Lögberg - 11.03.1948, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 11. MARZ, 1948
ELFRIEDE BJÖRNSSON:
Flóttinn frá Swinemunde
Grein sú, sem hér fer á efiir,
er skrifuð af frú Elfriede Björns
son, ekkju Þorsíeins Björnsson-
ar frá Bae, sem hingað er kom-
in fyrir skemmstu. Skrifaði hún
um jól í Berlín 1946 í blaðið, sem
kom út á Þorláksmessu.
Stuttu fyrir uppgjöf Þýzka
lands vorið 1945 bjó ég ásamt
syni mínum 11 ára gömlum hjá
fjölskyldu systur minnar í
Swinemunde. Þann 12. marz
gerðu Bandaríkjamenn loftárás
á borgina. Rússar komu þeim tii
aðstoðar. Árásarflugvélar þeirra
skiptu þúsundum. Rússar höfðu
þá sótt fram allt að Stettin sem
þá hafði 250.000 íbúa.
Að klukkustund liðinni var
Swinemunde, borg með 24.000
íbúum, orðin að rjúkandi rúst. —
Fjöldamargir lágu dauðir eða
særgir í rústunum. Auk íbúanna
var staddur í borginni fjöldi
flóttamanna og höfðu þeir vagna * sinn
í eftirdragi. Þeir koipu frá Aust-
ur-Prússlandi, Vestur-Prúss-
landi og Pommern.
Tuttugu lík lágu fyrir framan
skóla nokkurn, en fram hjá hon-
um varð ég að fara þegar ég
sótti mjólk. Fyrir framan dóm
húsið gat að líta fjóra menn
hengda og meðal þeirra var ein
kona. Höfðu þau verið hengd á
trjágreinum, og hreyfðust líkin
fyrir hverjum vindblæ. Syni
mínum varð illt við þessa sjón.
A bak þeirra voru festir seðlar
með þessum orðum. “Vi3 erum
líkræningjar”.
Skelfilegir atburðir marka
djúp spor í sálarlíf manns. Sig-
urður' sá einu sinni að höfuð-
laust lík af lítilli telpu var dreg-
ið úr húsarústum. Vélindið stóð
út úr strjúpanum. í marga
daga gat hann varla neytt mat-
ar eða drykkjar fyrir viðbjóði.
24. marz tóku nazistayfirvöld-
in loks þá ákvörðun, að leyfa
fólki að flýja borgina, og fengu
flóttamennirnir tvær járnbraut-
arlestir til umráða. Tilkynning-
ar voru festar upp í tré og hljóð-
uðu svo: “Leyfður brottflutning-
ur kvenna, barna og gamal-
menna. Ákvörðunarstaður er
Oldenborg”.
Af því varð þó ekki að við
• kæmumst þangað. Þangað fór
engin lest framar. Við flótta
mennirnir áðum á ýmsum stöð-
um og líðan okkar fór dagversn-
andi. Fylkisstjórarnir öskruðu
fyrirskipanir, enginn vissi með
vissu hvert halda skyldi, því að
leiðin til Oldenburg var gersam
lega teppt, en þá lagðist okkur
það til, að við fengum að gista
í Calberlah. Þar fengum við
mæðginin og ýmsir förunautar
okkar stóra stofu til umráða, þar
sem allir gátu setið þangað
til rúmin voru tilbúin, en það
var ekki fyrr eit undir morgun.
Svo sem að líkum ræður, fengum
við sízt hið bezta af því sem til
var. — Því miður var þá farið
að bera á þeim þjófnaðarfaraldri
sem nú geisar um landið, ekki
sízt í Berlín.
voru að leita að flóðgáttum
Kielarskurðarins sem var í ná-
grenni við okkur. Tvær sprengj-
ur féllu á staðinn þar sem við
höfðumst við og særði sprengju-
brot bakarameistara nokkurn
og konu hans og borgarstjórann
og hans konu.
Hvarvetna gat að líta þýzkar
hersveitir á flótta, ýmist gang-
andi eða í slitnum vörubílum.
Það var dálítið skringilegt að sjá
liðsforingjana koma í lélegum,
skröltandi bílskrjóðum. Við höfð
umst við í aðalgötu Hannover.
Við Luneborgar-heiði
Galberlah er í 10 km. fjarlægð
frá Gifhorn og er á útjaðri Lune-
burgerheide, en þar var það að
Himmler, “blóðhundurinn”, en
svo er hann jafnan nefndur í
Þýzkalandi, drakk blásýru úr
glasi, stuttu síðar, til þess að
komast hjá að standa reiknings-
skil gerða sinna hér í heimi.
Nú fóru í hönd nokkrar hörm-
ungamætur. Þá var það klukk-
an 12 á miðnætti, að út var varp-
að svohljóðandi tilkynningu: —
“Árásarflugvélar á leið til Bre-
men, eru nú sem stendur yfir
Braunschweig”. Og síðan komu
þær þúsundum saman. Hvergi
var loftvarnakjallari að flýja til,
heldur urðum við að bíða árás-
anna ýmist í rúmunum eða í dag
stofunum hjá fólkinu sem skotið
hafði skjólshúsi yfir okkur. Ein
og ein sprengja féll. óvinirnir
Ummerki nazismans hverfa
Lök og aðrir hvítir dúkar voru
hengdir út fyrir gluggana, öll-
um nazistamerkjum var komið
fyrir kattarnef, og hakakrossfán
arnir rifnir í tætlur. Dóttir gest-
gjafa míns brendi hakakrossinn
en sneið tvenn baðföt úr
reitunum, önnur handa dóttur
sinni en hin handa syni mínum.
Skotdrunur heyrðust í fjarska,
og skulfu fyrir þeim hin lágu
bændabýli, þar sem við höfð-
umst við. Lágfleygar árásarflug-
vélar komu að. Eftirlitsmaður
inn hafði varla tíma til að hrópa
“Leitið hælis; lágfleygar orustu-
flugvélar að koma”.
Síðan rann upp sá dagur er
dauðaþögn ríkti og engin flug-
vél sást á sveimi. Næsta dag
hófst aftur mikill gnýr og ös
á þjóðvegunum. Það voru hinir
fyrstu brynvagnar Bandaríkja-
manna, og stóðu fallbyssukjaftar
albúnir að skjóta út úr þeim, í
allar áttir. Á eftir þeim kom
fótgöngulið.
'*y~r
Ólti og skelfing
Ungu stúlkurnar földu sig í
hálmstökkum, en eldra fólkið
var á gægjum bak við rúður og
lét sem ekkert væri, en þó vor-
um við öll meira og minna
skelkuð og óttuðumst að kveikt
yrði í þorpinu og allir brenndir
inni. Fararstjórarnir höfðu út-
málað fyrir okkur hin ægileg-
ustu hermdarverk sem óvinim-
ir mundu fremja á íbúunum, er
þeir fengju færi á. Auk þess var
hverjum hótað hörðu, sem ekki
snerist til varnar. Kvenfólki var
jafnvel ætlað að taka upp vam-
irnar og ráðast gegn hinum
óvíga her!
Og allir urðu fegnir þegar
Bandaríkjamenn höfðu náð full
um yfirtökum og tekið við stjórn
því að bófaflokkar bæði úr sveit-
um og borgum, voru farnir að
ræna matvöru- og fatnaðarverzl
anir í sveitakaupstöðunum, og
það hafði jafnvel borið við að
flóttamannalestir voru rændar.
Birgðaskemma nauðungarverka-
maanna hafði verið rænd, glugg-
ar brotnir og hurðir.' Nokkmm
dögum áður höfðu hópar úr
Hitlers-æskunni, 16 ára gamlir
unglingar farið um götumar, ot-
að skóflum og sungið: “Wenn
alles vergeht Deutschland be-
steht, undheut’ gehört uns
Deutschland — und morgen die
ganze Welt”.
varla að gefa þeim nokkurn æt-
an bita, en svöruðu kvörtunum
þeirra með þessum orðum: “Þið
hafið skömmtunarseðlana ykkar.
Er það ekki nóg?”
Bandaríkjamenn komu á
styrkri stjórn, síðan komu Bret-
ar og er nú þessi landshluti á
hemámssvæði þeirra.
Nazisti í verki
Borgarstjóri sá, sem nazistar
höfðu sett í embætti, gekk í
þeirri dul, að sér leyfðist enn að
stjórna að nazistiskum hætti. —
Hann ætlaði að koma pólskri
fjölskyldu og okkur mæðginun-
um fyrir í fangabúðum. — Hann
reiddjst er hann sá okkur, sem
vorum íslenzkir ríkisborgarar,
bera fánalit íslands. Og hvort
sem honum þótti ljúft eða leitt,
gat hann ekki hrakið okkur úr
herberginu þar sem við höfð-
umst við. Þaðan fór ég til smá-
bæjar í tíu km. fjarlægð, og síð-
an lengra út í óvissuna. Eg man
ekki hvað þorpin hétu sem við
gistum í. Eg gekk fyrir amer-
íska liðsforingjann, sem stjórn-
aði héraðinu, og bað hann um
dválarleyfi fyrir okkur, unz ég
fengi fararleyfi til Berlínar eða
íslands, svo að ég þyrfti ekki að
dvelja mánuðum saman í fanga-
búðum.
Mig langaði mjög til að sjá
aftur eldri son minn af fyrra
hjónabandi, og hafði ég þá frétt
hvar hann var. Hann hafði ver-
ið herfangi hjá Bretum um stutt
an tíma, en var nú aftur frjáls.
Árum saman var hann hjúkr-
unarmaður í her Þjóðverja í
Rússlandi, en á flóttanum um
Austur-Prússland hafði hann
veikzt af barnaveiki og verið
fluttur sjúkraflutningi til Swine
munde, og þá fékk ég ekki að sjá
hann, því að flóttinn stóð fyrir
henni hvaðanæva, og vildu m.a.
vita hvort unnustinn væri á lífi
eða hvort eiginmaðurinn mundi
nokkurn tíma koma heim.
Þegar í raunir rekur, leita
menn sér vonar og huggunar
með ólíklegasta móti.
Ekki leið á löngu áður en við
fengum fregnir af yngri bróður
okkar. Hann hafði gegnt háu
embætti í Stettin, en óvinir
hans höfðu svikið hann í hendur
Gestapo, og höfðu þeir tekið
hann höndum svo fyrirvara-
laust, að honum vanst ekki tími
til að láta á sig flibba og bindi.
Síðan leiddu þeir hann burt
handjárnaðan. Þetta gerðist
stuttu eftir að tilræðið var
framið við Hitler 20. júní 1944. —
Eftir það dreif þetta á daga
hans. Fyrst var farið með hann
til Berlínar, þaðan til Moabit,
og þar beið hann dóms. — En
þegar Rússar nálguðust, var
hann fluttur í fangelsi í Boszow
í Mecklenburg, og kom frá aéðri
stöðum fyrirskipun um að
hengja alla fangana, en þeir, sem
framkvæma skyldu dóminn,
urðu höndum seinni og björguðu
Rússar föngunum.
Bróðir minn var myrtur
Síðar var honum falið að sjá
um endurbætur á vegakerfi
Mecklenburg-Schwerin, og að
síðustu skipaður stjórnráðsfull-
trúi. — Dó af slysförum ári síð-
ar er hann var að gegna emb-
ætti sínu.
Hann skrifaði okkur þau tíð-
indi, að bróður okkar, Herrmann,
sem áður hafði verið prestur, en
á síðari árum sjúklingur í geð-
veikrahæli í Warthegau, hefði
ásamt ýmsum öðrum sjúklingum
verið styttur aldur með því að
dæla eitri í æðar þeirra. Síðar
h^yrðum við í útvarpinu sagt frá
málaferlum og dauðadómum yf-
ir læknum og hjúkrunarliði
spítala þessa. Einnig lásum við
um það í blaði, sem heitir
“Telegraf”.
Síðar kom sú frétt, eins og
Hrakningar "Bjargar'
Báturinn var að því kominn að
sökkva, þegar hjálpin barst
^horf-
svo mikið
Óvild við fólkið
Nú var hetjubragurinn
inn og enginn þorði
sem æmta á upphafsorðunum í
kvæði Hoffmans von Fallers-
leben: “Deutchland, Deutchland
uber alles”.
Og nú snerist óvildin gegn
flóttafólkinu. Fólkinu í þorpun-
um hefði víst verið skapi næst
að reka okkur, landa sína, burtu.
En meðal flóttafólksins voru
líka Þjóðverjar úr öðrum lönd-
um, allt frá Svartahafi, frá ná-
grenni Lemburg, frá Austur-
Prússlandi, frá Pommern og
Slesíu.
Ibúar þorpanna óttuðust að öll
matvæli yrðu gerð upptæk, og
földu því allt sem falið varð, létu
hina heimilislausu flóttamenn
vinna baki brotnu, en tímdu
dyrum. Er honum batnaði var reiðarslag, að eignir okkar allar
og arfleifð hefði verið gert upp-
tækt af Pólverjum. Pommern,
ásamt Stettin, var þá sem kunn-
ugt er, komið í hlut Pólverja.
Nú var ég orðin öreigi. Þá
kom hjálpin þegar mest reið á.
Eg var spurð hvort ég gæti ekki
farið að kenna danz.
hann sendur til Danmerkur, og
aftur varð hann að leggja á
flótta, en svo var hann tekinn
höndum. Við 'gátum skrifazt á,
og þegar minst varði stóð hann
frammi fyrir mér. Það varð
fagnaðarfundur.
Tengdasonurinn slrauk
Stuttu seinna kom dóttir mín,
ásamt manni sínum, frá Hann-
over. Höfðu þau flúið þangað og
sezt að á heimili foreldra hans,
ásamt börnum sínum, 6 ára
gömlum dreng og 5 ára dóttur.
Tengdasonur minn var í her-
deild sem kennd var við Speer.
Þegar hann sá sér færi, fleygði
hann einkennisbúningnum og
náði í borgaralegan fatnað, “stal”
óskilahesti, fann einnig vagn í
óskilum, og ók til þorps nokkurs,
þar sem hann vissi að kona hans
og börn voru. Síðan hófu þau
langferð, sem stóð í marga daga
og nætur, en svo urðu börnin að
leggjast í spítala, vegna þess að
þau veiktust af skarlatssótt. En
nú voru þau öll komin til mín,
heil heilsu. Þau höfðu ferðazt
með ýmsum vörubílum, unz þau
náðu til Galberlah, en heimilis-
fahg mitt höfðu þau fengið að
vita hjá foreldrum tengda-
sonar míns.
Allir vilja sjá fram í límann
Mágur minn hafði verið í
heimavarnarliðinu, og hafði
hann flúið undan Rússum og
náði einnig fundi okkar eftir
mörgum krókaleiðum. En systir
mín og lítil dóttir hennar höfðu
flúið með mér frá Swinemunde.
Auk þess sjötíu og fimm ára
gamall frændi minn og sjötug
frænka.
Frænka mín, sem áður hafði
unað við auð og allsnægtir lagði
fyrir sig að leggja sþil, til þess
að vinna sér fyrir brýnustu
þörfum. Það, sem hún sagði,
ganga eftir, og varð hún brátt
svo víðfræg fyrir þetta, að kon-
ur og ungar stúlkur þyrptust að
Ungviðið langaði til að dansa
Ungu stúlkurnar höfðu ekki
fengið að stíga dansspor árum
saman. Og refsing hafði legið við,
ef út af var brugðið. Ungir menn
komu úr fangelsum, og eitt
kvöld var það, að 250 báðu um
kennslu, er*ég var stödd í þorpi
nokkru, og varð ég að skipta þess
um hóp í fjóra hluta og komu
tveir flokkar á hvert kvöld. Eg
kenndi eldri og yngri samkvæm-
isdansa, vals, foxtrot og tangó og
náði í grammofón og plötur. —
Eftir hina fyrri heimsstyrjöld
hófst mikil dansöld eða dansæði
og svo var nú.
Systurdóttir mín og sonur
minn aðstoðuðu mig við kennsl-
una. Sonur minn hafði ekkert
frétt af konu sinni og dætrum
þeirra, tveggja og fjögra ára
göiplum. Þær höfðu orðið eftir
í þeim landshluta sem fallið
hafði í hendur Pólverja. Svo
sem vænta mátti var honum
ekki rótt. En þó urðum við að
láta sem ekkert væri, og reyna
að annast störf okkar af alúð. Við
ókum á hestvögnum milli þorp-
anna og sultum hálfu hungri. —
Peninga höfðum við nóga, en
bændurnir voru tregir að láta
matvæli, þó að hátt verð væri í
boði, því að þeir óttuðust að
flóttamannahóparnir mundu éta
þá út á gaddinn.
Oft hvíslaði ég í eyru nem-
enda minna: “Það hæfir ekki, að
þið látið danskennarann ykkar
svelta. Það skyldi þó ekki vera,
að þið ættuð kálhöfuð, rófur eða
hveitilúku í súpu? Eða innan úr
svíni? Leyfið mér að minnsta
kosti hirða dauða hænu, því nú
falla þær hrönnum saman úr
Bálurinn hraktisl í 8 daga á
siglingaleiðum, mætti sex skip-
um en ekkert sinnli neyðar-
merkjum.
Um þrjú leytið í gær steig á-
höfnin . af vélbátnum Björgu
frá Djúpavogi á land hér í
Reykjavík. Eins og kunnugt er,
var Björg talin hafa farizt og
með henni áhöfnin, fjórir menn.
En svo vel tókst til, að þýzkur
togari bjargaði mönnunum í
fyrradag, er þeir voru búnir að
hrekjast á bátnum í átta sólar-
hringa.
í gær átti tíðindamaður Vísis
tal við Ásgeir Guðmundsson, en
hann var háseti á Björgu. — Er
frásögn hans á þessa leíð:
Fara í róður
Að kvöldi annars jóladags
rérum við á Björgu frá Djúpa-
vogi, sagði Ásgeir. Rérum við að
svokölluðum Hvítingum, sem
eru skammt austan við Lónssjó.
Þegar við komum þangað, lögð-
um við línu okkar og biðum svo
átekta til morguns. — Nokkurt
frost var um nóttina og sótti þá
talsverð ísing á bátinn. Um
morguninn herti frostið og höfð-
um við þá nóg að gera við að
berja ísinguna af bátnum. Við
reyndum að draga línuna, en
það gekk illa, bæði vegna þess
að nokkur stormur var kominn,
svo og að erfitt var um vik vegna
kuldans. Að lokum fór það svo
að við ákváðum að yfirgefa línu
og halda heimleiðis.
Sjór kemst í olíugeyminn
Er við höfðum siglt í áttina til
lands í um það bil hálfa aðra
klukkustund, bilaði vélin í þátn-
um. Orsök bilunarinnar var sú,
að leki hafði komið að olíugeym-
inum og sjór komizt í hann. —
Þetta var laugardaginn 27. des.
kl. 6—7 e.h. Sökum þess að tal-
stöðin í bátnum var mjög léleg,
eða ónýt, gátum við ekki haft
samband við land og beðið um
aðstoð.
Skammt til skerjanna
Rak okkur nú fyrir vindi og
sjó all-langt suður fyrir Papey,
þétt með Selskerjum. Munaði
aðeins nokkrum metrum, að við
lentum í brimgarðinum, en
mikið brim var á skerjunum. —
Gátum við rétt smogið meðfram
þeim með að nota seglin. Lægði
nú veðrið nokkuð og gátum við
lagzt við akkeri 'skammt frá
Papey. Um nóttina sáum við
skip all-langt frá okkur. — Það
sigldi með fullum ljósum og gáf-
um við því merki með því að
kynda bál á þilfari bátsins, en
skipverjar munu ekki hafa tek-
ið eftir, eða létu okkur afskipta-
lausa. Síðari hluta nætur tók að
snjóa og þykkna í lofti.
mánudags sáum við til lands. —
Vorum við þá staddir undan
Hornafirði, um það bil 30—40
sjómílur frá landi.
Veður batnar
Nú tók veðrið heldur að batna,
og tókum við þá það ráð, að
reyna að sigla til lands. Undum
við" upp segl, en okkur miðaði
heldur lítið. Vorum við imdir
seglum allan mánudag og að-
faranótt þriðjudags, en ferðin
sóttist seint.
t
Urðu kolalausir og
malarlausir
Brátt gengu kolabirgðir okkar
til þurðar og sömuleiðis matur-
inn, að undanteknum þeim fiski
sem við höfðum veitt á laugar-
dagsmorgun. Urðum við að
brjóta innan úr bátnum til þess
að hita lúkarinn og sömuleiðis
til þess að sjóða fiskinn, en við
suðum hann í sjó og borðuðum
hann eintómann. Auk þess
drukkum við sjálfrunnið lýsi.
Vatn höfðum við, en spöruðum
það eins og frekast var unnt, hit-
uðum okkur ekki einu sinni
kaffisopa.
Brotsjóir riðu yíir bátinn
Þrisvar gengu brotsjóir yfir
bátinn. I þeim fyrsta munaði
litlu, að formanninn, Sigurð
Jónsson, og mig tæki út. Héng-
um við á borðstokknum eftir, að
ald^n hafði riðið yfir bátinn og
gátum með herkjubrögðum haf-
ið okkur inn fyrir. Nokkuð brotn
aði báturinn við brotsjóina, sér-
staklega borðstokkurinn.
Heyra í flugvél
Á Þriðjudag var veður orðið
sæmilega gott og heyrðum við
þá í flugvél, en sáum hana ekki,
þar sem skyggni var slæmt. Var
það undir kvöld. Við vorum á-
fram undir seglum og gekk nú
heldur betur en áður. Héldum
við áfram aðfaranótt miðviku-
dagsins og sáum til lands um
morguninn. Vorum við þá undan
Ingólfshöfða.
Sjá skip, en það sigldi
á brott
Undir morguninn sáum við
togara tiltölulega skammt frá
okkur. Við þutum upp til handa
og fóta og gáfum honum merki
með því að kveikja eld á þilfari.
Virtist okkur, sem skipið stefndi
til okkar. En allt í einu slokkn-
uðu öll ljós á skipinu og það
hvarf á brott. — Síðar um morg-
uninn er birta tók, sáum við ann
að skip og álitum að það væri
sama skipið.
Sunnudagurinn
Þegar birti á sunnudag var
skyggni mjög slæmt og gátum
við ekki greint land, ,þar sem
nokkur snjókoma var. Létum við
því fyrirberast þarna við Papey.
Er nokkuð var liðið á daginn
gerði aftaka veður, storm og
stórsjó. Hélzt það ^llan daginn
og aðfaranótt mánudags. Undir
morgun mánudags var veður-
hæðin orðin svo mikil, að bátinn
sleit upp og rak hann til suðurs
eða suðvesturs. Síðari hluta
Þrjú skip að veiðum
Á miðvikudagsmorgun sáum
við þrjá togara að veiðum. Gáf-
um við enn ljósmerki og virtist
okkur einn þeirra taka eftir
okkur. Að minsta kosti gaf hann
okkur merki með ljósum og
sigldi nálægt okkur. En allt í
einu sneri hann við og hélt á
brott frá okkur. Var þetta í birt-
ingu á miðvikudagsmorgun og
var þá töluverður sjógangur.
/ «
Reynt að ná landi
Ákváðum við þá að freista að
ná landi austan við Ingólfshöfða.
(Framh á bls. 71
einhverri umgangsveiki og eru
seldar flóttafólki á 3 mörk”. Eg
fékk tvær hænur sem drepizt
höfðu, tók innan úr þeim og
fleygði því og átum við þær síð-
an, ég og sonur minn, er ég
hafði matreitt þær, og varð ekki
meint af.
Þangað vill klárinn sem hann
er kvaldastur segir máltækið —
og svo var með mig. Mig langaði
mjög til að eignast heimili aft-
ur — og vissi þó að ég gat ekk-
ert eignazt sem því nafni gæti
heitið. Og fjölda mörgum öðrum
fór sem mér. Eg átti kost á að
flytja til Berlínar, því að þar
átti ég hús, sem reyndar var að
mestu ónýtt orðið. Og fyrir það
hafnaði ég þessari atvinnu, náði
heilu og höldnu til Berlínar,
þrátt fyrir það þó að bannaður
væri flutningur fólks milli her-
námssvæðanna. En nú kom það
mér að haldi að ég var ríkis-
borgari annars lands, það sem
áður hafði margsinnis valdið
mér trafala.