Dagur - 08.04.2000, Blaðsíða 5

LAUGARDAGUR 8. APRÍL 2000 - 21
E NN í NGARLÍFÐ
Walter Benjamin:
fræðimaður
áflótta
Bandaríski listamaðurinn Matthew Barney í kvikmynd sinni Creamaster 4: Benja-
min sá fyrir að kvikmyndir myndu breyta bæði skynjun okkar og afstöðu til mynd-
listar.
Hugsuðurinn Walter
Benjamin hefur af sum-
um verið kallaður faðir
menningarfræðanna.
Hann var þýskur gyð-
ingur, sem átti erfitt
uppdráttar bæði í
Þýskalandi og París á
millistríðsárunum. Hann
lést á flótta yfir Pýrena-
fjöllin árið 1940.
Við sögðum frá því í sfðustu viku
að út væru komnar þrjár bækur í
njjum bókaflokki sem kallast At-
vik. Ein þessara bóka, Listaverk-
ið á límum fjöldajramleiðslu
sinnar, hefur að geyma sam-
nefnda ritgerð þýska hugsuðar-
ins Walters Benjamin auk
tveggja annarra. Benjamin skrif-
aði Listaverkið árið 1936 á með-
an hann bjó í París og hafði
hálfpartinn vonast til að ritgerð-
in myndi vekja athygli, sem
hann þurfti nauðsynlega á að
halda sökum stöðu sinnar sem
flóttamaður í borginni. Ymsir
rithöfundar og fræðimenn Iásu
hana, en viðtökurnar voru
dræmar og höfðu engin jákvæð
eftirköst.
Þegar Benjamin skrifaði Lista-
verkið voru þrjú ár Iiðin frá því
að hann flúði frá Berlín. Þar
fæddist hann árið 1892 og bjó
fram á fullorðinsárin. Benjamin
var gyðingur af millistétt og
hafði, eins og margir mennta-
menn í hans stöðu, ferðast
nokkuð um Evrópu. Hann kom
fyrst til Parísar árið 1913 og féll
strax fyrir borginni. A árum fyrri
heimsstyrjaldarinnar var hann
mest í Munchen og Sviss, en
þegar henni lauk hellti hann sér
af fullum krafti út í að skrifa
doktorsritgerð.
Féll á doktorsprófi
Walter Benjamin dreymdi um að
fá stöðu við háskóla, helst í
Lrankfurt, til að geta stundað
rannsóknir í bókmenntum og fé-
lagsvísindum. Hann lauk við
dokotrsritgerðina árið 1925, en
dómnefndin hafnaði henni. Þar
með voru dyr háskólans honum
endanlega lokaðar og úti um að
hann fengi nokkurn tíma að
stunda þar rannsóknir og
kennslu. Þetta kom sér illa fyrir
þennan áhugasama grúskara,
sem vissi ekkert skemmtilegra
en liggja yfir bókum. Sjálfur var
hann mikill bókasafnari og hefði
getað farið út í viðskipti með
þær þegar hann neyddist til að
gefa framtíðaráform sín upp á
bátinn. En Benjamin gat ekki
hugsað sér versla með bækur og
ákvað að hæta frekar upp lágan
framfærslustyrk f'oreldra sinna
með tekjum af greinaskrilum
fyrir hlöð og af þýðingum.
Benjamin hafði alla tíð mikinn
áhuga á franskri menningu og
bókmenntum, kannski vcgna
þess að hann lét frönsku bók-
menntatímaritin ekki fara eins
mikið í taugarnar á sér og þau
þýsku. Hann hellti sér út í þýð-
ingar eftir áfallið með doktorinn
og átti stóran þátt í því að koma
frönskum nútímabókmenntum á
framfæri í Þýskalandi. Hann
varð fyrstur til að þýða
Giraudoux, Gide og Julien
Green á þýsku, réðst síðan til at-
lögu við Proust og gerði ákveðn-
ar endurbætur á þýðingu Stefan
George á ljóðaflokki Baudelaire,
Fleur de mal.
Fastur án réttinda í París
Walter Benjamin hafði því
ákveðin sambönd í Frakklandi
þegar hann flúði Þýskaland nas-
ismans. En staða hans í fræða-
heiminum var ekkert góð fyrir
og rithöfundarnir voru lítið ákaf-
ari. Þetta var ekki eingöngu fall-
inu að kenna heldur einnig
skapgerð og viðhorfum Benja-
min sjálfs. Hann einfaldlega
vildi lifa og starfa í skjóli nafn-
leyndar og fannst það rétt af sér
sem fræðimanni. Og þar sem
siðferðileg viðhorf hans voru
jafn óhagganleg og hann var víð-
sýnn í fræðunum komu þau
honum í koll.
París Ijórða áratugarins var
full af þýskum gyðingum á flótta
og Benjamin var ekki öðruvísi
en fjöldinn. Hann var á stöðug-
um hrakhólum með húsnæði,
hafði enga fasta vinnu og var
þar af leiðandi með bæði óreglu-
legar og rýrar tekjur. Hann átti
því ekki mikla möguleika þegar
hann reyndi ítrekað að sækja
um franskan ríkisborgararétt.
Sambönd hans við franska rit-
höfunda og fræðimenn, sem
komið höfðu Iöndum hans til
hjálpar, nýttust honum aldrei al-
mennilega. Honum tókst vissu-
lega að fá nokkra þeirra til að
undirrita meðmælahréf með
umsókninni, en það dugði ekki
til. Þeir hefðu getað talað máli
hans á æðstu stöðum, en virtust
ekki sjá ástæðu til þess. Umsókn
Benjamins um ríkisborgararétt
leit illa út og var hafnað.
Bandaríkjamenn voru sömu
skoðunar og neituðu honum um
innflytjendaleyfi. Hann sat fast-
ur.
Misheppnuð flóttatilraun
Á milli þess sem Benjamin
reyndi í örvæntingu að gerast
löglegur íbúi Frakklands, og síð-
ar að komast úr landi, sat hann
löngum stundum í frönsku
Þjóðarbókhlöðunni og grúfði sig
yfir rannsóknir sínar. Hann
hafði áformað að skrifa stóra og
mikla bók um París á 19. öld og
skildi eftir sig mikið safn tilvitn-
ana hana varðandi sem hafa ver-
ið gefnar út. Hann taldi París
19. aldarinnar bera merki ákveð-
innar hnignunar, sem væru
merki mikilla þjóðfélagsbreyt-
inga. Máli sínu til stuðnings
benti hann á allt það smáa í
mannlífinu er hafði tekið breyt-
ingum á tímum nýrrar tækni.
Hann grandskoðaði götulíf, flóa-
markaði og tívolf en hafði sér-
stakan áhuga á Les Passages á
hægri bakkanum, verslunarmið-
stöðvum þess tíma.
Walter Benjamin hélt flóttan-
um áfram til Suður-Frakklands
þegar Þjóðverjar hertóku París í
byrjun árs 1940. Hann fór fyrst
til Marseille, þar sem hann
reyndi í örvæntingu sem minnti
á sjálfsmorðstilraun, að komast
á skip. Þegar það tókst ekki
reyndi hann að komast fótgang-
andi yfir Pýrenafjöllin til Spán-
ar, en varð að gefast upp á miðri
leið. Benjamin var hjartveikur
og þoldi ekki gönguna. Hann
framdi sjálfsmorð skömmu síðar.
MEÓ.
ðð LEIKFELAG «
®^REYKJAVÍKUR_5®
BORGARLEIKHÚSIÐ
ATHUGIÐ BREYTTAN
SÝNINGARTÍMA UM
HELGAR
Stóra svið:
Kysstu mig Kata
Söngleikur eftir Gole
Porter, Sam og Bellu
Spewack.
6. sýn 8/4 kl 19:00
græn kort, uppselt,
7. sýn 13/4 kl 20:00
hvít kort, uppselt,
8. sýn 14/4 kl 19:00
uppselt,
9. sýn 15/4 kl 19:00
uppselt,
sun 16/4 kl 19:00
uppselt,
fim 27/4 kl 20:00,
örfá sæti laus,
fös 28/4 kl 19:00
uppselt,
lau 29/4 kl 19:00
uppselt,
sun 30/4 kl 19:00
örfá sæti laus,
fim 4/5 kl 20:00
nokkur sæti laus.
SALA ER HAFIN í MAÍ
Afaspil
Höf. og leikstj.: Örn
Árnason
Sun 9/4 kl 14:00
örfá sæti laus,
Sun 16/4 kl 14:00
nokkur sæti laus.
Sýningum fer fækkandi
Litla sviðið
Fegurðadrottningin
frá Línakri
eftir Martin McDonagh
Sun 9/4 kl 19:00
nokkur sæti laus
ATH ALLRA SÍÐUSTU
SÝNINGAR
Leitin að
vísbendingu um
vitsmunalíf í
alheiminum
Eftir Jane Wagner
Lau 15/4 kl 19:00
nokkur sæti laus,
Lau 29/4 kl 19:00
ÍSLENSKI
DANSFLOKKURINN
Diaghiev: Goðsagnirnar
eftir Jochen Ulrich
Tónlist eftir Bryars,
Górecki, Vine, Kancheli.
Lifandi tónlist: Gusgus.
Sun 9/4 kl 19:00
Takmarkaður
sýningafjöldi
Miðasalan er opin virka daga frá
kl. 12-18, frá kl. 13
laugardaga og sunnudaga
og fram að
sýningu sýningardaga
Símapantanir virka daga frá kl. 10
Greiðslukortaþjónusta
Sími 568 8000 Fax 568 0383
ÞJÓÐLEIKHÚSIÐ
sími 551-1200
Stóra sviðið kl. 20:00
KOMDU NÆR
- Patrick Marber
12. sýn. í kvöld lau. 8/4
örfá sæti laus.
Síðasta sýning fyrir
páska.
Sýningin er hvorki við
hæfi barna né
viðkvæmra.
GLANNI GLÆPUR í
LATABÆ
- Magnús Scheving og
Sigurður Sigurjónsson.
Sun. 9/4 kl. 14:00 uppselt,
sun. 16/4 kl. 14:00 uppselt
og kl. 17:00 nokkur sæti
laus, sun. 30/4 kl. 14:00
nokkur sæti laus, sun.
7/5 kl. 14:00 örfá sæti
laus.
ABEL SNORKO BÝR
EINN
- Eric-Emmanuel Schmitt
Sun. 9/4 örfá sæti laus,
sun. 30/4.
Takmarkaður
sýningafjöldi.
LANDKRABBINN
- Ragnar Arnalds
7. sýn. lau. 15/4 uppselt,
8. sýn. mið. 26/4 örfá sæti
laus, 9. sýn. fim. 27/4 örfá
sæti laus, 10. sýn. fös.
5/5 nokkur sæti laus,
11. sýn. lau. 6/5 nokkur
sæti laus.
Litla sviðið kl. 20:30:
HÆGAN, ELEKTRA
- Hrafnhildur Hagalín
Guðmundsdóttir
I kvöld lau. 8/4 örfá sæti
laus, lau. 15/4, sun. 16/4.
Smíðaverkstæðið
kl. 20:00
VÉR MORÐINGJAR
- Guðmundur Kamban
( kvöld lau. 8/4, fös. 14/4,
lau. 15/4
USTAKLÚBBUR
LEIKHÚSKJALLARANS
17. apríl kl. 20:30
Gullkistan. í tilefni af 50
ára afmæli Þjóðleikhússins
verður fjallað um leikskáldið
Guðmund Steinsson.
Umsjón hefur Jón Viðar
Jónsson.
Miðasalan er opin
mánud.- þriðjud.
kl. 13-18, miðvikud.-
sunnud. kl. 13-20.
Símapantanir
frá kl. 10 virka daga.
Sími 551-1200.
thorey@theatre.is