Verkamaðurinn - 20.12.1966, Blaðsíða 4

HJALTADALSHEIÐI nefnist einn hinna fornu
fjallvega og raunar alfaraleiða milli Skagafjarð-
ar og Eyjafjarðar. Um heiði þessa er miklum mun
torsóttari og brattari vegur en hinar sem sunnar
liggja yfir sama fjallgarð, Hörgárdalsheiði og
Oxnadalsheiði, en vegna legu sinnar og stefnu var
Hjaltadalsheiðin hentug leið milli kóngsins og
keisarans, þ. e. biskupsstólsins á Hólum og amt-
mannssetursins á Möðruvöllum. Hún tengir sem
sagt saman efstu drög Hörgárdals og Hjaltadals
og er fremur skammt á milli, en brattgengt nokk-
uð, því Myrkárjökull og Hjaltadalsjökull haldast
að heita má í hendur yfir heiðarlægðina að aust-
an og verður þar aldrei farið um auða jörð á
kafla. Þar sem hæst er farið, mun vera um 1000
m yfir sjó, en hnjúkarnir og jökulbungurnar til
beggja handa 200—300 m hærri.
Þar sem Hjaltadalsheiði liggur mitt um mesta
og hæsta fjallaklasa landsins, þarf engan að furða
sjálfan biskupinn munu hafa verið hinn gleðileg-
asti áfangi, sem lögmanni auðnaðist að sjá börn
sín ganga. „Fé fylgir ei altíð heill“, og barnalán
hafði hann ekki. Þegar hér var komið sögu, hafði
hann misst 4 börn sín, þrjú í frumbernsku og Jón
yngra, sem við nám var í Hafnarháskóla og and-
aðist í sept. 1725. Þrjú lifðu eftir, Jón eldri, sem
hér er sagt frá, Hólmfríður, sem varð síðar kona
Bjarna Halldórssonar sýslumanns á Þingeyrum,
og Magnús, er bóndi varð á Efranúpi og víðar.
Jón Vídalín eldri var nál. 25 ára þegar hann
gekk í það heilaga með biskupsdóttur. Hann hafði
áður numið í Hólaskóla, síðan farið til Danmerk-
ur og numið þar lækningar eða „bartskeraiðn“
og unnið í tvö ár við lækningar úti. Síðan innrit-
aðist hann í Hafnarháskóla, en kom heim 1724
og varð þá kennari við Hólaskóla. Þann starfa
hafði hann haft í tvo vetur, þegar hér er komið
sögu hans.
Og enn er sagt að hann kvað við hana:
Fyrir mig ber hún þungan þrótt,
þrifleg menjagerður,
hesturinn kemur heim í nótt
hvað sem um mig verður.
Aðrar heimildir segja, að Jón kvæði þessa vísu
í draumi við konu sína síðar um haustið, og er
það sennilegra, eftir efni hennar. Þá held ég
einnig, að vísan hafi upphaflega verið svona:
Fyrir mig ber hún þungan þrátt,
þrifleg menja gerður,
hesturinn kemur heim í nátt
hvað sem um mig verður.
Verður hún þannig skiljanleg, þar sem Helga
var langt gengin með frumburð þeirra.
Og enn er sagt að Jón Vídalín kvæði þessa al-
„Hialtadals er heiðin níð44
þótt vegferðir um hana séu vænskilegar og veður
válynd í slíkri hæð. Hún gerist nú líka fáfarin
eins og svo margar fjallaleiðirnar gömlu. Saga
hennar er þó bæði löng og ströng, en ódauðleg
og kannski verðug eftirmæli hefur hún hlotið
með vísu séra Jóns skálds Þorlákssonar á Bægisá.
Hann kvað:
Hjaltadals- er -heiðin níð,
hlaðin með ótal lýti.
Fjandinn hefur á fyrri tíð
flutt sig þaðan í víti.
Ekki hefur heyrzt að sá gamli kærði sig um að
flytja aftur búferlum upp á Heiðina, og vissi hann
þó eins og aðrir hverju hann sleppti, en ekki
hvað hann hreppti!
Milli byggða, eða frá Flöguseli, sem var fremsti
bær í Hörgárdal og vestur að Reykjum, efsta bæ
í Hjaltadal, mun vera nál. 20 km leið. Heiðin var
farin á öllum árstímum og ýmist stuðst þarfasta
þjóninn eða farartæki postulanna. Fyrr á tímum
var vegurinn um Hjaltadalsheiði auðkenndur eða
varðaður.
*
HEIMA Á HÓLUM stóð mikið til hinn 7. apríl
1726. Þá var biskupinn Steinn Jónsson, að gifta
Helgu dóttur sína Jóni Pálssyni Vídalín frá Víði-
dalstungu. Margt alþýðu og tiginna manna var á
Hólum þennan dag og þá næstu, í góðum fagn-
aði. Faðir brúðgumans, Páll lögmaður Vídalín,
sótti þangað einnig þótt hann væri þá sjónlítill
orðinn og heilsutæpur. En þessar tengdir við
Nokkrir dáleikar hafa verið byrjaðir með hon-
um og Helgu biskupsdóttur fyrr en brúðkaupið
stóð, því hún ól honum barn aðeins 6 mánuðum
síðar.
*
ÞAÐ MÁ NÆRRI GETA, að svo ættgöfugum
manni sem Jón Vídalín var, hefur fljótt verið
ætlað annað og meira hlutskipti en kennarastaða
á Hólum. Bæði faðir hans og tengdafaðir höfðu
þau bein í nefi á veraldar vísu, að þeim var
treystandi til að tala máli hans við sjálfan kon-
unginn og umboðsmenn hans. Þess var og skammt
að bíða, að vegur hans ykist sem ættir og mægðir
stóðu til.
Sýslumaðurinn í Vaðlaþingi (Eyjafjarðarsýslu)
Hannes Scheving, andaðist 1. maí þetta sama vor.
Með fráfalli hans losnaði álitleg sýsla og Jóni
Pálssyni Vídalín var af Fuhrmann amtmanni
fengið bréf fyrir henni.
Líður svo fram sumarið. En um haustið þarf
Jón að vitja sýslu sinnar og heilsa upp á undir-
sáta sína austan fjalla. Steinn biskup slóst í för
með honum. Meðreiðarsveina hafa þeir og að
sjálfsögðu haft.
Heimildir herma, að þessi ferð legðist strax
illa í Jón og hafi hann kveðið svo við konu sína
þegar hann kvaddi hana á Hólahlaði, en hann
var hagmæltur vel, eins og hann átti kyn til:
Ykkur kveð ég öll í senn,
af því nú verð fara,
hingað kem eg aftur enn
ef mig guð vill spara.
þekktu stöku, þegar þeir tengdafeðgar riðu fram
Hjaltdalinn og upp á Hjaltadalsheiðina:
Far vel Hólar fyrr og síð,
far vel sprund og halur,
far vel Rafta- fögur -hlíð,
far vel Hjaltadalur.
* >
NÚ SEGIR EKKI ANNAÐ af ferðum embættis-
mannanna fyrst um sinn, en að þeir riðu til
Möðruvalla og Munkaþverár. Steinn biskup lauk
erindum sínum fyrr en Jón og hélt aftur vestur á
undan honum. Jón þurfti að þinga á nokkrum
stöðum og „birta Eyfirðingum bréf sitt fyrir
sýslunni“.
Það var ekki fyrr en undir miðjan október-
mánuð, að sýslumaður gat haldið heim til Hóla.
Síðustu nóttina, sem hann dvaldi í sýslu sinni
gisti hann á Möðruvöllum, en lagði fram Hörgár-
dalinn tímanlega daginn eftir, sem var laugar-
dagur, 12. okt. Hann hafði fengið til fylgdar við
sig ungan og atalan mann úr Eyjafirði, Jón son
Þorláks Grímssonar prests í Miklagarði. Jón var
tæplega tvítugur. Þriðji inaðurinn í ferðinni var
13 eða 14 ára unglingur, Hans Þorláksson Londe-
mann, og hafði hann fylgt sýslumanni að vestan.
Þegar þess er gætt, að liðið var langt á haust,
allra veðra von á fjöllum og sýslumaður sjálfur
ókunnugur og óreyndur ferðamaður, var þarna
vissulega teflt á tæpasta vað. Þess er líka getið,
að sýslumaður hafi ætlað sér að fá einhvern vask-
Framh. á bls. 12.
4) Verkamaðurinn
Þriðjudogur, 20. desember 1966.