Vísir - 01.11.1967, Blaðsíða 5

Vísir - 01.11.1967, Blaðsíða 5
V1SIR. Miðvikudagur 1. nóvember 1967. 5 H-Listir -Bækur -Menningarmái' Eiríkur Hreinn Finnbogason skrifar bókmenntagagnrýni: ARNÓR SIGURJÓNSSON: ASVERJASAGA HELGAFELL 1967. - 390 BLS. - NAFNASKRA í svetjasaga flaílar um eina af merkustu og auðugustu ætt- um landsins á 15. og 16. öld. Ættin átti höfuðbói að Ási' i Kelduhverfi og hefnr af ættfræð ingum verið nefnd Langsætt, en höf. hafnar því nafni og telur skorta rök fyrir því, að for- faöir ættarinnar hafi verið Jón nokkur langur, sem talað er um í heimildum, og velur i staðinn nafnið Ásverjaætt. Ás í Kelduhverfi var, þegar sagan gerist, eitt af mestu höf- uðbólum landsins. Nú er hann sjaldan nefndur, en þeim mun oftar minnzt á Ásbyrgi, Hljóða- kletta, Hóimatungur og Detti- foss, og eru aflir þessir staðir í landareign Áss, sem auk þess á land allt norður að hafi. Sést af því, að þama er ekki um neitt smábýli að tala. Nú er ■mest þetta landrými gróðurlitl- ar auðnir, og hefur Jökulsá séð fyrir því. Einar Benediktsson dreymdi um að hún græddi það upp að nýju. Má vera að sá draumur eigi eftir að rætast. Ásverjasaga hefst á Finnboga Jónssyni hinum gamla, sem bjó að Ási um og eftir 1400. Hann var auðugur að löndum og böm um. Dóttir hans Þómnn fylgdi séra Jóni Pálssyni. sem nefnd- ur hefur verið Maríuskáld. Hann var einn af voldugustu klerkum landsins á sinni tíð og átti í deilum við biskupa eink- um Jón Vilhjáknsson hinn enska. Sonur Jóns Pálssonar og Þórunnar var Finnbogi lögmað- ur norðan og vestan fram yfir 1500. Hann bjó afla sína tíð í Ási, kunnur fjárafla og veraldar hyggjumaður, og var af sumum nefndur hinn Maríulausi. Jók harm auð sinn og bama sinna í hvívetna með mægðum og öðru sýsll og þótti lögfróður mjög og skarpvitwr. Sonur Finnboga lögmanns var Þorstemn sýslumaður í ReykjahKð, sem var einráður um brennisteinsvinnslu I Þing- eyjarsýshi um sína daga. Syn- ir hans voru Nikulás og Vigfús. Konungur lét þá selja sér brennisteinsnámurnar 1563 gegn mlklum friðindum. Kallar höf. þá síðustu Ásverjana. Meginhluti Ásverjasögu ger- ist á þeim tímum Islandssög- unnar, sem einna fáskrúöugast- ar heimiidir em um — ef frá era teknar fyrstu aldirnar — og einna minnst hafa verið kann aðir. Heimildimar eru nær ein göngu fombréf, að vísu all- mörg, en fábreytt að efni — eink um dómar, kaupmálar og aðrir samningar. Mikið kemur þar fyr ir af alls konar nöfnum dómenda og votta, sem engin saga fylg- ir. Er mikill vandi við slíkar heimildir að fást. Þar sem efnið er svo fáskrúðugt, verður að nota það út í æsar, og þarf hugkvæmni til, en falla þó hvergi 1 freistni staðlausra full- yrðinga, t. a. m. um mannanöfn o. fl. Úr þessum samtíma heim- ildum hefur höf. Ásverjasögu unnið nær eingöngu, og er eng- inn vafi á því, að haon hefur skilað hér bæði gagniegu og merku verki. Er gagnsemin fyrst og fremst fólgin í því, að hann hefur dregið saman úr Fombréfasafninu það efni, sem fundið verður um sögupersón- ur hans og gert marga hluti . ljósari en þeir voru áður. Hitt væri með ólíkindum, þar sem svo margt getur orkað tví mælis í heimildunum, að hann hitti alltaf á hið rétta í álykt- unum sínum. Mikilsverðast er, að hann tekur engum eldri skoðunum gagnrýnislaust og ve- fengir, ef honum finnast for- Amór Sigurjónsson sendur bresta. Veitir sannarlega ekki af því í íslenzkri sagn- fræði, bæði að því er varðar þetta tímabil sem og önnur, enda er ósleitileg gagnrýni skil- yrði þess, að einhverju þoki úr stað. Hér mun verða risið upp til andsvara við hinu og þessu, ekki sizt nýjum ættjraeðiskýringum, og myndar bókin þannig um- ræðugrundvöll, sem hefur ekki annað en jákvætt í för með sér. Af ættfræðiskýringum, sem brjóta 1 bág við eldra álit, mætti t. d. nefna það, að höf. færir rök að því, að Brandur Jónsson lögmaður á Hofi á Höfðaströnd hafi verið sonur Jóns Pálssonar, Maríuskálds. Einnig rökstyður hann, að Ingi- björg Pálsdóttir, kona Lofts ríka, hafi ekki getað verið syst ir Jóns Maríuskálds, en því mun hafa verið haldið fram til þessa. Rökin sem hann færir fyrir hinu síðara virðast mér a. m. k. sannfærandi, og er það mikil- vægt atriði. Ættfræði hinnar veraldlegu stéttar á þessum myrku tímum er síður en svo gagnslaus fróðleikur, því að hún skýrir oft bæði hegðun manna og atburði sögunnar. Mjög eru mikilsverðar rann- sóknir og ályktanir höfundar um brennisteinsverzlim Islend- inga og áhrif hennar. Er varla að efa, að þar er hann á réttri leið, en samkvæmt kenningum hans hefur brennisteinninn ver- ið áhrifameiri um gang íslands- mála en almennt hefur verið tal iö. En þó að margt sé sannfær- andi í Ásverjasögu, mætti ef- laust tína fram ýmis tortryggi- leg atriði einnig. Það virðist t. d. einkennilegt, að þegar séra Jón Pálsson er kominn um átt- rætt skv. áliti höfundar um fæð ingarár hans, þá raskar hann Húsavíkurklerki svo á hlaðinu á Grenjaðarstað, að sá síðar nefndi verður frá að hverfa og hefur þó vart verið meira en miðaldra. Hafa einhvem tíma verið töggur í Maríuskáld- inu, ef þetta er satt um aldur- inn, en svo virðist mér þó helzt þurfa að vera, ef skáldið er faðir Brands lögmanns. Vitaskuld hlýtur bók sem þessi að bera merki heimilda sinna. Meginhluti hennar verð- ur um málastapp, kaup og samn inga, en að því er mannlýsingar varðar er óhægt um vik. Enda sinnir höfundur þeim ekki að ráði, ef frá er skilin stutt saga, sem hann skýtur inn, um Jón Maríuskáld og Þórunni konu hans. Er hún helzt til róman- tísk til þess að vera mjög sann færandi. Einnig fáum við nokkra mynd af Finnboga lög- manni, og þó væri ef til vill ekki loku fyrir það skotið, að hægt væri að komast nær þeim manni. Hann fékk orð fyrir lagaklæki og ásælni, en höf. viil leggja meiri áherzlu á aðra eiginleika hans. Eftir þennan mann er til fjöldi dóma, og minnist ég í því sambandi, að Páll Vídalín þóttist einu sinni ná sér niðri á honum í Skýr- ingum sínum við fornyrði lög- bókar. Færði hann rök fyrir því, að Finnbogi hefði vísvitandi lagt ranga merkingu í orðiö gagngjald sjálfum sér í hag, þegar hann gerði kaupmála dótt ur sinnar og Sigurðar Þorleifs- sonar. Segir slikt vissulega nokkra sögu um manninn, ef rétt er. Mannlýsing er og fólg- in í dómi þeim, sem hann kvað upp yfir Torfa syni sínum, og sýnir hún andstæðan þátt í fari hans. Mætti ekki finna fleira frá hendi hans, sem færði okk- ur nær manninum? Höfundurinn lætur prenta í bókarauka þau Maríukvæði sem eignuð hafa verið Jóni Pálssyni. Engar óyggjandi sannanir eru fyrir því, að Jón Pálsson hafi ort neitt þessara kvæða, en sjálf bera þau með sér, að hæp ið er, að þau séu eftir sama skáldið. Virðast þau því naum- ast eiga heima hér í sagnfræði- riti, þar eð enga mapnlýsingu er leyfilegt af þeim að draga, meðan ekki er fullvíst um fað- emið. I því efni mundi t. a. m. eigi skipta litlu hvort Jón Páls- son væri höfundur Maríulykils eða Sankti María, móðir mild, en þessi kvæði eru svo ólík að efni og formi, að þau geta naumast verið eftir sama mann. En hvað sem slíkum smáatr- iðum líður er óhætt að fullyrða, að Ásverjasaga er merkt rit, sem mikill fengur er að fá, og eiga þeir menn, sem framtak hafa og dugnað til að leggja á sig slíka söguritun í tómstund- um sfnum, eigi litlar þakkir skildar. E. H. F. Hialldói Haraldsson skrifar tónlistargagnrýni. Sinfómuhljómsveit Islands: 3. tónleikar JJIjómsveitin hóf tónleika að A þessu sinni á hinum gamal- kunna Oberon-forleik Webers undir stjóm finnska hljómsveit arstjórans, Jussi Jalas. Flutn- ingur verksins kom yfirleitt vel út, svo að tónleikagestir kom- ust strax f konsert-stemningu. Ekki verður sú stemning langlíf, því að í næsta Verki, fiðlukons- ert Sibeliusar, tóku að berast dularfull högg að ofan niður gegnum hinn dýrlega plast- himin. Olli þetta þvi, að bæði tónleikagestir og hljómsveitar- menn tóku að horfa upp í loft, rétt eins og von væri á — eng- inn vissi hverju! Orsök þessara högga var langt í frá dular- full, ósköp raunveruleg og von- andi endurtekur slíkt sig ekki. Truflaði þetta eðlilega áheym alla, þótt sumir hérlendir fari nú orðið að verða því vanir að hlýða á tónleika með undirleik hurðarbanks o. fl. Samt tókst að halda uppi nokkurri athygli, þar sem hér var mjög góöur einleikari á ferð, Ruben Varga frá Bandaríkjunum. Það er furðu legt, hvaða hömlur mannsand- inn getur yfirstigið, þegar óbil- andi viljastyrkur og áhugi er annars vegar. Eins og getið var um í blöðum, missti Varga sjön 11 — 12 ára. Það er vissulega að dáunarvert og uppörvandi að sjá og heyra, hve vel ,einn mað- ur getur yfirstigið slikar höml- ur. Allur leikur hans einkenn- ist af músikalskri innlifun í verkið, „intónasjón“ mjög hrein og örugg. Tök hljömsveitarstjórans nutu sín bezt í „Eldfuglinum" eftir Stravinsky (eða „Eldflaug- \ MURBROT SPRENGINGAR 1 GRÖFTUR VANIR MENN NÝTÆKI TRAKTORSGRÖFUR TRAKTORSPRESSUR LOFTPRESSUR inni“ eins og misritaðist 1 Morg unblaðinu)! Svitu þessa úr upp- runalega verkinu frá 1910, mun Stravinsky hafa gert 1945 — og var hér notuð, að því er mér skilst. Til er enn nýrri og endurbætt útgáfa, sem mér persónulega þykir betri, sérstak lega síðari þátturinn. 1 þeirri útgáfu, sem hér var leikin, er hin áhrifamikla stígandi loka- ' þáttar mjög stutt og snubbött miðað við nýrri útgáfuna. Ým- islegt var hér vel gert, en of langt yrði það upp að telja. Inngangur hefði mátt vera dul- arfyllri (í cellóum og kontra- bössum), synkópan í stefinu í dansi Kasjtsjeis meö meiri á- herzlu, — annars varð þetta nokkuð góður flutningur í heild. Hvernig skyldi heyrðar-mál- inu ganga? I’ þessum greinum var í fyrra oft vikið að hinni slæmu heyrö, sem í Háskóla- bíói er og hvað unnt væri að gera til úrbóta.. Væri' mjög vel þegið og fróðlegt, ef einhver grein yrði fyrir þessu gerð t. d. í rabbgrein efnisskrár. ÁMOKSTUR JÖFNUN LÓOA ■ ■ VÉLALEIGA simonsimonar SÍMI 33544

x

Vísir

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Vísir
https://timarit.is/publication/54

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.