formlega stofnaður 1912.
Háskóli íslands hafði verið settur
á laggirnar árið áður. Læknaskól-
inn er lagður niður og úr verður
læknadeild háskólans, án þess að
frá því sé gengið, hvernig eigi að
leysa kennslumál ljósmæðra.
Landlæknisembættið er þá ekki
heldur í tengslum við kennsluna,
amk ekki samkvæmt lögum. Sú
kynduga staða kom því upp, eftir
stofnun Háskólans, að ljósmæðra-
fræðslan er í raun og veru á
berangri og enginn bar að lögum
að fylgja henni fram.
Vitanlega átta menn sig fljót-
lega á þessu og Guðmundur
Bjömsson, landlæknir lagði fram
tillögu um að stofnaður yrði sér-
stakur skóli fyrir ljósmæður og
yrði landlæknir aðalkennari hans,
en skipaðar ljósmæður í Reykjavík
önnuðust verklega kennslu. Eftir
töluvert japl og jaml og fuður í
sölum Alþingis sneri þingnefnd,
sem málið var statt í, sér til for-
seta læknadeildar, sem þá var
Guðmundur Magnússon og spurði,
hvort kennsla ljósmæðra gæti far-
fram á hennar vegum. Guð-
mundur Magnússon tók dræmt í
það, bar við fjársvelti og kennara-
skorti. Alþingismenn brugðu við,
skelfingu lostnir við þá tilhugsun,
ef hægt yrði að nota þetta mál til
að hin fjárfreka stofnun sem
margir töldu Háskólann vera,
þyrfti nú ofan á annað að bæta
við sig„hálaunuðum dósent eða
prófessor." Lyktir urðu, að tillögur
landlæknis Guðmundar Bjömsson-
Myndskreyting úr bókinni. Kynfæri kvenna.
ar náðu fram að ganga og skólan-
um komið á laggimar.
Kennslan fór fram í Farsóttar-
húsinu við Þingholtsstræti 25, en
síðan lengst af á heimili Þuríðar
Bárðardóttur, ljósmóður að Tjarn-
argötu 16. Hún var í hópi stofn-
anda Ljósmæðrafélags íslands
1919, og lét málefni stéttarinnar
til sín taka af skömngsskap. Þar
var skólinn til húsa þar til hann
fékk samastað í Landsspítala-
byggingunni 1930. Guðmundur
Bjömsson var svo sem ráð hafði
verið fyrir gert aðalkennari við
skólann, en fyrstu ljósmæðumar
sem kenndu var vom Þómnn
Björnsdóttir, Þórdís Carlquist
Jónsdóttir og Þuríður Bárðardótt-
ir.
Vert er að geta þess að sama
ár og skólinn tók til starfa, gaf
landlæknir út sóttvarnarbók og
sótthreinsireglur. Einnig var nú
beint sjónum að því að veita ljós-
mæðmm fræðslu um, hvemig
fylgjast mætti með heilsufari verð-
andi mæðra og eftiriiti með
ungbömum.
Landsspítalastof nunin
varð skólanum til fram-
dráttar
Skólanum var að sjálfsögðu sett
reglugerð og á næstu ámnum eft-
ir stofnun hans.em öðmhveiju
gerðar breytingar á námsefni og
tilhögun eins og gengur. Þegar
Ljósmæðrafélagið er stofnað 1919
hefur það greinilega á stefnuskrá
sinni að efla starf skólans, bæta
námsbókakost og beita sér fyrir
meiri fjárveitingum til skólans.
Vemlegar breytingar verða eft-
ir að Alþingi samþykkir fmmvarp
Ásgeirs Ásgeirssonar um skólann
1924 og minnzt hefur verið á.
FYumvarpið hafði verið samið í
samráði við stjórn Ljósmæðrafé-
lagsins. Námstíminn er lengdur,
inntökuskilyrði hert og fleira. I
þeim lögum er starfsheitið ljós-
móðir formlega ákveðið í stað
yfírsetukonunnar.
I því horfi hélst svo menntun
ljósmæðra til 1930, þegar Lands-
spítalinn tók til starfa. Kennslan
var flutt þangað, og hin verkelga
kennsla fór vitanlega fram á fæð-
ingardeild spítalans. Guðmundur
Björnsson hvarf nú frá, vegna
veikinda. Hann hafði útskrifað
yfir 200 ljósmæður í embættistíð
sinni.
Auk þess sem öll aðstaða skól-
ans gerbreyttist hefur það ugg-
laust verið honum til framdráttar,
að þáverandi landlæknir Vilmund-
ur Jónsson, hafði tekið sæti á þingi
og flutti hann nú fmmvarp á Al-
þingi. Helztu nýmæli vom, að
yfirlæknir og yfirljósmóðir fæð-
ingadeildar skyldu vera aðalkenn-
aramir. Einnig var gert ráð fyrir,
að nemendur fengju áfram að
kynnast ljósmæðrastörfum í
heimahúsum, nemar fengju styrk,
sem næmi fæðiskostnaði, hús-
næði, vinnuföt og þjónusta
endurgjaldslaust. Námstími var
lengdur í eitt ár.
I Ljósmæður á íslandi 2.bindi
segir, að snarpar umræður hafi
orðið á þingi. Ýmsum hafí þótt
óþarfi að lengja námið. Einn þing-
maður staðhæfði að þá fengjust
aðeins lélegar stúlkur til starfans
„sem minna gerir heimilum til, þó
að séu í burtu árlangt." En fmm-
varp Vilmundar náði fram í þeirri
mynd, sem hann hafði ætlað sér.
Og með þeim varð mikil breyting
á aðstöðu nemenda og þeir og
skólinn fengu nú fastan samastað.
Byg’ging’aframkvæmd-
ir dragast á langinn -
Þegar gluggað er í sögu skólans
þessi 75 ár, virðist einsætt, að
Ljósmæðrafélagið hefur alla tíð
borið hag hans fyrir bijósti og
studdi hann á ýmsa lund. Gerði
samþykktir og sendi út áskoranir,
þar sem ótvíræður metnaður um
skólann kemur fram. Þó að mönn-
um væri ljóst, að úrbóta í þessum
efnum væri þörf, hefst ekki bygg-
ing Ljósmæðraskólans og fæð-
ingadeildar Landsspítalans fyrr en
1946.
Þó að lög um skólann, 'sem Vil-
mundur Jónsson hafði beitt sér
fyrir upp úr 1930 væru merk í
sjálfu sér, þurfti öll starfræksla
skólans að vera í stöðugri end-
umýjun. Ljósmæðrafélagið hvetur
til þess, að efnt sé til námskeiða
og einnig er áhugi á að lengja
námið. En hvað sem því leið voru
ekki gerðar breytingar á lögum
um skólann fyrr en 1964 og hefur
þá trúlega flestum þótt það orðið
tímabært og vel það. í samantekt
Helgu Þórarinsdóttur sem einkum
er stuðzt við hér segir, að ýmis