Þjóðviljinn - 24.11.1964, Blaðsíða 7

MÓÐVILIINN
Nína Svcinsdóttir í hlutverki Beatrice og Guðmundur Gíslason sem Albert.
Þriðjudagur 24. ndvember 1964
LEIKFÉLAG
FlNT
Kópavogur er samvaxinn
Reykjavík og íbúar hans tengd-
ir höfuðstaðnum á fleiri lund-
ir; en margt er ólíkt með
skyldum og mjög að vonum.
Leiklist í hinum unga athafna-
sama framtíðarbæ mun á svip-
uðu stigi og gerist í hinum
dreifðu byggðum, leikfé^gið
fjölmennt og skipað áhuga-
mönnum einum og á við víta-
verð þrengsli og illar aðstæð-
ur að búa. Gróskan og áhug-
inn leynir sér þó ekki, nýja
ötula leikendur virðist aldrei
skorta, ótrúlega marga fýsir
að reyna krafta sína; það
hefur verið mér ánægja allt
frá upphafi að fylgjast með
starfi þeirra, sjá þá vaxa úr
grasi. Gaman og glens hafa
löngum verið helztu viðfangs-
efni félagsins, og „Fínt fólk”
eða „Vorblær” réttu nafni er
hreinræktaður skopleikur
enskrar ættar, liðlega saminn
farsi og reyndist flestum hlát-
ursleikum vinsælli í London
fyrir sex árum; höfundurinn
I Þjóðviljanum föstudaginn
13. þ.m. var „vísan“ í blað-
inu; „Nú er hlátur nývakinn",
eignuð Jóni á Þingeyrum, en
það er ekki rétt. Höfundur
þessarar vísu hét Guðmundur
Magnússon frá Stóru-Skógum,
fæddur 1810, dáinn 1859, og
vísuna orti hann 1843. Þá var
Jón Ásgeirsson á Þingeyrum
aðeins fimm ára, því hann
var fæddur 1838. Og skal ég
nú gera lftilsháttar grein fyrir
vitneskju minni um tildrög að
vísu þessari. Vorið 1843 bjó
Guðmundur Magnússon f Staf-
holti í Mýrasýslu en þangað
fluttist hann vorið áður, þá
nýkvæntur. I Sólheimatungu,
sem er næsti bær við Staf-
holt utan Norðurár bjó þá Guð-
mundur Eggertsson og fóru
þeir nafnamir saman f kaup-
staðarferð út á Akranes. með
beim fór einnig Björn Ás-
mundsson frá Flóðatanga, þá
unglingur á 16. ári, f. 8. jan.
1828. Er þeir samferðamennirn-
ir höfðu lokið erindum sínum
á Akranesi og héldu heim á
leið, varð Guðmundur Magnús-
son eitthvað síðbúnari hinum,
en náði þeim svo er þeir voru
komnir rétt upp fyrir Skaga,
(en svo var Akranes oft kall-
að í þá daga). Var hann þá
nokkuð hýr af víni, slær á
öxl nafna sfns Guðmundar frá
Sólheimatungu og kveöur vís-
una eins og hún er höfð enn
þann dag f dag:
„Nú er hlátur nývakinn.
nú er grátur tregur,
pú er ég kátur, nafni minn,
nú er ég mátulegur."
Lærði Björn Ásmundsson,
sem síðar var um langt skeið
bóndi og hreppstjóri á Svarf-
hóli í Stafholtstungum, visuna
strax af vörum Guðmundar og
mundi æ siðan. Varð hún svo
landfleyg og enn kunna hana
flestir Islendingar þótt fæstir i
viti hver höfundur hennar var
en hann var fátækur bóndi or
nokkuð vínhneigður, eins o-
margar af vísum hans bor
með sér og hafa þær, sem betur
fer, ekki allar glatazt, því hann
var skáld gott, og gerði marg-
ar fallegar hestavísur.
KOPAVOGS
FÓLK
löngum leikari að atvinnu,
rúmlega fimmtugur að aldri,
Peter Coke gengur f troðnar
slóðir og er þó farsi hans nokk-
uð óvenjulegur, að einu leyti:
þar er mjög sjaldan minnzt á
ástir karls og konu, enda eru
söguhetjurnar roskið fólk eða
hnigið að aldri, glóð hjartans
að mestu brunnin til ösku.
„Átján voru konurnar en
karlinn einn” segir í dansstefi
fornu, hér kynnumst við upp-
gjafaforingja úr hernum í hópi
fjögurra kvenna — þær eru
hin virðulega frú Appleby og
gistivinir hennar, sú fimmta er
hnuplgefin þjónustustúlka ný-
sloppin úr steininum. Allt eru
þetta skýrar, kátlegar og
skemmtilega ólíkar manngerð-
ir, mjög lauslega dregnar eins
og tíðkast í slíkum leikum;
það er snjöllum skopleikurum
þakklátt starf að fyllá út i
eyðurnar og af nógu að taka.
Frá efninu verður ekki skýrt,
enda bjarnargreiði við leik-
gesti. Sómafólk þetta myndar
Það mun hafa verið í kring-
um 1922, eða.fyrr, sem út kom
bók með hestavísum, tekin
samah af Einari Sæmundsen og
þar var fyrrgreind vísa eignuð
Jóni á Þingeyrum. Er amma
mín, Þuríður Jónsdóttir, kona
Björns á Svarfhóli sá það, bað
hún mig að leiðrétta þessa
villu og sagði mér þá hvemig
vísan hefði orðið til, eins og
maður hennar hafði sagt henni
og að framan greinir. önnur
vísa i hinni sömu bók var eftir
Guðmund eignuð „Sunnlend-
ingi“, og er hún svona:
„Mesta gull í myrkri og ám
mjúkt á lúllar grundum.
Einatt sullast eg á Glám
og hálf-fuiiur stundum".
Báðar þessar vísur og marg-
ar fleiri eftir Guðmund Magn-
ússon, kunni gamalt fólk í
Borgarfirði og var ekki í vafa
um höfund þeirra. Margar
Nýlega er komin á bóka-
markaðinn ljósprentuð útgáfa
af Islandskorti Guðbrands
biskups Þorlákssonar, elzta
Islandskorti, sem byggir bein-
línis á íslenzkum heimildum
og gefur skaplega hugmynd
af iögun landsins og strandlín-
um. Eldri íslandskort voru öli
harla ófullkomin og fjarri
sanni, enda byggð á heimild-
um erlendra farmanna eða
beinlínis gerð út f bláinn.
Islandskort Guðbrands bisk-
ups var fyrst prentað árið 1590
i Viðauka, sem hinn kunni
kortagerðarmaður Abraham
Ortelius gerði við landabréfa-
safn sitt, Theatrum orbis ter-
rarum, sem kom fyrst út 1570.
en hafði þá ekki að geyma
þjófafélag öllum að óvörum,
það stelur frá þeim sem eiga
meira en nóg og gefur and-
virðið fátækum. Og viti menn:
litsnautt og fábrotið líf þess
verður allt í einu æsilegt og
fjöri þrungið, hinir kátbroslegu
félagar leika bókstaflega við
hvern sinn fingur. Þetta cr
sagan fræga um Hróa hött bú-
in nútímaklæðum — og ekki
verður góð vísa of oft kveðin.
Sýningin ber greinileg merki
tómstundastarfsins, mörg
fyndnin fellur í grýtta jörð
eins og gerist og gengur, við-
vaningshátturinn dylst að sjálf-
sögðu ekki, en þó er margt já-
kvætt um flutninginn aðsegja
— þetta létta snotra gaman
vakti almenna kátínu, góða að-
sókn þarf ekki að draga f efa.
Allir ganga rösklega að verki
svo ekki sé fastar kveðið að
orði, og hinn ungi leikstjóri
Gísli Alfreðsson tekur yfirleitt
rétta stefnu að mínu viti —
honum er mest í mun að orð
og athafnir komist til skila,
lætuf ’ léikendur sína brýna
röddina og það að marki, ýt-
ir undir leikgleði þeirra og litt
tamið fjör; hér er hressilega
unnið og líf og fjör í tuskun-
um. Leikendurnir eru. misjafn-
lega vanir sviðsljósunum; en
jafnvfgari en að vanda lætur.
Kunnáttu og öryggi skorti
víða, en það ætti að standa til
bóta; og í Kópavogi munu að-
stæður' ærið erfiðar til æfinga.
Sviðsmynd Hafsteins Aust-
manns er smekklega unnin og
allrar æru verð, setustofa
þessi ber að vísu ekki nægi-
legt vitni um forna velmegun
og frægð, en er rúmbetri en
vænta mátti á hinu þrönga
sviði, og ekki hnaut ég um
neitt í þýðingu Óskars Ingi-
marssonar, hún er rituð á lipru
og viðfeldnu máli.
Gestur félagsins er Nína
sérkort af Islandi. Eftir 1590
fylgir Islandskortið öllum út-
gáfum kortasafnsins, sem voru
fjölmargar.
Ekki er vitað, hvenær Guð-
brandur gerði frumdrættina að
korti sínu, en í prentuðu út-
gáfunni segir, að myndamótið
sé gert árið 1585. Kortið er
því eitthvað eldra, gert að
minnsta kosti einu eða tveim-
ur árum fyrr.
I hægra horni kortsins að
neðan tileinkar danski sagna
ritarinn Anders Sörensen Ved
el (Andreas Velleius) kortið
Friðriki Danakonungi II, op
í skrá um höfunda kortanna
er fylgir útgáfu Orteliusar
getur hann þess, að hann hafi
fengið kortið frá Vedel og
Sveinsdóttir, hin þjóðkunna
aldraða leikkona, hún er frú
Appleby, húsmóðir og gest-
gjafi og potturinn og pannan
í öllu saman. Nína hefur mörg-
um komið í gott skap um dag-
ana og getur litið ánægð yfir
farinn veg, ósvikinn áhuga-
leikari, jafnan sjálfri sér lík,
en gædd auðugri og uppruna-
legri skopgáfu. Leikgleði henn-
ar, fjör og glettni eru enn
söm við sig, en minnið tals-
vert tekið að bresta, eftir þess-
ari sýningu að dæma; oft vissi
hún ekki hvað hún átti að
gera og þvi síður að segja, en
var skopleg ásýndum og hnitti-
leg og hressileg á sínum beztu
stundum.
I hinu nýja smásagnasafni
Guðmundareru 14 sögur og eru
heiti þeirra: Drengur á fjalli
Sumar. Gunna, Vordraumur í
garði. Liljan í Sandinum. Frú
Pálína. Hjólið. Baldur freyr.
Skáld á fundi. Fiskurinn mikli.
Lokadagur. Yfir fljótið. Þú ert
maðurinn! Tapað strið.
Safn Guðmundar Daníelsson-
ar ber nafn fyrstu smásögunn-
ar í bókinni.
Bók sína nefnir Árni Óla
hefur líklega talið hann höf-
únd þess. Honum virðist að
minnsta kosti hafa verið ó-
kunnugt um hlutdeild Guð
brands biskups í því Ekk-
kemur til mála, að Vedel sr
'rumhöfundur kortsins eins o'
nafn hans á prentuðu útgái
unni gefur helzt til kynna
Hann brast öll staðkynni á Is
landi til þess að leysa slíki
Guðmundur Gíslason leikur
hershöfðingjann og lætur vissu-
lega að sér kveða, þróttmikill
tómstundaleikari, röddin hrjúf
en sterk með afbrigðum,
snögg upp á lagið
og dálítið viðskotaillur þegar
svo ber undir, en bezti ná-
ungi inn við beinið eins og
hann á að vera. Og þó að útlit
hans og hreyfingar minni ef
til vill frekar á íslenzkan
bónda en enskan herforingia
verður brennandi áhugi hans
á stríðsmennskunni Ijós í með-
förum hans; um mikla kven-
hylli hins kostulega náunga
gegnir öðru máli.
Auður Jónsdóttir hefur líka
allmikið komið við sögu fé-
lagsins, dugmikil, snögg í
„Horft á Reykjavík". Er þetta
fjórða bókin, sem höfundur
ritar um sögu Reykjavíkur,
hinar fyrri eru: Fortíð Reykja-
víkur (1950), Gamla Reykjavík
(1954) og Skuggsjá Reykjavík-
ur (1961). Þessar þrjár bækur
og sú fjórða nýjasta mega all-
ar kallast eitt ritsafn, segir á
kápusíðu nýju bókarinnar, enda
þótt hver um sig beri sitt
heiti. Síðustu bókinni fylgir
nafnaskrá allra bindanna fjög-
verk af hendi með jafngóðum
árangri. Kortið ber ótvírætt
með sér, að um það hafa Is-
'enzkar hendur vélt Samtimn
.agnaritari danskur (Lyschanc)-
'r) segir beinlínis, að íslands-
•ort Orteliusar sé eftir Guð-
Tand. Af öðrum heimildurr
'r vitað, að biskup var ve!
að sér í stjörnufræði og reikn-
aði út hnattstöðu Hóla, að
---------------------- SlÐA 7
hreyfingum, einbeitt og skýr f
svörum. Gervið er gott, túlk-
unin fjörmikil, en kímnin ein-
hvernveginn ekki nógu nota-
leg og smellin.
Lily Guðbjörnsdóttir er al-
ger nýliði að því ég veit bezt
og leikur taugaveiklaðan, móð-
ursjúkan og volaðan einstæð-
ing með furðu blæbrigðaríkum
hætti og af meiri festu og ör-
yggi en vænta má af byrjanda;
útlit og svipbrigði vel við hæfi.
1 annan stað olli Oktavia
Stefánsdóttir nokkrum von-
brigðum, en hún er þjónustan
þjófótta og gerir helzti lítið
úr hlutverki þessu sem raun-
ar - er nokkuð fátæklegt og
ekki nógu kátbroslegt af hendi
skáldsins. Oktavía er braut-
skráð úr skóla Þjóðleikhússins,
hún er skýrmælt og fremur
traust f crðum og athöfnum,
en skortir innlifun og ein-
lægni, verður of lítið úr sum-
um góðum tækifærum; hvar
birtist skuggaleg fortíð stúlk-
unnar, iðrun og ótti við nýja
vist í steininum?
Hólmfríður Þórhallsdóttir
leikur konu sem á tvo hjóna-
skilnaði að baki, gervileg og
aðlaðandi á ýmsa lund, en
ekki nægilega skemmtileg og
kímin, enda lítt vön sviðinu.
Hún er sýnilega of ungleg og
aldursmunur keppinautanna
um hylli herforingjans meiri
en góðu hófi gegnir.
Björn Magnússon hefur áður
vakið athygli fyrir skemmtileg-
an leik, hann er fulltrúi Scot-
land Yard og birtist snöggvast
í lokin, varla nógu myndugur
og jafnvel hálffeiminn, og fer
samt snoturlega með lítið hlut-
verk sem ekki er hægt mikið
úr að gera. Loks
bregður tveim þekktum Kópa-
vogsleikurum, Sigurði Grét-
ari Guðmundssyni og Sigurði
Jóhanne.ssyni aðeins fyrir, og
er þá leikskráin tæmd og ekki
annað eftir en óska Leikfélagi
Kópavogs gengis og þroska á
ókomnum árum. — Á.Hj.
urra, samin af Jóni Gíslasyni
póstfulltrúa.
Hin nýja bók Áma Óla er
nær 400 blaðsíður, en allt er
ritsafn hans um sögu Reykja-
víkur nú orðið milli 30 og 90
arkir og í því samtals rúmlega
hundrað sjálfstæðar frásagnir.
Allmargar myndir eru í bókun-
um.
Af -öðrum nýjum tsafoldar-
bókum má enn geta „Jólaeyj-
unnar“ eftir Einar Guðmunds-
son. Þetta er jólasaga fyrir
böm, gerist um síðustu alda-
mót og segir frá því er eyju
frá heitu löndunum rak á jóla-
nótt að skaftfellskri strönd.
sögn Arngríms lærða, og enn
er til frá hendi biskups kort
af löndunum við norðanvert
Atlanzhaf. Það kann að þykja
undarlegt, að Arngrímur getur
þess hvergi, að biskup hafi
gert Islandskort, en vel mætti
geta sér til, að Hólamenn hafi
ekki verið allshugar hrifnir af
kortinu eins og það varð að
lokurn og kosið að láta hlut
biskups í því liggja í láginni.
Vafalítið hafa þeir Vedel og
Ortelius, annarhvor eða báðir,
gert ýmsar breytingar á frum-
riti biskups.
Ekki er vitað. hvemig kort-
ið barst til Danmerkur og I
hendur Vedels. Hann hafði um
þær mundir á prjónunum sögu
Danaveldis, sem raunar kom
aldrei út. Slíkum ritum fylgdu
bá stundum uppdrættir af
löndum þeim, sem um var
fiallað. Ekki er ólíklegt, að
Vedel hafi viljað láta Islands-
kort fylgja sögu sinni og því
'núið sér til Guðbrands bisk-
'ips, sem hefur vikizt vel við
•^álaleitan hans og sent hon-
"m kort sitt, en Vedel teikn-
Framhald á 9 síðu.
eftir PETER COKE
Leikstjóri: Gísli Alfreðsson
Hver orti „Nú er
hlátur nývakinn"?
Framhald á 5. siðu
íslandskort Guð
brands biskups
Smásagnasafn eftir Guöm.
Dan. og ný bók frá Árna Óla
B ísafold hefur sent frá sér nokkrar nýjar bækur eft-
ir innlenda höfunda, m.a smásagnasafn eftir Guðmund
Daníelsson og nýja sagnaþætti úr Reykjavík eftir Árna
Óla.