Þjóðviljinn - 12.03.1977, Blaðsíða 7

Laugardagur 12. mars 1977 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 7
...sannleikurinn er sá. aö obbinn af öllum
lóöareigendum í gamla bænum hefur engan áhuga
á aö nýta lóöir sinar meir en oröið er....bárujárns-
húsin eru vönduð hús, sem geta enst endalaust
MargréV Mar-
geirsdóttir,
félagsráögjafi:
GOMLU BARU-
JÁRNSHÚSIN
I þeirri umræöu, sem á opin-
berum vettvangi hefur átt sér
stað um hrið varðandi gömul hús,
fortið þeirra og framtið, hafa
komiö fram ýmsar staðhæfingar
um ástand þeirra og eiginleika.
Það er þvi ekki úr vegi að gera
þeim nokkur skil, þvi þó sumar af
þessum staðhæfingum grundvall-
ist á ákveðnu pólitlsku gildismati
— eins og „friðhelgi eignarréttar-
ins”, þá er hitt algengara að um
hreina vanþekkingu sé aö ræöa —
jafnvel þó i hlut eigi mikilvirkir
húsateiknarar.
Ofangreindar staðhæfingar má
draga saman i eina málsgrein:
„Þaö er lltil eftirsjá I gömlu
timburhúsunum — þau eru
óibúðarhæf, óhentug og heilsu-
spillandi og þurfa mikiö og dýrt
viöhald."
Þessi staðhæfing er að öllu leyti
röng af eftirfarandi ástæöum:
Strangt tekið er eftirsjá i öllum
húsum, þvi þau eru verðmæti i
sjálfu sér og geta með réttu viö-
haldi enst nær endalaust. Sam-
félagslega borgar þaö sig aö gera
við og endurbæta gömul hús, þvi
það verður I nær öllum tilfellum
ódýrara en að byggja samsvar-
andinýtt—hús þarf að vera orðið
ótrúlega illa farið til þess að slikt
borgi sig ekki. Þá er ótalinn sá
ávinningur sem þaö er fyrir
borgarmyndina og nánasta um-
hverfi að hús séu endurbyggð og
lagfærö. Einnig verður að hafa I
huga, að gömlu húsin eru löngu
afskrifuð, og þvi allur kostnaður
við aö lagfæra þau nær hrein f jár-
festing.
Það er hrein undantekning ef
timburhús á kjallara og byggð
um eða uppúr aldamótum eru
skemmd af fúa. Vissulega láta
gömul hús á sjá ef þeim er ekki
haldiö eðlilega við — en þaö eru
þau ekki ein um, öll hús þurfa sitt
viðhald og ekki sist seinni tima
steinhús. Raunar má segja, að
gömlu bárujárnshúsin hafi staðist
áratuga viöhaldsleysi meö
ólikindum, þvi þau voru þannig
byggð, aö þau vörðu sig vel gegn
veörum og vindum án alls kyns
þéttiefna, sem nútimahús eru
meira eöaminna háö. Hins vegar
erljóst, aö þegar hús eru orðin 50-
70ára þarf að endurnýja ákveðna
byggingarhluta. Má þar nefna til
dæmis glugga, hitakerfi og raf-
magnskerfi, innréttingar, hrein-
lætistæki ofl. Þörfin á þessu er þó
mismunandi,og um framkvæmdir
fer eftir efnum og ástæðum, en þó
hún væri alls staöar fyrir hendi
nægir það engan veginn til að
dæma húsin ónýt eða heilsuspill-
andi. Hafa má I huga, að nú þegar
eru mörg hverfi, sem ekki hafa
veriö talin til gömlu hverfanna —
svosem Norðurmýrin, Hliðarnar,
Túnin og Teigarnir — og voru
byggð upp úr striöinu, komin á
þann aldur, að viða er þar orðin
brýn þörf fyrir endurbætur, enda
mörg byggö af vanefnum. t þess-
um hverfum er lika viða unniö aö
lagfæringum og endurnýjun
húsa, utan sem innan. Þar er um
að ræða endurbætur á hita- og
rafkerfum til samræmis við nú-
tlmakröfur, viðgerðir á gluggum,
sprungum og þakrennum. Einnig
nýjar eldhúsinnréttingar og skáp-
ar, ný hreinlætistæki o.s.fr. Ekki
dettur þó neinum I hug að dæma
þessi hverfi úr leik og heimta
niðurrif og uppbyggingu. En sjái
sumir ryögaö bárujárn á timbur-
húsi, þá dæma þeir það úr leik þó
ekki sé i þvi fúna flis að finna.
Oft heyrist sú staöhæfing, aö
þétta þurfi gamla bæinn og hefja
þar uppbyggingu, fólk verði aö
geta nýtt verðmætar lóðir sinar.
Nú vill svo til, aö þéttleiki byggö-
ar er hvergi meiri en einmitt i
gömlu hverfunum, og ef einhvers
staðarerilla nýtt landrými, þá er
það fyrst og fremst i nýju ein-
býlishúsahverfunum. EBa þvi
skyldu lóðaeigendur I gamla bæn-
um eiga rétt á að nýta lóöir sinar
meira en borgaryfirvöld sjá sér
fært aö nýta eigin lóöir I út-
hverfunum?
Þar treysta borgaryfirvöld sér
ekki að bjóða 6-8 fjölskyldum að
búa á sömu 600 ferm lóðinni. þó
þau sjá ekkert þvi til fyrirstöðu i
gamla bænum eins og nýleg
dæmi sýna. I nýju hverfunum
væri 600 ferm lóö sæmileg rað-
húsalóð, og skv skipulagslögum
má lóð undir einbýlishús ekki
vera minni en 700 ferm, og komi
fram hjáróma ósk um að fá nú að
hola niöur litilli aukaibúð á slikri
lóð þarf hver nefndin af annarri
að velta þvi fyrir sér.
Sannleikurinn er sá, að obbinn
af öllum lóðareigendum i gamla
bænum hefur engan áhuga á að
nýta lóðir sinar meir en þegar er.
Þegar hins vegar utanaðkomandi
braskarar komast yfir lóðir er
hætta á feröum. Með heimild
samvinnufúsra borgaryfirvalda
um svo og svo mikiö byggingar-
magn upp á vasann, veröur þaö
létt verk að dæma húsið á lóðinni
ónýtt. Þaö borgar sig að sjálf-
sögðu ekki að halda i hús uppá 4-5
miljónir þegar i lóðinni má
býggja 6-8 söluibúðir fyrir 7-10
milj. hverja. Er þaö furöa þó
braskarar og málpipur þeirra úr
liöi húsateiknara útmáli friöhelgi
eingarréttarins?
En hvernig stendur á þeirri
ónáttúru fólks að vilja eignast og
endurbæta þessi gömlu hús? Ein-
faldlega vegna þess, að fólk sér i
gegnum þau falsrök sem málpip-
ur braskaranna bera á borö. Þaö
veit aö þessi hús eru hvorki
óibúöarhæf, heilsuspillandi,
óhentug, né dýr i viðhaldi — held-
ur bjóða þessi hús og umhverfi
þeirra uppá gæði, sem ekki eru
svo auöfundin annars staðar I
borginni. Það sem þetta fólk hef-
ur fyrst og fremst áhyggjur af, er
hvernig verjast á ásókn þeirra,
sem vilja ganga af þessum hverf-
um dauðum með uppbyggingu og
tilheyrandi gróðasöfnun. Þetta
• fólk veit, að gömlu húsin eru ein-
mitt hentug — þeim má mjög
auðveldlega breyta að innan, her-
bergi eru yfirleitt þannig, aö þau
má nota hvort sem er sem stofu,
svefnherbergi, eldhús eöa borð-
stofu — stærð herbergjanna og
lögun bindur ekki notkun þeirra
viö neina sérstaka starfsemi eins
og á sér stað I nýjum húsum. Þau
geta þvi og hafa tekið við marg-
breytilegri notkun gegnum árin.
Gömlu bárujárnshúsin eru
vönduð hús, sem meö réttu og
eðlilegu viðhaldi geta enst enda-
laust — þau eru þvi jafn varanleg
og steinhús. Þau eru hins vegar
að flestu leyti manneskjulegri
sem mannabústaöir en flest
steinhúsa, og þvi er eftirsjá I
þeim öllum.
Minning
Geir Kristjánsson,
Álftageröi Mývatnssveit
F. 8.3. 1905 — D. 3.3. 1977
Geir Kristjánsson.
I dag veröur borinn til moldar i
aö Skútustööum I Mývatnssveit
Geir Kristjánsson bóndi I Alfta-
gerði I sömu sveit.
Geir fæddist að Litlulaugum I
Reykjadal 8. marz 1905. Foreldr-
ar hans voru hjónir. Arnfriöur
Björnsdóttir, ættuð úr Mývatns-
sveit en fædd aö Presthvammi I
Aðaldalog Kristján Þorsteinsson
Arasonar á Fljótsbakka i Reykja-
dal. Þau hófu búskap ung og
snauö og eignuöust sex börn.
Þrátt fyrir ómegö hefðu þau
sennilega komið undir sig fótum
heföi Kristján ekki verið heilsulit-
ill frá unga aldri, og ágerðist
heilsuleysi hans sifellt með aldr-
inum. Þau Arnfriður og
Kristján eignuðust aldrei
eigiö jarönæöi, en bjuggu I hús-
mennsku á hinum og þessum
stöðum, ýmist i Mývatnssveit
eöa Reykjadal (tvö ár i Bárðar-
dal) þar til þau sakir heiisuleysis
Kristjáns og sennilega einnig
vegna húsnæðisskorts, urðu aö
sundra fjölskyldunni, senda sum
börnin i fóstur og búa aðskilin
þar sem hentugleikar og hagur
leyfði. Þá fór Arnfriður með
yngsta barniö, Geir, I Gautlönd I
Mývatnssveit. Reyndar fylgdu
henni þangað fleiri börn hennar
um stundar sakir, — en Geir ólst
þar upp hjá henni og dvaldi þar
nær óslitið þar til hann, áriö 1931,
kvæntist eftirlifandi eiginkonu
sinni Freydisi Sigurðardóttur frá
Arnarvatni, og hóf eigin búskap i
Alftagerði. Þau Geir og Freydis
eignuðust þrjú börn, Asmund til
heimilis I Alftagerði, Málmfriöi
húsfreyju i Reykjavik og Arn-
grim kennara I Mývatnssveit.
A uppvaxtarárum Geirs áttu
menn yfirleitt ekki langur setur á
skólabekk. Svo var og um Geir.
En haustið 1924 hleypti hann
heimdraganum, innritaðist I
járnsmiöanám hjá Jóni
Jónatanssyni járnsmiö á Akur-
eyri og gerði viö hann þriggja ára
námssamning. En á útmánuðum
1925 veiktist hann af brjósthimnu-
bólgu á háu stigi og var lengi
sjúklingur af hennar völdum.
Hann bar I raun menjar hennar
alla ævi. Þar meö var skotið loku
fyrir lengra nám I járnsmiöinni.
En sú kunnátta og leikni, sem
Geir haföi náö i greininni fyrir
veikindin,kom i góðar þarfir, bæði
fyrir hann og fyrir Gautlanda-
heimiliö eins og öll störf hans
önnur þar á bæ. Við, sem nutum
þeirra og samveru við hann á
bernsku- og æskuárum, vorum
siðan tengd honum þakklætis- og
tryggöarböndum, sem mölur og
ryö fá ekki grandað.
Eins og þegar er fram komiö
var Geir sonur fátækra foreldra,
svo fátækra að þau höfðu ekki ráð
á að búa saman. Það var þó ekk-
ert einsdæmi á þessum árum. —
Ég þekkti ekki föður hans, sá
hann aldrei svo ég viti. En móöur
hans, Arnfrlöi, þekkti ég vel. og
rikari konu hef ég enn ekki
kynnzt. Eftir aö Elin dóttir henn-
ar giftist Jóhannesi Sigfinnssyni
bónda á Grimsstöðum i Mývatns-
sveit, var Arnfriður hjá henni en
fluttist til Geirs þegar hann hóf
búskap I Alftagerði og bjó þar það
sem eftir var ævinnar. En hún
var mjög eftirsóttur gestur á bæj-
um i Mývatnssveit og komst
aldrei til að gera vinum sinum
þau skil er þeir vildu. Þegar sást
til ferða hennar að heiman frá
mér.en hún kom oftast gangandi,
var lostið upp fagnaðarópi. Hún
dvaldi þar jafnan talsverðan tlma
með syni sinum, meðan hann var
þar, og bróöur sinum, sem einnig
átti heima þar ábænum.svo og
heimilisfólki öllu, er dáði hana og
þótti nærvera hennar góð og eftir-
sóknarverð. Ekki laöaöi hún okk-
ur krakkana til sin með sælgæti
eða skemmtikröftum. En hún sat
i sæti sinu stillt og rósöm, horfði á
okkur sinum góðu bláu augum, og
tók i nefið úr litlum fáðum látúns-
brúsa með þeirri hæversku og
tign, sem fyllti okkur lotningu
fyrir henni og brúsanum, feg-
urstu tóbakspontu sem ég hef séð.
Stundum sagði hún okkur þulur
og sögur og hún talaöi við okkur
með þeirri kurteisi, sem kemur
að innan og ei af öðrum lærist.
Ég hefgertmér titt um Arnfriöi
móöur Geirs, vegna þess að þau
mæögin voru svo mjög af sama
toga spunninað ég hef engar tvær
manneskjur þekkt jafn líkar.
Sama trausta greindarfarið og
hugarrósemin, sama hæverska
skapfestan og stillingin til orbs og
æðis, sama bliða glettni 1 augum
og brosi og sami lági dillandi
hláturinn sem áreiðanlega hefur
lyft mörgum þungum steini af
hryggum huga. Slikt fólk biður
ekki varanlegan hnekki við áföll.
Það svignar stundarlangt,en rétt-
ir sig viö og gengur upprétt á ný.
Þess er áöur getið, að Geir
keypti þriöjung jarðarinnar
Alftagerði, er hann kvæntist áriö
1931 og bjó þar til dauöadags 3.
marz 1977. Þessi jörð er vel I sveit
sett og henni fylgja nokkur hlunn-
indi I silungsveiði. AB ööru leyti er
hún litt gæf til búskapar, m.a. er
nálega ekkert sumarbeitarland
fyrir sauðfé. Þriöjungur jarðar-
innar gefur þvi ekki svigrúm fyrir
stóra áhöfn. Ég hygg aö Geir hafi
frá upphafi kunnað að sniða henni
hæfilegan stakk og jafnan haft
góðar nytjar af hjörð sinni. Þar
hefur skapferli hans átt sinn hlut
að máli, þvi ekki var heppnin
fylgikona hans við búskapinn. Ég
minnist þess að hann varð oft
fyrir þungum búsifjum, og heimti
m.a. oftast öðrum verr af fjalli.
En aldrei vissi ég til aö hann æðr-
aðist. Hann hefur e.t.v. bognað
innra með sér um stundar sakir
en gekk eftir sem áöur uppréttur
til starfa sinna með þeirri skyldu-
rækni og trúmennsku sem honum
var i blóö borin.
Eins og öllum góðum bændum
þótti Geir vænt um búfénað sinn.
En ég veit að mest unni hann
hestum sinum og hundum. Hann
var hestamaöur af gubs náð. Ég
sé hann fyrir mér leggja á hest'
sinn. Hvernig hlý og rósöm hand-
tökin gældu við hestinn án þess þó
aö gera annaö en þaö, sem at-
höfnin ein gefur tilefni til.
Mér finnst Geir hafa verið
gæfumaöur, þó hagsveiflur hans
risu ekki hátt. Og ég er viss um að
honum hefur einnig fundist það
sjálfum. Hann bjó i samstilltu og
ástriku hjónabandi við sina ágætu
húsfreyju i 46 ár, eignaðist góð og
mannvænleg börn og sinn deildan
verö af veraldargæðum. — Hann
sóttist ekki eftir mannvirðingum
eða vegtyllum en hugði þvl betur
að öllu þvi, sem honum var til trú-
að bæði heima og heiman. — Geir
varð að sjálfsögðu ekki auömaöur
á veraldarvlsu, enda fjarri skapi
hans aö iþyngja sál sinni meö
óþurftar efnishyggju. Hans auöur
var skapferlið, sem ávann honum
traust og hlýhug allra, sem
kynntust honum, ungra sem ald-
inna.
I hugum okkar sem þekktum
hann veröur minningin um hann
jafnframt minning um gott
mannlif og fagurt.
Asgerður Jónsdóttir.