Þjóðviljinn - 16.12.1970, Blaðsíða 6

0 SlÐA — ÞJÓÐVILJINN — Miðvifcuriiaguir 16. diesiamibar 1970.
Minning Áskels Snorrasonar
og Guðrúnar Kristjánsdóttur
Áskell Snorrason er látinn.
Með hanum er fallinn í valinn
persónuleiki að hámennt og
hetjulund, einstæður meðal is-
lenzkra sóisíalista. Hjó honum
tvinnast saiman hámenning ail-
þýðu í félagsmálum, — músík-
mennt Evrópu, sígild og bezt —
og hugsjónalegur baráttuþrótt-
ur sóisíalismans.
Ásfcell var fæddur 5. dcsem-
ber 1888 að Öndólfsstöðum í
Reykjadal í Suður-ínngeyjar-
sýslu. ForeJdrar hans voru
Snorri Jónsson, bróðir Bene-
difcts á Auðnum, og kona hans
Aðafltojörg Jónasdóttir. Snorri
var einn aif brautryðjendunum
í þeirri stórmerku félags-
hreyfingu, sem þingeyskir bænd-
ur hrinda af stað á síðustu
áratugum 19. aldarinnar, og
nær efcfci aðeins til Kaupfélags-
ins og Þjóðliðsins, hé'dur og til
Huldufélagsins (Ó. S. & F.) og
Bófcasafns Þingeyinga. Var
Snoriri einn af ,,huldumönnun-
um“, einn af þeim tuttugu leyni-
félögum, er voru innsti hringur
þessarar róttæku félagshreyfing-
ar. Ritað: hann þær dagbækur,
sem eru ein bezta heimild um
innra starf þeirra „huldu-
manna“.
Asfcell hafur því þegar í föð-
urgarði orðið fyrir áhrifum
þeirra róttæfcu félagshreyfinga,
er um hann léku : róttækir siam-
vinnuibændur berjast við kaup-
mannavaldið á Húsavifc, —
Benidifct á Auðnum ryður hugs-
unum og kenningum Krapotk-
ins, He'nry George og Karls
Marx braut að hugum Þingey-
inga — og við bætist svo „föð-
urarfurinn“: Snorri var maður
söngfróður og söngmaður góður,
svo Ijóst er hvaðan Asfceli or
s(*mennt kornin. Sú félagsmennt,
sem gegnsýiði þjóðlífshreyfing-
amar í • Þi ngeyj arsýsí u, var
í eðli sfnu sósíalistísfc. Benedifct
á Auðnum, hirtn raunveiruilegi
hugmyndalfiræðinigur þeirra
„huMiU!manna“, skrifar í bréfi
til annars „huldumanns", Sig-
urðar á Yztaféll: „>að er
ekki til neins fyrir okkur að
neita þvf, að við erum sósíal-
istar“.
Ástoell filyzt rneð fiöður sín-
um að Þverá 1898, en þar bjó
Snorri til æviloka 1928. Áskell
leggur svo stund á tónlistamám
og kennaranám 1909-1912 suður
i Reykjavík, gerdst snemma
fcennari og filytur 1919 til Afc-
uireyrar og tefcur upp söng-
kennslu þar.
Kynni okkar Askels hefjast,
þagar við tókum til við að koma
uipp sterkri. sósíalistísfcri verk-
lýðshreyfiingu á Akureyri 1924.
Ég man enn eftir kvöldinu, þeg-
ar við höífðum rastt samanleng;
um baráttumálin og fræðikenn-
ingar sósíatlismans oghannhafði
saigt mér hug sinn allan um
þau mál og ég sagði við hann
að síðustu: Mifcdð þykir mér
vænt um að hafa nú hdttmann,
sem er jafnvel róttækari sósí-
alisti en ég. — Það kvöM hófst
sú vinátta ofckar á milli, sem
aMirei hefur borið- stougga á í
hart nær hálifa öld.
í þeirri löngu og hörðu bar-
áttu, er nú hófst við íhalds-
þursinn, þröngsýnan og ofstæk-
isMílan, stóð Asfcell ætíð í
fremstu röð, trúr sdnni háleitu
hugsjón og lét aldrei á sér bil-
bug finna á hverju sem gekk.
Og hann og ' fjölskylda hans
fengu vissuflega að kenna á valdi
þess afturhallds, er ríkjum réði.
Áskell kenndi söng í sklóllumi, en
aldrei fékk þessd ágæti tón-
snillingur fast kennslustarf. Það
var ldtið mjög efitir „litnurn" á
þeim tfmum og þótti 'víst ó-
þarfi að „bolsar" sætu í em-
bættum ríkisins. ÁskeHl vann
oft á sumrin í bæjarvinnunni,
eif vinnu var að fá, tófc sór
haka og sfcófilu í hönd, þar sem
tónsprotinn hefði sómt sér bet-
ur írá sarmfélagsins sjónarmiði,
— og man ég enn að eitt sdnn,
er kosningar nálguðust, hafði
hann verið settur aleinn sér að
vinna, svo áihrifiavaMs hans á
aðra menn maetti ekki gæta í
vinnutíma hins opintoera. En oft
var heMur enga vinnu að fiá. Þá
svarf oft að — og bömin voru
fimm heima, — og mun æsfcu-
lýðnum í dag erfitt að átta sig
á þeim fórnum, er þeirri bar-
áttu voru færðar, sem þá var
háð. En ekkert fekk bugað Ás-
kel og þann hugrafcfca hóp er
þá héði baráttuna á Akufeyri.
Héldur ékfcii ofibéldið. Enn stend-
ur fyrir hugsfcotssjónum gam-
alila fiélaga mdnningin um As-
kel á bryggjunni á Tanganum,
þegar vatnsslöngunum frá verk-
KveSja
frá Karlakór Akureyrar
Við andlátstfinegn AskeJs
Snorrasonar tónsfcálds, settiokk-
ur gömllu félaga hans úrKairla-
kór Afcureyrar Mjóða. Minning-
ar koma fram í hugann, hver
af annarri,' frá samverustund-
um okfcar á fyrstu árum Karla-
fcórsins, en Ásfcell var stofn-
andd • kórsins ásamt nokfcrum
áhugasömum ungum mönnum
og var fyrsti söngstjóri hans.
Öslökkvandi áhugi hans og
fómarlund fyrir málefinum
kórsins unnu bug á öllum erf-
iðleifcum. Hann hafði einstaíkt
lag á að laða fram það feg-
ursta og bezta í rödd hvers
einasta manns, sem hann hafði
fengið til að leggja kómumlið.
Framkoma hans öll ednkennd-
ist af svo sérstakri hjartaMýju
og góðviM að sjaldgæft er. Ætíð
stóð okkur heimili hans opiðtil
æfinga eða fiuinda, ef á þunfti
að hailda, og bjó hann þóþröngt
á þeim érum, en þar var jafn-.
an nóg rúm fýrir gesti, og
margar og ógleymaMegar eru
þær stundir, sem við áttum á
heimili þeirra hjóna, Ásfcadsog
frú Guðrúnar Kristjánsdóttur,
en hún er nú látin, aðedns
nokikrum vikium á undanmanni
sfinum. Yfiir því hvildi sénstaik-
ur menningartoiliær, sem ein-
kenndást af listfengi húsnáðenda
í sméu sem stóru. Efitir að Ás-
kelil varð að hætta söngstjóm
af heilsufarsástæðum fylffdlst
hann af áhuga með störfum
kórsins og bar hag hans ætíð
mjög fyrir brjósti. í vi'röinigar-
og þakfclætissfcyni fyrir störf
hains í þágu kórsins var hann
kjörinn hoiðunsifélaigi hans.
Þó Áskell filytt'st til Reyfcja-
vífcur fyrir allmörgum árum,
sditnuðu tengsl okfcar við hann
ekfci að fullu, því að þó efciki
væri um persónulegt samband
að ræða, heyrðum við hann
öðru hvora í útvarpdnu leifca
á kirfcjuargel sín sérkenndlega
fögru tónverfk, en oikkur finnst
þau lýsa öðm fremur góðvild
hans og hjartatolýju Hann á-
vaþn sér virðingu allra, sem
kynntust honum, og er hans
nú sárt safcnað af samferða-
mönnunum, en þó mest afþedm
sem næstir honum stóðu.
Far þú í friði,
friður guðs þig blessi.
Hafðu þökk,
fyrir allt og allt.
faillsbrotlegum togara varbeánt
að verkfallssinnum og striður
vatnsstnaumurinn dundi á
breiðu brjósti Ásfceils, sem stóð
eins og Mettur í haifinu.
En Áskedil barðist ékfcd aðeins
með verkalýðnum cg vann að
því að gera hann sósíalistískan.
Hann reyndi og af fremsta
megni að gæða verMýðshrcyf-
inguna þeirri llst, er hannmat
mest og kunni bezt. Það vakti
aðdáun margra hvemig honum
tóksit að ala upp „Karlafcór
verkamanna" á Akureyri, fá
verkamenn til þess að fóma
frítíma sínum tdl að æfa söng
og veita verMýðsfélagsskapnum
nautn þeirrar listar. Og svo
hafa sagt mér söngfiróðir menn
að Ásfceli hafi tekizt að gera
þennan kór verkamanna, er
mestmegnis unnu úti við alls-
fconar vlnnu, að ednhverjium
fágaðasta kór, sem á Islandi
hefur starfað. Listsmefckur Ás-
kels var þó efciki einskorðaður
við músíkina. Við úrval á ljóð-
um, er lesa skyldi á fundum
og í hófi, gætti hins sama og
um leið hinnar næmu tilfinn-
ingar fyrir giMi þeirrar listar í
baráttunni.
Áskéll Snorrason fékk sem
fleiri að sjá nofckum évöxttoar-
óttu sinnar, er sigrar unnust
jafnt hér helma sem erlendis.
Hann var alla ævi mikill að-
dáandi Sovétþjóðanna, mat ei
síður músík þeirra, ekiki - sízt
Glinka, en þjóðskipul'ag. Það
var honum mifcið faignaðarefn'i
að ferðast til Sovétrífcjanna 1951
og skrlfaði hann þá ferðasögu
í bókarformi.
Aðstaða hans öll breyttist
mifcið á síðari hluta ævinnar
og naut hann þá viðurkenning-
ar mairgra fyrir bæði toaráttu
sína, tónsmíðair og list.
Ásfcell gekk að edga Guðrúnu
Kristjánsdóttur frá Bimings-
stöðum í Ljósavatnsskarði árið
1912. Þau hjón stóðu vel sam-
an 1 ödlu því stríði, er þau háðu.
Guðrún átti við langvaramdi
vanheilsu að stríða, en naut
aðdáunarverðrar umihyggju Ás-
kels fram til hinzta dags. Varð
skammt midM þeirra, Guðrún
andaðist 12. nóv. 1970, en Ás-
kell 4. desemtoer. Þau óttu fimm
böm. Eru tveir synir dánir,
Snorri og Sverrir, en þrjú þcirr.i
á lífi: Davíð, Heimir og Aðal-
björg Ása.
1 Áskeli Snoroasyni kveðjum
við einn heilsteyptasta persónu-
leifca þedroar kynsdóðar sósaal-
ista, er hóf verfcalýðshreyfing-
una til volduigra áhritfla á Is-
landi og gerði þá lífsfcjarabreyt-
ingiu, er genbreytti dagdegu ldfi
alþýðu. Minningin um hann
muh lifa í hjörtum allna féiaga
er þekktu hann, og í sögu þeirr-
ar hreyfingaf, er ihann vann fyr-
ir allt sitt Iíf.
Einar Olgeirsson.
★
Mínir vinir fara f jöld,
feigðin þessa heimtar köld...
(Bólu-Hjálmar).
Það heÆur verið skammt stórra
högiga milldi þetta ár í hópi vina
minna og frænda: Sfcúli á Tjömn,
Aðalbjörg frá StóruvölJum, Pét-
ur í Ánhvammd og nú síðast
með stuttu midlitoili þau hjónin
Guðrún Kristjónsdóttir og Ás-
kéll Snorrason tónsikóM,
ElisabetGuðrún Kristjónsdótt-
ir fæddist 24. ág. 1890. Hún var
döttir hjónanna Kristjóns bónda
frá Bdminigsstöðum í Lljósavatn;
Jónssonar og Guðrúnar Bjaima-
dóttur.
Áskell Snorrason tónsfcáld
fæddist 5. des. 1888 á öndódlfis-
stöðum í Reykjadal Foreldrar
hans voru þau Snorri Jónsson,
bóndd, sem lengsit af bjó áÞverá
í Laxándai Jóatoimssonar og
Aðaltojörg Jónasdóttir hrepip-
sitjóra á Þverá í Reykjáhverfi
Jóhannessonar.
Þau Guðrún og Áskéll gengu
í hjónaband 27. maí 1912. Þedm
varð fimm bama auðið. Snoroi
prentari, sem nú er lótinn,
Sverrir mdlaramoistari, einnig
látinn, Davíð sfcáld og fcennari
búsettur i Kópavogi, Heimir
menntaslkóilafcennairi, búsettur í
Reyfcjavík, og Aðaiibjörg Ása bú-
sett í Englandi. Þetta var fríð-
ur hópur og vel af guði gerður,
enda áttu þau systkinin ekfci
langt að sœkja gáfur sínar og
listfengi, sem var svo áberandi
í fjöiskyldunni.
Ásfcéll Sniorrason stundaði
nám við Unglingaskóilann á
Húsavífc vetui-irm 1906-1907. Það
fullnægði þó á engan hátt þrá
hans til menntunar, því að hug-
ur hans stóð ávallt til læirdóms
og firóðleiksiðkana. Hann var
sílesandl, aflltaf að læra ognot-
aði sér í rifcum mæli Bófcasafn
Suður-Þingeyinga sem þá var
í firemstu röð bókasafina hér á
landi. En bófcavörður þar var
þá Benedikt Jónsson frá Auðn-
um, föðurbróðif Áskéls. Með
starfi sínu við bókasafnið varð
Benedikt sjálifikjörinn toók-
menntaráðunautur sýslunga
sinna og vann miifcið brautryði-
andastarf á því sviði, starf, seim
átti eiftir að marka spor í mcnn-
ingarsögu Þinigeyjarsiýsilu og
hafa álhrif langt útlfyrir
sýs/lumörkin. Það var ekfci lít-
ili: fiengur fyrir ungan fróðle'.ks-
fúsan mann á þeim tímum að
komast í fjársjóði þessa merka
bðfcasafins cg mun Ásfcell hafa
notað sér þá betur en almennt
gerðist. Fór þar saman löngun
til fróðleifcs og frábært mánni
og námshæfiileiikar. Tveimur ár-
um eftir nám sitt á Húsavík
sótti Áskell svo fraimhaldsnám-
skeið fyrir kennara í Reyfcja-
vfk. En bað var fi'eira sem
sótti á en bófcmenntir einar,
því tveimur órum síðar fiór
hann til Reyfcjavíkur og lagði
þar sbund á tónlistamám hiá
Sigfús: Einarssyni og enn síð-
ar, eða veturinn 1923-24 hjá
Kurt Haeser á Akureyri. Þetta
var öll sú fcennsla, sem hann
féfcik í tónlist og héfði þeim
langsfcólaigengnu þótt lítið. En
þótt efcfci væri kositur meiri
sfcólagöngu í þessari grein, sem
stóð honum þó hjarta næst, þá
lagði firændl minn ekfci árar í
bát, því það kunni hann aMrei,
heldur fór honum sem fyrr,
hann menntaði sig sjálfiur. Sjáilfis-
menntunin heiflur lengi verið
bjargvættur fiátæks Islendings,
sem ékfci átti þau efini, sem til
þurfti að opna á gátt námssaiR
vísinda og lista. En svo ifiór að
nafnið Áskéll Snoroason varð
þékikt með þjóðinni, basði kenn-
arinn, söngstjórinn og tón-
skálMið.
Áskéll samdi fjölda sönglaga
og einnig vefk fyrlr hlióðfæri.
Fæst afi því ihefiur verið þrent-
að, en þó komu út etftir hann Þrjú
sönglög órið 1933 og árið efitir
tvö sönglög 1 söngvasaifninu
SamiMjömum, auk einstatora
laga í söngvaritinu Heiml og í
Unga Islandi 1938. Mörg a£ lög-
um Ástoells eru orðdn þekkt og
hafa verið flutt oft og víða.
bæði á tónleitoum og í útvarpi.
Mætti ég aðedns nefna tvö:
Dettifioss, við krvasði Krfstjáns
Fjallaskálds, og Hallgrimur Pét-
ursson, við kvæði Matthíasar
Jochumsisonar. Lögin hans eru
hugljúf tónlist og eiga greiðan
aðgang að hverju tónelsku
hjarta.
Það mun hafia verið árið 1919
sem þau hjónin Guðrún og Ás-
kedll fluttust til Akureyrar, ef
ég veit rétt Þann bæ gistu þau
í fúlla fijóra áratugi. Um starf
oi ævi Ádkels Snoroasonar
munu efalaust aðrir mér íærairi
rnenn sfcrifa. Eg vildi aðeins
með þessum fiátæMegum línum
minum minnast frænda míns
og vinar og hans yndislegu
konu, sem ávallt var mér eins
og bezta móðir.
Þegar ég var hér við iðnnám
í dentíð ungur, óráðinn og
nýfcominn úr fiorefldrahúsum, var
ég næstum daglegur gestur á
heimili þeiroa hjóna. Þar átti
ég það athvarf og þar 'mætti
ég þeirri gestrisnl og hjarta-
Mýju, sem lön-gum hafur vér-
ið mér notadrjúgt veganesti síð-
an. Árum síðar, þegar ég flutti
alfcominn í basdnn og var þá
ékki lengur ednn á fierð, var
þá ekM óðar komdnn stóll t'.l
viðbótar við nægtaborð þessa
fiátæka haimilis. Þaa- viðtökur
gleymast ekM, þó Guðrúnu og
Ásfceli þætti þær s.iálfisaigðari en
allt sjálfisagt. Það er efclki llítils
virði fyrir konu, sem kemur
í nýtt pláss og öllum ókunnug,
að mæta slíku aitlæti, enda var
þar stófnað til viháttu, sem
aldrei bar skugga á síðan.
Þær voru ótaldar ferðdmar
okfcar í Þingvalilastræti 10 og
síðar í Rauðamýri 22, þar sem
Snproi Áskélsson byggð'. sér hús
og fjölsfcyMan bjó sér fagurt
heimili. Guðrún var frábærlega
ilisthög kona. Hún vann mik-
ið að hannyrðum sem vöktu
aithygld, þæðd hér1 í bæ og ann-
arsstaðar fyrir smefcfcvísi hennar
og listahandtoragð. Það var edns
og allt sem sú kona snerb'. á
yrði fagurt, og Mótmin voru
hennar efitirfæti og unaður,
enda gekk henni betur enfilest-
um öðrum konum, sem ég hefii
þékkt, að láta hverskonar gróð-
ur dafina í kringum sig, bæði
úti og inni. Þar spratt jafinan
upp líf og list sem hún drap
fingri. Þau hjónin vom heddur
ekki búin að yrfcja garðdrmsdnn
við nýja húsið í mörg ár, þeg-
ar hann var dæmdur fiegursti
garðurinn á Afcureyri- það sum-
arið. í þennam unaðsredt lögðu
margir leið sína að skoða. Úti
og dnni, allsstaðar sami þoldr-
inn, sem andar á móti komu-
manni.
Eitt er það firá samslMptum
okfcar firænda mínsi. sem mér
er sérstaklega Ijúft að minnast,
en það er firá fyrstu árummín-
um á Afcureyri. Ég var löngum
þaMsætinn á kvöldin á því heim-
ili, enda var þar aldrei dauður
púnktur í samræðunum og
frænd'! óþrjótandi uppspretta
fróðleilks og kemnsllu. Og svovar
það efcki hvað sfzt tónlistin.
Margt fcivöMið músíseruðum við
framyfiir allan skikkanlegan
háttaitfma, og þegar ég svo
loksdns sýndi á mér fiararsnið
var frændi vís til að segja sem
svo: Ég æfila að gamga með
þér svofc.tla stund, veðrið er
sivo faliegt núna
Þær göngufierðir urðu margar
og við éttum þær tvedr einir;
og það er ekki honum að
kenna að ég er ékki betur að
mér í tónfræði, náttúrufiræðd,
stjömufiræðd o.s.£rv., en ég er.
Þessiar fcvöMifierðir dkkarfrænda
eru mér ailtafi jafin nálægar í
enduŒminmdngumnt, nema hvað
mér er ékki alltaf Ijóst, hvort
við gengum efitiir Þingvalla-
straetinu eða Vetrarbrautinni
eða afbur í tímamn allar götur
t=l Mozarts og Bachs og þeirra
kalila.
ÁsfceU Snoroason var fiæddur
toemnari — fræðari. Hamn hélt
fast á skoðunum sínum og n:ð-
urstöðum og það var efcfci á
hvers manns fiæri að etjakappi
við hann í röfcrœðum og halda
Mut sínum fyrir honum, þegar
skoðamaágreiningur kom upp.
Þ6 var hann hverjum manni
prúðari í framikomu og tourteis
svo afi bar En hann gat litoa
verið myndugur og talað cg
unnið edns og só, sem valldið
hafði. Kannsiki toom það ékki
hvað sízt firam í toóirstjóm hans.
Hann stpfinaði Karlalkór Atour-
eyrar um 1930 og stjómaðd
honum í fjölmörg ár. Kórfé-
lagamir voru yfiriedtt erfiðis-
menn sem fiæsiár, e£ þá nökkr-
i.r þedrra höfðu fiengið tilsögn í
músík og skilyrði til slítora iðk-
ana því í lágmarki. Or hiessum
efniviði gat hiann þó umnið svo
vei að því var viðbrugðið, hve
vél æfður og samstillltur kórinn
vacð í höndum hams. Hamn
setbi markið hátt, gafi aldrei
lausan tauminn og var kröfu-
haxöur. Þetta var efctoi adltaf
létt eða leitour einn, en Áslkell
gékto að þessu með sömu ál-
vörunni og nákvæmninmi og
öðru, og ég héld að kórfiélag-
amir hafil stoi'lið, því betur1 sem
á ledð og betri áramgur náðist,
að það verður enginn óibarinn
básfciuip. O'g þeim þótti vænt um
sönigstjóra sdnn og litu upp til
hams og sýndu það enda í verfci.
Áskeil Snoroasom var mitoill
og sérstæður persónule'M. Hann
var einn af þeim sem settu
svip á samtíð sína og Akureyr-
arbær varð fátæfcari efitir en
áður, þegar þau hjónin filuttu
héðan fyrir tæpum áratug. Hér
vann hann sitt ævistarf sem
sönglkennari og kenmari í al-
mennum námsgreinum við
Bamastoóda Akureyrar, og við
Gagnfræðastoóllamn kenndi hamn
einnig söng Auk þess vann
hann afcnenna verkamanna-
vinnu fram á efri ár.
Asfcell skrifaði mikið í blöð
og tímarit um hin margvísleg-
Frá Tónskáldafélagi íslands
1 dag er til moldar borinn
Ástoell Snorrason, tónsfcáld,
Hamn var e:nn afi élztu fié-
lögum Tónstoálldiaifiélagsins og
gegndi margháttuðum störfum í
þágu þess, en vanlheiHsa hamilaði
að nofcfcru þátttöfcu hans siíðari
árin.
Með Ásfceli er genginn sér-
stæður persórauleiki og fuidtrúi
þeirrar kynslóðar, er leituðu
fiegurðar í kyrrlátrj orgeltóMist.
Eftir hann liggja blaatoeiinar
orgéltónsmíðar og söngverk, sem
bera vitni góðum manmi, er
trúð'i á fieigurð í list og mann-
lífiL
Áslkéli kynntist ég fyrst fytrir
nokkrum árum á fundi í Tón-
skáMafélaginu og er mérminn-
isstætt hlýtt viðmót hans og
hógværð.
Aðstandendum votta égmína
inmlegustu samúð.
Jón Ásgoirsson.