Vísir - 01.02.1960, Blaðsíða 3

Vísir - 01.02.1960, Blaðsíða 3
VtSlR Mánuda'ginn 1/ febrúar 1560 1 Þ, 10. ilesciuber cr úthlutað tinhverjiun mestu heifhrrsverð- launum heims, Nobels-verð- laununum. FriSarverðlaunun- um er úthlutað í Oslo, en jafn- framt er úthlutað verðlaunum í lífeðlisfræði, efnafræði, læknis- fræði og bókmenntum við sam- skonar athöfn í Stokkhólmi Á báðum stöðum eru stórir hópar ‘ af víðfrægum mönnum viðstaddur og nær þessi athöfn hátindi sínum þegar verðlauna- höfunum er rétt heiðursskjal, dýrmætur heiðurspeningur úr gulli og stór fjárupphæð. Og þar með er hann kominn í hóp frábærra karla og kvenna, sem hafa getið sér svo gott orð í þjónustu mannkynsins, að þau eru verð þess, að taka við þess- um göfugu verðlaunum. Frá því á árinu 1901 hafa 36.263.- 405 s. kr. skipzt á milli 315 Nobelsverðlaunahafa: Það eru 297 karlar, 11 konur og sjö stofnanir. Margir af verðlauna- höfunum hafa strax gefið pen- ingana annað, í styrkjum eða til að styðja rannsóknir. • Herferð, gegn styrjöldmn. . Maðurinn, sem átti upptökin að Nobelsverðlaununum var Svíinn Alfred Nobel. Hann var dálítið stirður og sérlundaður maður, sem vann sér inn mil.l- jónaauð á sprengiefnum. En á bak við hann er sagan um fagra og vitra konu, sém nú er nærri gleymd. í tuttugu ár talaði barónsfrú Bertha von Suttner svo hjartnæmlega og óþreyt- andi til tilfinninga hans og skynsemi að henni tókst ioks að brjótast í gegnum þann múr af kaldlyndi sem hann hafði skapað umhverfis sig. Hún fékk Nobel til að taka þátt í herferð sinni gegn styrjöldum og tók þannig þátt í að blása honum í brjóst þessu mikla verki. ■ Þegar Bei-tha von Suttner hitti Nobel í fyrsta sinn var hún bláfátæk og vansæl greifadótt- ir, sem kom til hans og leitaði sér að stöðu, sem ritari. Fæð- ingarnafn hennar var von Kinsky. Faðir hennar var mar- skálkur í her Franz Josefs — en þó að hann dæi áður en Bertha fæddist og þó að fjöl- skyldan ætti við þröng kjör að búa, var hún uppalin svo að það hæfði þeim draumaheimi, sem höfðingjar Vínarborgar lifðu í á miðri 19. öld. Hún lærði allt það fína, sem tilheyrði sam- kvæmislífinu, var dugleg í mál- | um og ritaði jafnvel nokkur skáldleg leikrit. Síðar ferðaðist hún til Parísar til að læra söng en þegar fjölskylduna skorti alveg peninga árið 1873, hætti hún við það og' hélt heim til | Vínarborgar og þar fékk hún | stöðu, sem kennari fjögurra' dætra von Suttners baróns. Þar hitti hún Arthur, hinn fagra son j barónsins. „Þegar hann kom j inn í stofuna," skrifaði Bertha j síðar, „varð hún í sömu svipanj geislandi björt og hlý“. Úr var rekin úr starfinu. Ævintýri hófst þarna milli þeirra, en það kunni móðir ( Arthurs ekki við. Það var ekki aðeins það að kennslukonan væri eignalaus heldur var hún 7 árum eldri en Arthur sem var 26 ára. Barónsfrúin lagði nú hart að Berthu og loks féllst hin. vansæla unga stúlka á það að fara burt. Barónsfrúnni létti mikið og þar sem hún hafði á- huga fyrir því að fá Berthu sem fyrst burt úr húsinu benti hún henni á auglýsingu í dag- blaði sem hafði fyrirsögnina „Sérstakt". í auglýsingunni stóð: ,,Vel- efnaður og menntaður maður sem kominn er á efri ár, og býr í Parísarborg óskar eftir konu, sem er vel að sér í tungumálum — og er líka roskin — sem rit- ara og til Si standa fyrir heim- ili“. Hún varð undrandi. Bertha skrifaði honum og fékk vingjarnlegt svar frá manni, sem. nefndist Alfred íbúð. Degi síðar bauð hann henni til morgunverðar og á meðan þau mötuðust talaði hann um stjórnmál og listir, um lífið og framtíð mannkyns- ins. jHann komst brátt að því að hún var góður áheyrandi og eftirtektarsamur. Morguninn eftir settist Bertha við vinnu- borð sitt í skrifsofu Alfreds Nobels. Mannvinur í hjarta sínu. Þau kynni, sem Bertha fékk af skotfæraiðnaðinum við það að vera ritari Nobels höfðu mikil áhrif á hana. Hún sá hvemig samstarfsmenn Nobels kynntu sér stjórnmálaþróun allsstaðar í heiminum og sáu verið innlimað í Hveitibrauðsdagar Mingrelin entust í níu ár. Arthur fékk vinnu sem bókari í veggfóðursverksmiðju og Bertha kendi dætrum þarver- andi höfðingja að léika á slag- hörpu og syngja. Lengst af voru þau fátæk eins og kirkjurottur. Stríðið í réttu ljósi. Þegar Rússland árið 1877 sagði Tyrklandi stríð á hendur þyrlaðist Kákasus með. Bertha sá ungu mennina þegar þeir fóru af stað til vígvallanna og hún sá þá koma aftur' með sjúkralestunum. Hún huggaði syrgjandi mæður, hjálpaði til við að búa til sjúkrabindi og Rússland. [ vissi af þvi orðinn vinsæll rit- þeirra i höfundur. Bertha var nú dálítið öfundsjúk við manninn, skrifaði sjálf „rabb“, sem hún sendi blaðinu „Presse" í Vtnarborg og skrifaði undir „B. Oulof“, til þess að setja undir hleypidóma kax-la, sem tíðir voru. Hún fékk strax svar sem lét vel af grein hennar og sendar voru henni 20 florínur í ávísun, Harlantí Manchester: KONAN AÐ BAKI FRIBARVERDLAUNUM NOBELS Nobel. Bertha græddi ekkert á nafninu en barónsfrúin sagði henni að þetta væri vafalaust sami Nobel, sem hefði fundið upp sprengiefnið. Það var þá ákveðið að Bertha ætti að ferð- ast tíl Parísar og tala við Nobel. Þegar þangað var komið brá þeim báðum í brún. Þegar Bertha kom til Gare du Nord sá hún strax að það var ekki „maður kominn á efri ár“ sem stóð þarna og tók á móti henni, heldur 43ja ára gamall maður með dökkt skegg, vingjarnlegur á svip og dálítið feiminn og þunglyndur að sjá. Og hin „roskna kona“ sem Nobel vænti þess að sjá var glæsileg og falleg kona, aðeins 33ja ára, sem hafði smágjörva andlits- drætti og hlýtt bros í stórum, dökkum augum. Hann eyðilagði meltinguna. Alfred Nobel var bæði auðug- ur og frægur (og staðfastur piparsveinn) og hafði sest að í stóru og stásslegu húsi í Pafís- arborg. Þar átti hann við öll hugsanleg þægindi að búa og réð sér meistara í matargerð þó að hann gæti ekki borðað annað en einfal'dasta. mat. Hann hafði nefnilega við tilraunir sínar með- sprengiefni andað að sér'svo miklu af nitroglycer-i Nobel nokkrar línur í snatri, in-gufum, að það hafði eyðilagt þakkaði honum fyrir þann tíma, meltingu hans. Hann »keypti j sem hún hefði unnið fyrir hann sér dýrindis hesta og fékk sér j og bað hann velvirðingar á til- dýrmæt ökutæki, sem hann tæki sínu. Svo veðsetti hún eina skartgripinn, sem hún átti og keypti sér farmiða með um það að vingjai-nlegt við- horf væri til allra hliða, svo að þeir gæti selt sprengiefni til beggja, sem áttu í deilum. Nobel var þó sjálfur ekta barn 19, aldarinnar — sannur mann- vinur innst inni og trúði því statt og stöðugt að þrátt fyrir allt væri hægt að gera mennina vitrari — og beti’i. Hann gaf mikið af peningum til góð- gerðastofnana, en talaði þó hæðilega um þær, og sagði Berthu að eina von mankyns- ins væri sú að það öðlaðist meiri skynsemi. Þegar hann las fyrir kom hann oft með fyndn- ar og spozkar athugasemdir. Þó að hún væri mjög önnum kafin við vinnu sína fyrir Nobel gat hún ekki gleymt Arthur von Suttner. Á hverjum degi fékk hún bréf frá honum og systur hans skrifuðu henni að hann fæi'i mikið einförum og talaði vai'la við nokkurn mann. Hún liraðaði sér til hans. Svo var það dag nokk- urn þegár Nobel var í Stokk- hólmi að setja á stofn nýja sprengiefnaverksmiðju að bréf kom frá Arthur þar sem hann játaði að hann gæti ekki lifað án hennar .... Þá tók Bertha mikla ákvörðun. Hún skrifaði gekk um beina í veitingastöðúm hersins. Þegar hún var lítil telpa í Vínarboi'g hafði styrjöld ætíð staðið henni fyrir hug- skotssjónum sem fjarlægt æv- intýi'i þar sem hetjurnar komu aftur með glampandi heiðurs- peninga fyrir hreysti, og döns- uðu vals í spegilsölum Vínar- borgar. En nú sá hún óhreinind- in og eymdina, sem fylgdi. Hún varð ævareið við þá stjórnmála- menn og' hershöfðingja sem sendu menn út til að deyja, og hún fylltist örvæntingu yfir því hvað hún var sjálf lítils- megnug. En Arthur var fjölhæfur og stríðið veitti honum nýja möguleika. Hann skrifaði létt- um penna fregnir af þessum blóðugu átökum og kom því í blað í Vínarborg. Þegar stríðinu lauk fylgdi hann þessu eftir með því að skrifa um Kákasus og íólkið þar og varð áður en hann Nobel bauð þeim til Parisar. Meðan von Suttners-hjónin bjuggu í Kákasus skrifuðu þau saman sex skáldsögur og urmul af greinum. Þegar þau sneru aftur til Vínarborgar sigrihrós* andi, árið 1885, hafði tíminn mildað foreldra Arthurs svo mikið, að þau létu soninn og tengdadótturina hafa ibúð í slotinu þar sem ástarsaga þeirra hafði hafist svo sorglega fyrir nokkum árum. f millitíð skrifuðust þau á Bertha von Suttner og Alfred Nobel. Nobel gladdist yfir því hvað vel Berthu hafði gengið £ bókmenntalegu tilliti og bauð henni og bónda hennar að heimsækja sig í París. Hann var nú orðinn grái'ri og þung- lyndari, en var fullkominn heim að sækja, sýndi þeim einka- efnarannsóknarstofu sína og sagði þeim frá rannsóknum sínum. Hann fór með þau í þann . bókmenntahóp, sem honuin ; geðjaðist bezt, og þar var talað af glæsimennsku — og yfir- borðslega — um Bismark og líkindin til þess að stríð yrði á næstunni. Bertha varð hneyksl- uð á því að heyra hversu létt- úðlega fólk talaði um vanda* mál, sem báru í sér frækorn dauða og ógæfu. í París heyrði hún líka í fyrsta sinn talað um friðarhreyfingu, sem vann að því að alþjóðleg vandamál væri lögð í gerð. Bertha gekk strax með lífi og sál í þenna félagsskap. Skynsemina vantaði. Nobel hrósaði barónessunni fyrir að hún væri hugsjóna- maður, en hafði samt gaman af hinum ástríðufulla áhuga, sem hún helgaði friðarhugmynd- inni. Hann þekkti miklu betri aðferð til að binda endi á styrj* aldir, sagði hann. „Mér þætti gaman að búa til efixi eða vél, sem hefði svo hræðileg eyði- leggjandi áhrif, að styrjaldir - rh. ft h - notaði þegar hann ók einn úti. Hann heimsótti bókmennta- félög og hafði djugan áhuga j fyrstu hraðlest til Vínarborgar. fyrir skáldskap og nokkuð þung- lyndislegan — hann hafði á- huga á leikritaskáldskap og heimspeki. Kurteis og formfastur tók Nobel á móti sínum höfðinglega ritara og ók henni til gistihúss, Nokki'um vikum síðar létu þau gefa sig saman í lítilli sveitakirkju og strax eftir brúð- kaupið fóru þau burt — til þess að forðast árekstira við foreldra Arthurs. Þau fóru til Ming- relin, sem var lítið furstadæmi þar sem hann hafði leigt henni, í Kákasus og hafði nýlega Nú stendur tíl boða að fara á þrýstilofts-skíðum, og svona líta þau út. Myndin er tekin á vetraríþróttastaðnum Garmisch, þar sem austurríski franileiðandinn er að sýna fclkinu, hvernig eigi að bera sig á þessum þotu-skíðum. Oían á bcim er stál- hylki með þrýstilofti. Skíðamaðurinn spennir sig á skíðin, skrúfar frá hylkinu — og er begar kominn á fulla ferð, og vel það.

x

Vísir

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Vísir
https://timarit.is/publication/54

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.