Norðanfari - 02.11.1882, Blaðsíða 1

Akureyri, 2. íióvemlber 1882.
21. ár.
Eru bráðabyrgðarlðgin 16. felbrúar
1882 samkvæm stjóruarskrá vorri?
Brdðabyrgðarlögin 16. febrúar p. á. bafa
nú í kelztu blöðum vorum fengið þungan
áfellisdóm, sem vonlegt er; pannig flytur
«Fróði» í III. árg. 76. blaði ágæta ritgjörð,
sem sýnir mönnum fram á bversu óeðlileg,
ranglát og óhafandi lög pessi sjeu; í «ísafold»
skýrir dr. Grímur Thomsen ljóslega frá liver
afleiðing af slíkum lögum hljóti að verða, ef
afpingi sampykki pau, en eins og honum er
lagið er petta gjört með mjúkum orðum, sem
í fljótu bragði ekki eru snarpari átöku en
líknabelgurinn — að líkindum heíir verið —
sem Sæmundur fróði geymdi kölska í á altar-
inu í Odda!! Enn eins og Sæmundur átti
alskosti við kölska í pcssum mjúku umbúð-
um, eins vona jeg að dr. Grími með aðstoð
annara góðra manna auðnist á næsta pingi
að hlaða sverði að höfði pessara —, maður
verður vænti jeg að segja — laga, en ekki
ólaga.
«Norðanfari» hefir einnig í nr. 21.—22.
p. á. haft meðferðis mjög góða ritgjórð um
lög pessi Og má eitt með öðru telja lienni
til gildis, að hún virðist bera pað með sjer
að hún sje skrifuð eptir löglærðan mann. —
Grein pessi telur lögin óhafandi og óeðliiega
til orðin," sýnir fram á að ekki hafi brýna
nauðsýn borið til að gefa pau og dregur loks
efa á að pau sje samkvæm stjórnarskránni.
J>að mætti nú virðast að nóg væri með
öllu til týnt, til að sýna og sanna gildi og
gæði pessara bráðabyrgðarlaga en par eð jeg
hefi hvergi sjeð sjerstaklega athugað hvort
pau ekki kæmu beinlínis «í bága við stjórnar-
skrána», skal jeg leyfa injer með fáin orðum
að athuga petta atriði, jafnvel pó jeg verði j
að taka pað pegar fram að jeg er enginn
lagamaður, en peirri skyldu hefijeg fulluægt,
sem enginn íslendingur ætti að vanrækja,
nefnilega að kynna sjer grundvallarlög vor.
Hvað er pað pá, sem stjórnarskráin kallar
16g? J>að, semalpingifellstáog
k o n u n g u r s a m p y k k i r, pví 1. gr.
hennar segir: «löggjafarvaldið er hjá konungi
og alpingi í sameiningu», allt svo er
ekkert lirein og bein lög nema pað sem báðir
hlutar löggjafarvaldsins hafa komið sjer sam-
an uin. — 11. gr. stjórnarskrárinnar kveður
svo á: «J>egar brýna nauðsyn ber til,
getur konungur gefið út bráðabyrgðarlög
milli alpinga; eigi mega slík lög samt
koma í bága við stjórnarskrána og ætíð skulu
pau lögð fyrir næsta alpingi á eptir». Með
pessari grein veitir stjórnarskr. ráðgjafan-
um heimild til að leita staðfestingar á
bráðabyrgðarl. en bindur pað peim skilyrðum
að brýna nauðsyn purfi til pess, pví
sje hún ekki til staðar er pað stjórnarskrár-
brot.
J>að getur engum blandast hugur um
að 11. gr. meinar ekki ineð pessari «brýnu
nauðsyn» nokkurra krónu tekjumissi fyrir
landssjóð, sem alpingi með yfirlögðu ráði
ákveður, heldur einungis pau atvik, sem
hvorki stjórnin gat sjeð áður en hún leggur
lagafrumvörp fyrir pingið í hvert skipti, eður
pað sem pitiginu hlaut að vera ineð öllu
hulið áður en pað lýkur starfa sínum; með
öðrum orðum: pessi brýna nauðsyn getur
að eins orðið til milli pinga, fyrir — svojeg
brúki gamallt spakmæli stjórnarinnar — rás
viðburðanna, en orsökin má ekki koma í bága
við pau fjármál, sem pingið hefir útkljáð og
konungur veitt staðfestingu sína. Bráða-
byrgðarlög eru mjög náskyld ráðstöfunum,
sem sjerhver stjórn hlýtur að hafa vald til að
gjöra t. a. m. banni á móti innflutningi
penings úr peim löndum par sém sýki
gengur o. s. frv.
23. gr. stjórnarskrárinnar kveður svo á:
«Engann skatt má áleggja, nje breyta, nje
aftaka nema með lagaboði».
Koina nú ekki bráðabyrgðarlögin hjer í
beina mótsögn við fyrirmæli stjórnarskrár-
innar? Hvaða tilgang hafa pessi bráða-
byrgðarlög annan en pann, að leggja
s k a 11 á herðar landsmönnum, sem hið
sameinaða löggjafarvald hafði afljett og burtu
tekið með góðum og gildum lögurn; já,
Skólaineistaratal
á Hólum í Hjaltadal.
(Framhald).
6. Elín; hún giftist pórsteini á Hliðar-
enda jþórleifssyni, og var peirra einberni:
þrúður. kona Mag. Bjarnar byskups á
Hóluin J>órleifssonar.
Þórlákur byskup Skúlason andaðist 4.
jun. 1656, 4 59. aldursári. Enu Kristin
lifði hann allt til 1694 og var hun 84 ára
að aldri, er hún Ijezt, og pótti verið hafa
hin bezta og göfugasta kona. Urðu pau
jpórlakur byskup og hún hin kynsælustu.
15. Magnús Olafsson.
Magnús pessi var af litlum ættum
kominn. þá er hann var barn hafði hann
fundist á móður sinni dauðri milli bæa 1
Svarfaðardal. Enn hann var maður gáfaður
og varð síðan mikill lærdómsmaður. Hanu
var vígður til prests að Yóllum í Svarfaðarda
(1591), enn hætti par aptur prestskap eptir
11 ár, einhverra orsaka vegna. Mun hann
pá hafa að Hólum farið og hjálpað Guðbrandi
byskupi við bókaútgáfur, og siðan var hann
tvo vetur skölameistari par fyrir þórlúk
Skúlason (veturna: 1620 til 1621 og 1625
til 1626), eins og áður er getið. Enn
Laufas var honum veitlur 1622. Magnús
var og fornfræðingur og setti Snorra-Eddu
á latínu fyrir þórlák byskup Skúlason.
Kona síra Magnúsar var Agnes dóttir síra
Eiríks, prests á Auðkúlu (1573 til 1598),
Magnússonar. Yar peirra dóttir Steinvör,
er giftist Sigurði syni Bjarnar á Laxamýri
Magnússonar í Stóradal, Árnasonar. Sonur
Sigurðar og Steinvarar var Magnús prestur
á Kvíabekk (1673 til 1706).
16. Vigfús Gíslason.
Hann var sonur Gísla lögmanns í
Bræðratungu og albróðir Kristinar, húsfreyu
þórláks byskups Skúlasonar (14). Vigfús
var maður skarpvitur og vel lærður utan-
lands og innan. j>á er þórlákur Skúlason
fór utan til byskupsvígslu, gjörðist Vigfús
skólameistari á Hólum (1627). Var hann
— 65 •—
Nr. 38—34.
meira að segja, pau (0: bráðabyrgðarlögin)
koma með pá nýlundu, að pau eiga að verka
framfyrir sig (á undan pví pau voru og urðu
til) á pví tímabili, sem íslendingum var boðið
að breyta allrapegnsamlegast eptir öldungis
gagnstæðum skattgjaldslögum.
Ilvað skyldi verða sagt um pann prest,
sem færi að skýra og ferma barn, sem ekki
væri orðið til i móðurlífi? jeg held að hann
yrði kallaður hálfviti, en líkt leyfir ráðgjafinn
sjer, pví pað er auðsætt að bráðabyrgðarlögiu
hafa ekki til orðið í hans höfði fyrri en hjer
um bil 3 mánuðum eptir að pau eiga að
gilda fyrir almenning. — Skárri er pað
rjettarvissan!
j>að sannast á pessum stuttu lögum að
«opt veltir lítil púfa pungu hlassi» pví pau
virðast vera móti anda laga 24. ágúst 1877
um birting laga og tilskipana, pví par er
auðsjáanlega meint að engin lög geti verkað
til baka, heldur er par tiltekið hvenær lög
«skuli ná gildi» um ókominn tíma 0: eptir
að pau eru til orðin og staðfest, heldur virð-
ast pau par að auki beinlínis umhverfa bók-
staf og anda stjórnarskr. þetta er pó að
minni meiningu ekki hið hættulega við lögin,
pví petta framansagða er öllu fremur hlægi-
legt og afkáralegt enn hættulegt, pví pær
ráðstafanir, sem gjörðar eru eða verða gjörðar
móti ákvæðum stjórnrskr. má óhætt álíta
sem lögleysu, en hættan er í pví innifalin ef
stjórninni væri komið uppá að breyta skatt-
gjaldslögum eptir eigin geðpótta, prátt fyrir
skýlaus ákvæði alpingis.
Tekjuaflinn í fjárlögunum samanstendur
ekki af öðru en sköttum, sem hið sameinaða
löggjafarvald hefir komið sjer saman um að
gilda skuli, alltsvo er sjerhver lögheimiluð
skattgjaldsgrein einn liður af fjárlögunum
eins og hlekkur í heilli festi; líði pingið
stjórninni að brjóta einn hlekkinn, er festin
brotin og löggjafarvald alpingis, sem stjórnar-
skráin heimilar pví í fjármálum jaframt brotið
á bak aptur. — Stjórninni finndist sjer pá,
að líkindum, eins heimillt að breyta fjárlög-
unum í heild sinni með bráðabyrgðarlögum
par skólameistari í prjá vetur (1627 til
1628, 1628 til 1629 og 1629 'til 1630). þá
(1630) hafði hann skifti við Jón Gissurar-
son skólameistara í Skálholti; fór Jón í
Hóla, enn Vigfús aptur í Skálholt. Var
Vigfús skólameistari í Skálholti í 2 vetur
og bjó pá í Bræðratungu. Átti hann um
pær mundir í deiluin við Árna lögmann
Oddsson, unz góðir menn gengu milli peirra
og komu sættum á. j>ar eptir varð Vigfús
sýslumaður i Árnessýslu, hálfri Rángárvalla-
sýslu og Vestmannaeyum, og bjó á Stórólfs-
hvoli. Kona Vigfúsar var' Katrín Erlendar-
dóttir á Stórólfshvoli, Asmundarsonar,
þórleifssonar lögmanns, Pálssonar, þessi
voru börn Vigfúsar og Katrinar:
1. Gísli meistari, er síðar mun getið.
2. Jón eldri, sýslumaður í Arnessýslu
og sat á Stórólfshvoli eptir föður sinn;
hann átti Helgu þórláksdóttur, Arasonar.
3. Jón yngri (Bauka-Jón); hann var
fyrst sýslumaður í Burgarfjarðarsýslu, enn
siðan byskup áHólum. Hann dó frá arm-
æðufullu lífi, pó að nóg væri auðæfin, 30.