Dagblaðið Vísir - DV - 15.11.1984, Blaðsíða 35

DV. FIMMTUD AGUR15. NOVEMBER1984.
35
Tíðarandinn Tíðarandinn Tíðarandinn Tíðarandinn Tiðarandinn
Þorsteinn Hauksson tónskáld. Þorsteinn hefur lagt stund á tölvutónlist, rannsóknir og almennar tón-
smíflar i hljómveri Pompidousafnsins og vifl Stanfordháskólann í Kalifomíu. Svo skemmtilega vill til afl (
kvöld mun Sinfóníuhljómsveit Íslands flytja verk Þorsteins, Ad Astra, samið með aðstofl tölvu, þótt ekkl
geti þafl talist til tölvutónlistar. Ljósm. Rúnar Gunnarsson.
TÖLVUR
OG
TÓNLIST
— eftir Þorstein Hauksson
tónskáld
Baldur Hermannsson skráði
Stærsti kostur tölvutónlistarinnar er
ef til vill sá að hún leysir nýja krafta úr
læðingi, hún veitir tónskáldinu
óhemjumikið frelsi til sköpunar, miklu
meira en hann hefur áður notið. Hann
er til dæmis ekki lengur ofurseldur tak-
mörkunum hljóðfæra og hljóðfæraleik-
ara og þessi staðreynd hefur mikil
áhrif, ekki síst sálræn. Nú þarf tón-
skáld ekki lengur að bíða von úr viti
eftir hljómflutningssölum, hljómsveit-
arstjórum og hljóðfæraleikurum til
þess að heyra verk sitt flutt — skyndi-
lega, fyrir tilstilli hinnar dásamlegu
tölvutækni tuttugustu aldarinnar, nýt-
ur hann þeirrar aðstöðu sem fyrrum
var fríðindi listmálarans, að geta þeg-
ar að verki loknu hlýtt á tónaraðimar
bylgjast um eyrun, hann getur skoðað,
hlustað, gagnrýnt, lagfært og endur-
skapað eftir lyst og þörfum en þarf
ekki að bíða fullur óþols mánuðum og
kannski árum saman eftir því að heyra
verkið óma í lofti.
Já, slíkur er máttur tölvutækninnar
— hún gagnast ekki aðeins visinda-
mönnum, verkfræðingum og kaupa-
héðnum, heldur einnig hinum ötulu
verkamönnum í víngarði tónlistarinn-
ar!
Tölvan býður tónskáldinu upp á
næstum ótakmarkaða hljóðmyndun og
stjórn á hljóðinu og frelsi hans til sköp-
unar er því meira en nokkru sinni
áður.
Tölvan — vinur í raun
Tónlist er röð af hljóðbylgjum eins
og allir vita. Þær eru búnar til meö sér-
stökum áhöldum, svonefndum hljóð-
færum, en nú er tónskáldum nútímans
í lófa lagið að láta tölvurnar reikna út
fýrir sig hvers kyns hljóðbylgjur sem
ekki er hægt að framleiða á hefðbund-
inn máta, og tölvurnar geta einnig séö
til þess að viðeigandi tækjabúnaður
býr til þessar hljóðbylgjur og sendir
þær út í loftið þegar þeirra er óskað.
En tölvan er líka vel til þess fallin að
spara tónskáldinu gífurlega handa-
vinnu við skrásetningu verksins. Ég
held aö fæstir áhugamenn um tónlist
geri sér fulla grein fyrir því, hversu
tímafrekt og blátt áfram leiðinlegt það
er að skrifa hartnær endalausar nótna-
raðir við tónsmíðar, en hjá því verður
þó tæplega komist. En á þessu sviði er
tölvan tónskáldinu vinur í raun! Hún
er honum innan handar á sama hátt og
ritvinnsluforritin eru hjálparhellur
blaðamanna, rithöfunda og annarra
sem hafa sitt viðurværi af því að
skrifa. Hún er reiðubúin að skrá fyrir
hann allar þær nótur sem hann vill
hafa með í verki sínu og hún er allsend-
is ólöt aö útfæra þær hugmyndir sem
húsbóndi hennar felur henni aö rann-
saka. Ekki síst er þetta augljós leið og
næsta sjálfsögð ef menn eru að fikta
við seríalisma, tólftónsmúsík, eða aðra
tónlist sem byggir á strangri aðferða-
fræði.
Ný tækni — nýjar leiðir
Tölvan er tónskáldinu stundum
þægur þjónn, vinnusamur og hlýöinn.
Hann hefur í sjálfu sér engin völd og
sækist ekki eftir völdum, en hann er
ávallt til þénustu reiðubúinn og gerir
hvort tveggja af jafnmikilli alúð: spar-
ar tónskáldinu ómælda handavinnu við
nótnaskriftir, opnar nýjar gáttir fyrir
sköpunargáfuna og útfærir hugmyndir
sem ekki voru viðráðanlegar áður.
Nú eru auövitað til fjölmörg tón-
skáld sem eru fyllilega sæl meö hin
heföbundnu hljóðfæri úr málmi, viði og
húðum — þau æskja sér einskis frekar,
og um það er ekki nema gott eitt aö
segja.
Það verður liklega enginn maður
betra tónskáld af þvi einu aö fá 16—32
bita einkatölvu sér til aðstoðar við yrk-
ingarnar, en tölvan er til þess fallin að
opna honum nýjar leiðir — ekki endi-
lega betri leiðir, en nýjar og hún gerir
honum ef til vill kleift að skoða gamlar
hugmyndir í nýrra og betra ljósi.
Þaö er alkunna að ný tækni verður
oft til þess að greiða götu nýrra hug-
mynda, nýrra viðhorfa, nýrra aöferða
og nýrrar stefnu. Þannig var um elek-
trónisku tónlistina á sinum tima og
þannig verður um tölvutónlistina.
Elektróníska tónlistin opnaði mörg-
um tónskáldum nýja heima, og meðal
annars komst sjálfur Penderecki
þannig að orði að hún hefði haft á hann
mikil áhrif; tónskáldið setur sig ósjálf-
rátt i nýjar stellingar andspænis nýrri
tækni og þannig nýtur hann góðs af
hinni heillandi víxlverkun nýrra og
ferskra aöferöa og svo þeirra sem
hann gjörþekkir af gamalli reynslu.
Forverar tölvutónlistar
Eflaust mun mörgum þykja tölvan
hálfgerð aðskotaskepna i riki tónlistar-
innar og við því er í s jálfu sér ekkert að
segja. I þeim efnum verður hver og
einn að hafa þaö sem honum er hug-
stæðast, en þess er samt vert að geta
að tölvutónlistin á sér ævagamla og
virta fyrirrennara.
Fjölmörg tónskáld fyrri alda leiddu
hugann að þvi hvort unnt væri aö láta
vélar semja tónlist. Ekki smærri menn
en Mozart og Haydn sömdu lítil tón-
verk fyrir sjálfvirkar tónvélar og
klukkuspil, og Haydn fékkst meira að
segja við tilraunastarfsemi sem var í
því fólgin, að fyrst samdi hann ákveð-
inn fjölda frasa, en eins konar teninga-
spil var siöan látið ráða röð frasann^^
Að siðustu skal þess getið, sem ýms-
um lesendum þessarar greinar mun
þykja heldur súrt í brotið að heyra, að
tölvan er vissulega ómetanleg hjálpar-
hella nútímatónskáldum, en hún leysir
ekki skáldiö sjálft af hólmi og leysir
hann þaöan af síöur undan þeirri kvöð
að leggja árum og áratugum saman
hart aö sér við æfingar og þrotlausa
tónlistariðkun.
Æfingin skapar meistarann og
þeirri staðreynd haggar tölvan ekki
þótt henni sé annars ýmislegt til lista
lagt í bókstaflegum skilningi!