Morgunblaðið - 29.06.1991, Blaðsíða 8

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 29. JÚNÍ 1991
8 B
RÓI PATURSSON LJÓÐSKÁLD OG SKÓLASTJÓRI
Er ekkert að skrifa
um þessar munair
RÓI Patursson er eitt kunnasta Ijóðskáld Færeyja, en árið 1986 hlaut hann Bók-
menntaverðlaun Norðurlandaráðs fyrir ljóðabókina Líkasum. Rói segist aldrei hafa
verið hamhleypa við skriftir, en ég heyrði menn samt tala um að það væri slæmt
að hann hefði ekkert tækifæri til að einbeita sér að yrkingum. Frá útkomu Líkasum
hefur hann þannig einungis birt stöku ljóð í timaritum, og nokkur birtust í bók með
myndverkum eftir myndlistarmanninn Amariel Norðoy. I dag er Rói skólastjóri Lýðhá-
skólans í Þórshöfn og starfið á hug hans allan — enginn tími gefst fyrir ljóðið.
ft(lorgiinbladið/Einar Falur
s
g hef lítinn tíma og mörgu að sinna,
ég hef tekið að mér rnörg og krefj-
andi verkefni, svo eins og staðan er
í dag hef ég ekki möguleika á að
setjast niður og skapa eitthvað heildstætt. Því
er kannski hægt að segja með nokkrum sanni
að ég sé ekkert að skrifa um þessar mundir,"
segir Rói. „Það að skrifa er að geta sest niður
í ró og næði og einbeitt sér að textanum og
skopuninni. Þessvegna skrifa ég ekki. En ann-
ars er ég alltaf að skrifa eitthvert smáræði,
hitt og þetta, og er sískrifandi á þann hátt —
svo þetta er dálítið snúið. En ég er ekki með
bók í smíðum og vinn ekki að neinu sérstöku
verkefni á þeim vettvangi."
Fjalla um skáldskap I stað þess að yrkja
„Að fá þennan skóla hér til að starfa vel
er áskorun fyrir mig, það er ekki síður list-
rænt og spennandi en að semja góða bók. Hér
kemur saman hópur af ungu fólki á aldrinum
17 til 25 ára sem ég hef mikil samskipti við
og ræði við um menningu, stjórnmál og heim-
speki. Metnaður minn beinist að því að gera
þennan lýðháskóla sambærilegan við þá bestu
á Norðurlöndum og það er mjög spennandi
verkefni. Ég hef verið hér í tvö og hálft ár,
en geri ráð fyrir að það taki svona fimm ár
að ná því markmiði."
— En setur það ekki pressu á sál skáldsins
að vera ekki með neitt verkefni í bókarformi
á skrifborðinu?
„Nei, í rauninni ekki. Ég hef svo margt
annað sem kemur í staðinn. Þannig kenni ég
heimspeki hér og ræði þá bókmenntir við nem-
endurna og sæki dæmi hingað og þangað í
færeyskar bókmenntir máli mínu til stuðnings.
Ég kenni einnig við Háskólann: málfræði,
heimspeki og bókmenntir. Þannig er ég alltaf
í sambandi við bækur og bókmenntir, kannski
bara á fræðilegra sviði en áður. I stað þess
að yrkja er ég að fjalla um skáldskap og hef
bara gott af því.“
— Sum skáld segja að það sé ekki hollt að
viðra skoðanir sínar opinberlega.
„Mér finnst það spennandi! Mér finnst ekk-
ert gaman að ræða minn eigin skáldskap en
það er spennandi að fjalla um bókmenntir í
víðu samhengi. Því miður er ég ekki mjög vel
að mér um það sem er að gerast á Islandi, en
ég fylgist betur með því sem er á seyði í Skand-
inavíu, og einnig á meginlandi Evrópu. Það
er skemmtilegt og ég finn mér meira en nóg
að hugsa um.“
Glæpasaga, kvennabókmenntir o g Ijóð
— Þú segist ræða um færeyskar bókmennt-
ir við nemendur þína, hvernig eru færeyskar
bókmenntir í dag?
„Ég er nú enginn sérfræðingur í þeim efn-
um, held ég hafi meiri yfírsýn yfir heimsbók-
menntimar í víðum skilningi, og á sumu í
færeyskum bókmenntum hef ég alls engan
áhuga. En hér er sitthvað spennandi á seyði
og mest um vert er að prósinn hefur fengið
betra og aukið vægi. Ljóðið hefur lengi verið
sterkt og ég vona að svo verði áfram, margir
hafa fengist við að skrifa Ijóð, en nú síðustu
ár hafa skyndilega komið á markað mikið af
skáldsögum og smásagnasöfnum. Ég hef hrif-
ist af nokkrum bókum og tvær komu mér sérs-
taklega á óvart. Annarsvegar skrifaði D.P.
Danielsen spennandi skáldsögu, „Hvoil við sín-
ar náðir", hefðbundna í formi en með mörgum
óvæntum hliðum. Hann var þá 77 ára gamall
og þetta gat hann, gamli maðurinn. Hinsvegar
er „Blíð er summarnátt á Foroya landi“ bók
sem vert er að minnast á. Hún er skrifuð af
einum af bókmenntagagnrýnendum okkar,
Jógvan Isaksen, en hann er lektor við Háskól-
ann í Kaupmannahöfn, hefur mikið skrifað um
bókmenntir og er mjög góður bókmenntafræð-
ingur. í fyrra kom hann þannig óvænt með
fyrstu virkilega góðu færeysku glæpasöguna.
Bókin hefur notið ákaflega mikillar velgengni,
hefur þegar komið út í annarri útgáfu og er
uppseld. Þá hefur hún einnig verið lesin upp
í útvarpinu. Þessi bók er merkileg fyrir margra
hluta sakir. Isaksen sýnir fram á að það er
mögulegt að skrifa „Iéttar“ og algjöriega nútí-
malegar bókmenntir á færeysku. Hér hefur
nefnilega verið tilhneiging til að halda að það„
bókmenntalega liggi í fortíðinni, í sögunni, og
þessvegna hafa menn leitað í hana. En á slíku
ber ekki neitt í þessari bók, hún gerist í Þórs-
höfn í dag, í umhverfi sem fólk þekkir og er
því mjög trúverðug. Bókin er vel byggð, hún
er mjög spennandi og þegar maður byijar að
lesa er ekki mögulegt að leggja hana frá sér
fyrr en síðasta punkti er náð. Þá dæsir maður
og segir „þetta var gott!“ Þetta er klassísk
glæpasaga. Ég held að Isaksen hafi náð í nýja
lesendur, fólk sem aldrei hefur lesið færeyskar
bækur, heldur hefur sótt frekar í hverskonar
danskan sjoppulitteratúr. Það er mjög mikil-
vægt að ná til þessara lesenda, en færeyskar
bókmenntir þykja oft mjög bókmenntalegar, í
þunglamalegustu merkingu orðsins. Ég hef
heyrt að sumir segi að þetta sé ekki færeysk
bók í eðli sínu, en ég er því alveg ósammála;
færeyskt bókmenntamál verður að færa út
landamæri sín og þessvegna þarf að skrifa
svona bækur, og helst mikið af þeim.
Kvennabókmenntir hafa einnig fært okkur
nýja sýn á færeyskt samfélag, nokkrir kvenrit-
höfundar hafa komið fram með nýtt mál, þær
skrifa öðruvísi en forverar þeirra í rithöfunda-
stétt. Frá konum hafa komið allnokkrar spenn-
andi smásögur og skáldsögur síðasta áratug.
„Lifens sommar“ eftir Oddvöru Johansen er
ein 'af bestu bókum síðustu ára, hún er um
uppvöxt stelpu í Þórshöfn og hefur verið þýdd
á sænsku og dönsku. Með kvenhöfundum set
ég líka Katrinu Ottarsdottur kvikmyndaleik-
stjóra, en hún gerði „Atlantic Rhapsody“,
fyrstu fær-
eysku kvik-
myndina. Kvik-
myndin sem
slík er ekkert
meistaraverk
og er gerð af
vanefnum, en
ég hef lesið
handritið og
það er alveg
frábært verk.
Ég lít á hana
sem mjög
spennandi höf-
und og ég bíð
spenntur eftir
því næsta sem
hún tekur sér
fyrir hendur,
en hún er ekki
nema þrítug.
Ég held ég
minnist á tvö
ljóðskáld. Tór-
oddur Poulsen
kom fram á
síðasta átatug.
Hann skrifar
ákaflega góð
ljóð, til að byija
með voru þau
knöpp og meit-
luð en verða
sífellt talmáls-
legi’i. Poulsen
er skáld sem
hefur síðustu
tíu ár verið að fjalla um hinar dekkri hliðar
Þórshafnar, með sterkri tilfinningu fyrir máli
og formi. Annað áhugavert ljóðskáld er Carl
Johan Jensen, en hann lærði á íslandi og hef-
ur verið að þýða úr íslensku. Carl Johan þykir
á margan hátt ögrandi, hann fer sínar eigin
leiðir og hefur einstaklega sterk tök á tung-
unni og fagurfræðilegum möguleikum hennar."
— Einhvers staðar las ég að kenningar hans
Rói Patursson
um skáldskap þyki umdeildar.
„Já, hann hefur verið róttækur í þeim efnum
sem kalla mætti póst- módemisma. Hann seg-
ir að ljóðmál, mál skáldskaparins, eigi að skapa
alveg nýtt mál, mál sem er hans eigið. Og það
gerir Carl Johan, hann skapar ný orð og nýjar
orðmyndir. Hann segir að ef menn vilji endur-
skapa raunveruleikann eigi þeir að skrifa rit-
gerðir, ekki Ijóð, því lögmál skáldskapar séu
einstök. Margir skilja ekki hvað hann er að
fara, verk hans
og kenningar
hafa vakið deil-
ur, en þetta
sem ég hef
nefnt er að
mínu mati það
sterkasta í fær-
eyskum bók-
menntum í
dag.
Það er gott
ef rithöfundar
fá viðbrögð við
skáldskapnum,
ég held það sé
of algengt að
færeyskum
höfundum sé
mætt með
þögn og af-
skiptaleysi. Við
eigum hér
skapandi og
atorkusama
höfunda á borð
við Jens Pauli
Heinesen, sem
hefur skrifað
margar fínar
bækur, en það
hlýtur að skapa
óvissu fyrir
hann sjálfan að
hann hefur i
raun aldrei
fengið nein við-
brögð, engin
umræða hefui’ verið um verk hans, þrátt fyrir
að hann er mjög þekktur höfundur. Fólk á að
sýna viðbrögð og oft er gott að pirra það að-
eins til að kalla viðbrögðin fram.“
Alheimur Heinesens
— Svo þú télur að færeyskar bókmenntir
séu að styrkjast?
„Já, færeyskar bókmenntir eru tvímælalaust
í sókn. Sjálfsímynd þeirra styrkist sífellt. Eftir
fimm ár verður ekki eins auðvelt að hafa yfír-
lit yfir bókmenntir okkar og það var fyrir tíu
árum og það er mjög gott. Það fínnast sífellt
fleiri svör við spumingunni um hvað sé fær-
eysk menning, sjónarhornunum fjölgar.
Hinsvegar er spurning um það hvenær fær-
eyskir stjórnmálamenn fari að vakna til vitund-
ar um að sjálfstæð og skapandi list kostar
peninga. Það kostar peninga að skrifa bók og
höfundar hér verða yfírleitt að fá sér vinnu til
að geta kostað skriftimar. Gæðakröfur aukast
sífellt og þetta gengur ekki til lengdar. Það
þarf að stofna sjóð sem gerir skapandi lista-
mönnum kleift að sitja og vinna að sínu með
góðri samvisku í einhvem tíma í senn. Þannig
er það á hinum Norðurlöndunum."
— Hvað getur þú sagt mér um stöðu þeirra
eldri höfunda færeyskra sem skrifuðu á
dönsku, eins og William Heinesen. Hefur hann
haft áhrif á þróun bókmennta síðustu áratuga?
„Já, Heinesen hefur tvímælalaust haft áhrif,
en samt ekki á þá höfunda sem vom samtíða,
og tilheyra kannski kynslóðinni á eftir honum.
Það að hann skrifaði á dönsku skapar vissa
fjarlægð og oft hefur verið deilt um hvort
hann sé færeyskur höfundur eða danskur. Þá
eru ekki mörg ár síðan íhaldssamir fjölmiðlar
hér voru enn á móti honum, og það var pín-
legt því William var þá að nálgast nírætt og
enn að skrifa. Það var sagt að hann væri gam-
all kommúnisti, og svo framvegis. Þetta var
gamall og neyðarlegur arfur úr fortíðinni, og
maður skammaðist sín fyrir að lesa slík skrif,
en í dag nýtur William Heinesen virðingar,
sama hvar menn standa í stjómmálum. Að
mínu mati eru bækur hans ákaflega þjóðlegar
og ég held að hann hafi haft mikil áhrif á
yngri kynslóðimar, þess má bæði sjá merki í
kvennabókmenntum og hjá yngri ljóðskáldum.
Það glittir þannig víða í „alheim" Heinesens í
nýjum færeyskum bókmenntum. Yngra fólk
hér hefur upplifað hann sem stóran, færeyskan
rithöfund, og þá skiptir ekki meginmáli að
hann skrifar á dönsku heldur er það söguheim-
urinn sem er alfæreyskur; hvort sem litið er á
skopskynið, náttúmskynjunina eða smábæinn
sem hann skrifaði um.
William Heinesen var virkur í færeysku
menningarlífí í næstum 70 ár. Hann var ekki
bara rithöfundur, heldur var hann líka snjall
listmálari, hann var brautryðjandi í tónlistarlíf-
inu og vann að leiklist. Hann var vissulega
mikill listamaður."
RÓI PATURSSON
oróini
nekur orð eru myrk
og seta dimm spor
summi eru Ijós
og kasta ongan skugga
eg vóni teimum góðan túr
og blomstrandi avkom
»eg« tað hvorvur í tómleikanum
»elski« tað druknar í streyminum
»teg« tað umskapast á leiðini
tev orðini sum leitaðu eftir nýggjum landi
vendu sær í flognum og komu aftur
sum rovfuglar við sterkum klóm
og fremmandum eygum
eg eigi onki orð og soleiðis skal tað vera
eg skiiji ongi orð og tað er gott
Ljóðið er úr bókinni Líkasum, fró 1985, sem
höfundurinn hlaut Bókmenntaverðlaun Norður-
landaróðs fyrir.