Morgunblaðið - 31.12.1995, Blaðsíða 10

MORGUNBLAÐIÐ
(
10 B SUNNUDAGUR 31. DESEMBER 1995
■W- -W-JÁLPRÆÐISHERINN
m ■ er litrík alþýðuhreyfing.
Sérstaða hans feist í því
að hann er líknarhreyf-
ing sem byggir á því að trúboð og
líknarstarf er samofið lífí og starfi
hreyfingarinnar.
Hjálpræðisherinn á uppruna sinn
í Englandi. í bókinni er fjallað um
rætur hans þar. Fyrstu leiðtogar
Hersins voru hjónin Catherine og
William Booth, en þau mótuðu þann
sérstaka stíl sem einkennt hefur
Hjálpræðisherinn frá upphafi þar
sem konur standa í forsvari jafnt
og karlar. Höfundur kemst meðal
annars að þeirri óvæntu niðurstöðu
að hlutur Catherine Booth hafi síst
verið minni en hlutur eiginmanns
hennar. Við grípum niður í bókinni
þar sem teningunum er kastað og
ekki verður aftur snúið hjá þeim
hjónum á þeirri braut sem lá að
stofnun þessarar hreyfingar.
Ljósm.: Þjóðminjasafn.
CATHERINE Booth, eiginkona Williams Booth, WILLIAM Booth , hershöfðingi
móðir Hjálpræðishersins. Hjálpræðishersins.
Andinn tekur í taumana
Þegar leið á seinni hluta 19. ald-
ar sáu hugsandi menn að hreinrækt-
uð fijálshyggja gat ekki þjónað sem
siðferðileg réttlæting ríkjandi fé-
lagslegs ástands. En eins og áður
segir höfðu skuggahliðar iðnvæð-
ingarinnar vakið vitund kirkjuleið-
toga og leikmanna um það að krist-
inn náungakærleikur krefðist þess
að brugðist væri við eymdinni sem
stór hluti verkalýðsins lifði í um
miðja 19. öld. Andstæðumar í sam-
félaginu báru vitni um himinhróp-
andi ranglæti og það þurfti leiðtoga
með andagift spámannsins til þess
að sýna fram á að þetta ástand
væri ekki óhjákvæmilegt.
Auðstéttimar og betri borgarar
óttuðust mjög byltingar alþýðunnar
og sósíalismann. Það var almennt
litið svo á að örbirgð sú sem þjak-
aði verkalýðinn væri honum sjálfum
að kenna og að eina ráðið til að
bæta ástandið væri bætt líferni og
iðjusemi einstaklinganna. Efling
kristindómsins meðal alþýðunnar
var því af mörgum talin eina leiðin
til þess að bæta kjör alþýðunnar
og tryggja reglu og siðgæði í samfé-
laginu. Þetta er nauðsynlegt að
hafa í huga þegar við skoðum svið-
ið þar sem William Booth haslaði
sér völl. Ýmsir fylgdust með honum
af áhuga en af mismunandi hvötum.
Sumir öfunduðu hann því hann virt-
ist geta það sem þeir höfðu gefist
upp á, eða gátu ekki. Þeir sem
misstu spón úr aski sínum, eins og
kráareigendur og framleiðendur
áfengis, hötuðu hann vegna þess
að hann boðaði algert bindindi. At-
vinnurekendur höfðu áhuga á þeim
áhrifum sem frá boðun Booths staf-
aði vegna þess að það var þeirra
hagur að fá samviskusama og
trausta verkamenn til vinnu. Lög-
regluyfirvöld iitu vakningarsam-
komur hans homauga vegna þess
að þeim fylgdu oft í upphafi uppþot
og óeirðir. Reynt var að hindra sam-
komumar og jafnvel banna þær á
þeim forsendum að þær æstu lýð-
inn. Stjómmálamenn og þjóðarleið-
togar sem fylgdust með í fjarlægð
tóku helst eftir þeirri félagslegu
aðstoð sem varð til í kjölfar vakning-
arinnar. Einstaka auðmenn biðu
átekta og vora tilbúnir að opna
pyngjur sínar til að styðja við starf-
ið þegar þeir sáu árangúr.
Persónulegar aðstæður Booths í
byijun sjötta áratugarins voru þann-
ig að hann hafði brennt að baki sér
brýr sem kennimaður innan Meþód-
istakirkjunnar. Kirkjur og sam-
komuhús meþódista vora lokuð fyr-
ir honum þó svo um kenningarlegan
ári upp á 100 ára starfsafmæli sitt á ís-
landi. Af því tilefni hefur Pétur Pétursson,
prófessor við Guðfræðideild Háskóla íslands,
skrifað bók um sögu Hersins sem heitir Með
himneskum armi.
SIGURBJÖRN Sveinsson, Hólmfríður Hermannsdóttir, kona hans,
og dóttir þeirra.
ágreining hafi ekki verið að ræða.
William Booth, eða réttara sagt
eiginkona hans Catherine, hafði
neitað að beygja sig fyrir valdi þeirr-
ar greinar Meþódistakirkjunnar sem
hann vann fyrir (The New Connecti-
on). Hann hafði í staðinn valið sér
starfsvettvang hins fijálsa umferð-
arpredikara sem var að vísu óör-
uggt lífsviðurværi, en bauð upp á
nýja möguleika. Frá unglingsáram
virðist það hafa verið hugsjón Will-
iams Booths að verða vakningarp-
redikari og áður en hann varð tví-
tugur hafði hann vakið eftirtekt sem
áhrifaríkur predikari, en nú stóð
HALLDÓR Laxness þekkti
vel Sigurbjörn Sveinsson,
skáld Hjálpræðishersins.
Fyrri hluti skáldsögu Hall-
dórs um Sölku Völku ber
nafnið Þú vínviður hreini, en
það nafn skírskotar til hjálp-
ræðissálms Sigurbjörns. Með
ítarlegri umfjöllun um starf
Hjálpræðishersins í þorpinu
Óseyri við Axlarfjörð, má
segja að Halldór verði á viss-
an hátt sjálfur eitt af skáldum
Iljálpræðishersins.
HÖFUNDUR bókarinnar um
Hjálpræðisherinn er dr. Pétur
Pétursson, prófessor við guð-
fræðideild Háskóla íslands.
hann á tímamótum og vantaði verk-
efni sem hæfði honum.
Mál Booths kom upp á kirkju-
þingi árið 1861 en sú samkoma
hafði með málefni sem upp komu í
söfnuði Booths að gera. Þar voru
William Booth settir úrslitakostir,
sem honum þóttu afarkostir, sem
Úr nýjum bókum
Hjálpræðisherinn á íslandi heldur á þessu
hann yrði samt að taka. Hann mátti
sem sagt ekki ferðast og halda sam-
komur nema með samþykki yfír-
stjórnar kirkjunnar.
Catherine, eiginkona Williams,
hafði þögul fylgst með umræðunum
á ráðstefnunni af áhorfendapöllun-
um, en þegar úrslitakostir voru sett-
ir fram og maður hennar hikaði þá
hélt hún ekki aftur af sér og kall-
aði yfir fundarmenn það fleyga orð,
sem segja má að sé fyrsta heróp
Hjálpræðishersins - NEVER. Aldr-
ei skyldi maður hennar þurfa að
sætta sig við slíka afarkosti. Og við
það sat. William Booth og kona
hans yfirgáfu Meþódistakirkjuna
sem fijálsir leikmannapredikarar
með framtíðina fyrir sér sem alger-
lega óskrifað blað. Segja má að
þetta sé lykilatburður í sögu Hjálp-
ræðishersins. Ef finna ætti eitthvert
eitt atvik sem hrinti þeirri atburða-
rás af stað sem leiddi til stofnunar
Hjálpræðishersins þá var það þessi
atburður, enda er honum oft haldið
á lofti innan hreyfingarinnar þegar
sögulegra atburða er minnst.
Skáld Hjálpræðishersins
í bókinni er fjallað ítarlega um
komu Hjálpræðishersins til Islands
og viðbrögð manna við honum.
Starfshættir hersins vora alger nýj-
ung fyrir íslendinga, enda mætti
hann mótstöðu margra, og oft varð
Hjálpræðishersfólk að skotsgæni í
umræðum manna á meðal. í bók-
menntum þjóðarinnar skipar Herinn
veigamikinn sess, sérstaklega má
nefna skáldsögu Halldórs Laxness,
Sölku Völku, þar sem hann gegnir
lykilhlutverki. Fyrsti hluti sögunnar
heitir Þú vínviður hreini, en það
heiti er sótt í sálm eftir Sigurbjörn
Sveinsson, sem nefndur hefur verið
skáld Hjálpræðishersins. í bókinni
er fjallað um Sigurbjörn og þennan
fræga sálm og í beinu framhaldi
er Ijallað um hvernig Halldór Lax-
ness nýtir sér þessar fyrirmyndir í
bók sinni.
„O, vínviður hreini“
Þennan vetur í Bolungarvík yrkir
Sigurbjöm sálminn fræga: „Hinn
sanni vínviður“ út frá Jóhannesar-
guðspjalli, kafla 15, versunum 1-4.
Þetta trúarljóð hefur Halldór Lax-
ness gert frægt í skáldsögunni
Sölku Völku, eins og fjallað verður
nánar um hér á eftir. í núverandi
útgáfu er sálmurinn örlítið breyttur
frá því hann birtist upphaflega. Hér
fylgir hann í frumgerðinni:
0, vínviður hreini, þú eilífi eini,
Eg ein er sú greinin sem fest er við þig.
I gleði og harmi, með himneskum armi
Minn hjartkæri Jesú þú umvefur mig.
Kór:
Ei þvílíkan vínvið eg þekki,
Sem þú, herra Jesú, ert mér.
:,: Um eilífð eg sleppi þér ekki,
Eg allur er samgróinn þér:,:
0, vínviður hreini, þú eilífi eini,
Eg allan minn vökva og kraft dreg frá þér.
Eg inn við þitt hjarta finn ástarlind bjarta,
Minn elskaði Jesú, sem hugsvalar mér.
0, vínviður hreini, þú eilífi eini,
Sem aldrei munt visna, eg held mér við þig.
Nær blóðugur er svitinn og sárastur hitinn,
í svalandi skugga þú varðveitir mig.
Hér kemur trúarskáldið Sigur-
björn Sveinsson fram sem þroskaðri
trúmaður en í fyrri ljóðum sínum.
Fórnarverk Krists á krossinum er
ekki lengur eins og aðgöngumiði
að paradísarsælu bemskunnar -
ekki lengur eins konar tæki til að
flýja inn í sæluna. Samsemdin við
Krist er dýpri og hún hefur öðlast
tilgang í sjálfri sér. Boðskapur ljóðs-
ins er fyrst og fremst Kristsmiðlæg-
ur. Gleði skáldsins yfir náttúrunni,
birtu hennar, göfgi og tign er nú
samþætt gleðinni í Kristi og frelsinu
fyrir fómarverk hans. Náttúru-
skynjun skáldsins og tilfínningin
fyrir mætti náttúrunnar og dýrð
nýtist skáldinu hér til að tjá trúar-
traustið til Krists. Öll framtíðarvon
skáldsins beinist nú að Kristi. Hann
er ekki aðeins sá sem opnar dymar
að paradís, hann er sjálfur dyrnar
eins og segir í níunda versi tíunda
kafla Jóhannesarguðspjalls.