Vísir - 05.05.1962, Blaðsíða 8

8
VlSIR
Laugardagur 5. maí 1962.
1
Útgefandi Blaðaútgáfan VI'SIR
Ritstjórar: Hersteinn Pálsson. Gunnar G. Schram.
Aðstoðarritstjóri Axel Thorsteinsson.
Fréttastjóri Þorsteinn Ó. Thorarensen
Ritstjórnarskrifstofur Laugavegi 178.
Auglýsingar og afgreiðsla Ingólfsstræti 3.
Áskriftargjald er 45 krónur á mánuði.
í iausasölu 3 kr. eint. — Sími 11660 (5 línur).
Prentsmiðja Vísis. — Edda h.f.
Kaþólskari en páfinn
Margir héldu, að formannaskiptin í Framsóknar-
flokknum táknuðu nokkra stefnubreytingu hjá hon-
um. Það er á allra vitorði, að mikill fjöldi flokksmanna
er sárgramur yfir þeirri takmarkalausu þjónkun við
kommúnista, sem hefir einkennt allt starf og stefnu
flokksins á undanfömum árum eða næstum undan-
farinn áratug. Þessir óánægðu Framsóknarmenn munu
hafa gert sér nokkrar vonir um, að fráför Hermanns
Jónassonar mundi tákna, að flokkurinn mundi reyna
að gerast öllu þjóðlegri í starfi sínu - foringjunum
væri farið að skiljast, að þeir gætu ekki haldið áfram,
að reka erindi Moskvumanna í íslenzkum þjóðmálum.
Nú um mánaðamótin kom það hinsvegar svo
greinilega í ljós, sem verða má, að foringjar Fram-
sóknarflokksins hafa ekkert lært og engu gleymt. Nú
er svo komið, að Tíminn er orðinn rauðari í skoðunum
en sjálfur Þjóðviljinn, og hefir þess þó ekki orðið vart,
að Moskvumálgagnið væri nokkuð að slá af stuðn-
ingi sínum við húsbændurna austur í Kreml. Þann
fyrsta maí þótti ekkert annað koma að gagni hjá Tím-
anum en að hann væri með alrauða forsíðu, og þar
voru prentuð upp helztu slagorð kommúnista í baráttu
þeirra gegn viðreisnarstefnu ríkisstjórnarinnar. En það
var þó ekki nóg, því að jafnskjótt og Tíminn kom út
aftur eftir hátíðisdag verkalýðsins, var hann látinn
birta áróðursræður kommúnista, sem fluttar höfðu
verið á útifundi þeirra á þriðjudaginn.
En Tímanum fannst ekki nóg að gert með þessu.
Hann taldi ekki, að hann hefði fært' kommúnistum
nægar sönnur á vilja sinn til undirgefni og þjónustu,
þótt hann hefði staðið sig vel í sambandi við 1. maí.
Meira varð að koma til, og ekki stóð á, að Tíminn
fyndi tilvalið efni. Hann varð þess áskynja, að Titov,
geimfarinn rússneski, hafði ekki komið við hér á landi
á leiðinni vestur um haf. Blaðið er stórhneykslað á
þessu, en Þjóðviljinn nefndi þetta ekki einu orði. Sann-
leikurinn er vitanlega sá, að flugvél Titovs hefði feng-
ið að lenda hér, ef þess hefði verið óskað — og líklega
vissi Tíminn það.
Það er ósennilegt, að óbreyttir Framsóknarmenn
fagni því, er ritstjórar Tímans gerast kaþólskari en
páfinn, en kommúnistar kunna þeim mun betur að
meta þessa viðleitni.
Hættulegt í kosningum
Ritstjórar Tímans virðast hafa gleymt því, að kosn-
ingar fara fram eftir þrjár vikur, og munu þá ýmsir
hugsa sig um tvisvar, er hefðu ella kosið Framsókn,
að kasta atkvæði sínu á þenna kommúnistalista. En
andstæðingar Framsóknar þakka kærlega fyrir, að
Tíminn skuli hafa óvart komið svo rækilega upp um
hinn sanna anda Framsóknarflokksins.
ÍSLENZKI RÚNA
Um rúnasteininn frá Norður-
setu hefur verið meira skráð og
skrafað en um nokkurn annan
rúnafund fyrr eða síðar. Og
alltaf er hann mönnum ráðgáta.
Mörg hundruð ritgerða, blaða-
greina og bæklinga hafa æxlast
af hans uppruna, skráðar á
mörgum tungumálum, en þó
einna minnst á íslenzku. Það
munar því ekki miklu, þótt enn-
þá einu sinni sé á hann minnst
og það á íslenzku máli af ís-
lendingi, því fslenzk er áletrun-
in á steininum — það verður
aldrei af honum skafið.
Grænland byggðist af íslandi
(Vestfirðingafjórðungi), sem ný-
lenda, á síc ,tu árum 10. aldar,
löngu eftir að heimalandið sjálft
var fullnumið og fullbyggt. Og
það var af allri nauðsyn að
ÍG'rænland byggðist af íslandi.
Þá hafði um nær tvo áratugi
gengið yfir landið fádæma hörk
ur og hallæri, er fornir annálar
nefna: „óöld í heiðni“ Þá gekk
meira hallæri yfir ísland en
nokkru sinni síðar og hefur þó
oft syrt í álinn. Kom þá til mála
í fyllstu alvöru, að minnsta
kosti í sumum landshlutum, að
fækka af fóðrum þurfafólki og
gamalmennum í svipuðu sjón-
armiði og búfé þegar of margt
er á sett.
í RÚSTUM VÖRÐU
Rúnasteinn sá, er hér ræðir
um, fannst í rústum hruninnar
vörðu í 350 metra hæð yfir sjó
á efsta tindi lítillar óbyggilegr-
ar hrjóstureyjar er Kingigtor-
suaq nefnist á máli eskimóa.
Eyja þessi rís upp úr Bafflnsflóa
norðantil, nálægt 73. gráðu
norðurbreiddar, röskum þrem
dönskum mílum (22,3 km.)
norðan við eyna Upernivik í
„óbyggðum” norð-vestur Græn-
lands.
Fyrir 138 árum, sumarið
1824, um mánaðamótin júní og
júlí, um það er ísa var að leysa
af Baffínsflóa, var eskimói nokk
ur, Pelinut að nafni, á húðkeip
sínum þarna á flóanum og var
að svipast um eftir hvalveiða-
skipi, sem hann átti von á að
komið væri á flóann um þetta
leyti árs, með þvi hann var vit-
laus orðinn af tóbaksleysi. Þótti
honum því ráðlegast að lenda
við þessa háu ey og klifra upp á
hana til að hafa betri útsýn yfir
sæinn til að sjá skipið. Hann
lét sig þvl hafa það að kjaga
upp snarbrattar skriðurnar allt
til efstu eggja, sennilega klof-
stuttur og latur líka, en hann
er harður sá sem eftir rekur, ef
tóbak og brennivín er annars-
vegar.
HANN SÉR TVENNT
SAMTÍMIS
Og þ;, sem eskimóinn Pelinut
stóð á efstu gnýpu þessarar
eyar og naut hins ákjósanleg-
asta útsýnis til hafs og lands,
um eyjar og sker, ísrek og
strauma, sló hann tvær flugur
í einu höggi: Leit hið langþráða
hvalveiða - tóbaks - björgunar-
skip í fjarska og fann Kingig-
torsuaq rúnasteininn — fræg-
asta rúnastein veraldarinnar —
við fætur sér.
Steinninn sjálfur er smár, um
10 cm. á lengd og 4 cm. á
breidd, má því fremur kallast
helluflaga en steinn. Á honum
eru þessar rúnalínur (sjá mynd):
Pelinut hirti steininn og hugði
gott til að skipta á honum sem
góðum gjaldeyri fyrir tóbak.
Eskimóinn skellti nú á skeið
að komast sem fyrst í hvalfang-
arann.
Þar falbauð hann steininn til
kaups gegi. tóbaki, en hval-
veiðimenn hlógu bara og hædd-
ust að honum og vildu ekkert
með steininn hafa, eða fyrir
hann gefa — ekki svo mikið
sem eitt tóbaksblað.
Líklega hafa þó hvalveiði-
menn eitthvað liðsinnt eskimó-
anum með tóbak. En Pelinut
varðveitti rúnasteininn og gætti
hans vel og kom honum síðar
á framfæri. Er það honum til
ævarandi sóma.
EINOKUNIN ÞOKAST
NORÐUR
Konunglega danska Græn-
landsstjórnin var um þessar
mundir að færa útibú einokun-
arverzlunar sinnar norður á
bóginn. Og þetta sama sumar
kom með siglingunni þangað
norður danskur trúboði, lautin-
ant Kragh ásamt tóbaki og
brennivíni og annari nauðsynja-
vöru. Stóðst það alveg á end-
um, að um leið og Kragh trú-
boði opnaði munn sinn til að
boða heiðingjum fagnaðarer-
indið, var Pelinut eskimói þang-
að kominn með rúnasteininn, er
hann afhenti trúboðanum gegn
einhverri umbun síðar. Þekkti
Kragh strax, að hér var um nor-
rænar rúnir að ræða, varðveitti
steininn vandlega og fór með
hann til Kaupmannahafnar um
haustið.
Rúnasteinninn fannst. eins og
áður er sagt, sumarið 1824 og
strax næsta sumar er Kragh trú-
boði sendur af dönsku stjórninni
á nýjan leik til Grænlands í
„trúboðs“-erindum. Var hon-
um meðal annars falið að rann-
saka rúnasteinsmálið nánar,
einkum þó fundarstaðinn sjálf-
an og nágrenni hans, þv£ mál-
fræðingurinn mikli Rasmus
Kristján Rask, hafði þá ráðið
aðalefni rúnanna ásamt Finni
Magnússyni, leyndarskjalaverði
konungs, en Finnur var einnig
mikill fræðimaður og rúnakönn-
uður.
RÆTT A NÝ VIÐ PELINUT
Skal hér tilfærð eiginfrásögn
Kraghs trúboða 1 Islenzkri þýð-
ingu:
„Við innsiglinguna til Uperni-
vik 5ta ágúst 1825, eftir að
nokkrir kajakar voru komnir
þangað fram til móts við okkur,
sá ég meðal þeirra eskimóann
Pelinut, sem í fyrra fann rúna-
steininn á Kingigtorsuaqeynni,
sem er í meira en þriggja mílna
fjarlægð norður frá Upernivik.
Finnandi rúnasteinsins, eski-
móinn Pelinut lýsti þessari eyju,
Kingigtorsuaq, á þann veg, að
hún væri nakin og ber, án jarð-
vegs og gróðurs, en mjög brött
og há, svo varla hafa þeir gömlu
norðmenn haft þar aðsetur lengi
Þar efst upp á hæsta kolli eyj-
arinnar eru þrjár hrundar vörð-
ur eða grjótþústir. 1 útjaðri
þeirrar stærstu kvaðst Pelinut
hafa fundið rúnasteininn. — —
Þann 11. ágúst var stillt og
bjart veður, samdi ég þá við
áðurnefndan finnanda rúna-
steinsins, að fylgja mér á fund-
arstaðinn, norður til Kingigtor-
suaq-eyjar. Auk hans leigði ég
þrjá aðra innfædda sem róðrar-
menn þangað norður og kostaði
ferðin mig samtals 3 ríkisdali og
15 skildinga.
„ÍSLENDINGUR“
í FERÐINNI
Klukkan 10 árdegis lögðum
vér af stað. íslendingurinn hr.
Stephensen verzlunarstjóri slóst
með í förina, því hann fýsti
mjög að líta minjar eða vegsum-
mrki eftir sína fornu og horfnu
landa“. — — —
(Ég vil skjóta því hér inn, að
þessi „Islendingur", sem Kragh
trúboði nefnir, hét að fomafni
Claudius Andreas og getur vart
óíslenzkari nöfn. Aðeins Step-
hansens nafnið eitt bendir til að
hann geti hafa verið af íslenzk-
um ættum. Hans er getið við
Grænlandsverzlunna á þessum
árum, er hvergi minnst á ætt
hans eða uppruna, fyrst sem
„assistent" við Ritenbenk 1821
Grein eftir
Jochum Eggertsson
Kveðjan frá Kingigtorsuaq