Dagblaðið Vísir - DV - 12.12.2000, Blaðsíða 5

ÞRIÐJUDAGUR 12. DESEMBER 2000
tölvui t«kni og visinda
21
DV
Hitaþolin ensím víöa notuö:
Mikilvæg í gena
rannsóknum
einnig mikið notuö í iönaöi
r-rr^rrr^
riSM
rrfitw-
Jakob Kristjánsson, forstjóri Prokaria, segir að viss gerö hitaþolinna ensíma
sé í raun forsenda nútíma erfðafræðirannsókna þar sem þau eru notuð til aö
búa til eftirlíkingar af DNA-þráðum.
Fyrirtækið
Prokaria ehf.
hefur nú í
nokkur ár unn-
ið að rannsókn-
um á hitaþoln-
um örverum og
meðfram því stundað rannsóknir
á ensimum sem í þeim eru. Að
sögn Jakobs Kristjánssonar, for-
stjóra Pokaria, snýst starfsemin
að mestu leyti um að þróa tækni
til greiningar á genum baktería
sem finnast á háhitasvæðum.
„Við erum með nokkur verk-
efni meðfram því þar sem við
erum að rannsaka ákveðin ensím
úr þessum bakteríum sem nýtast
geta til lyfjagerðar og erfðfræði-
rannsókna."
Rannsóknir Prokaria beinast
aðallega að þróun nýrrar tækni
til að greina erfðaefni hitaþol-
inna örvera. Þetta leiðir af sér
hægt er að segja til um verkun
ensíma örveranna. Þegar þessi
tækni verður fullkomnuð verður
hægt að greina erfðaefni allra
baktería.
Upplýsingum um hverja bakt-
eríugerð verður síðan safnað á
tölvuform. Prokaria framleiðir
svo sýnishorn sem verða send
væntanlegum viðskiptavinum til
prófunar við raunverulegar að-
stæður.
Jakob iýsir því þannig
að DNA-spírallinn, sem
gerður &r úr tveim
þráðum tengdum
saman á DNA-efni, sé
hitaður upp í rúmar 90
gráður þar sem þræð-
irnir losna í sundur og
síðan kældur niður í 70
gráður þar sem ensím-
in taka tíl við að fjðl-
falda DNA-þræðina.
Hundruð milljóna dollar á
ári
Að sögn Jakobs eru viss hitaþol-
in ensím, DNA-fjölföldunarensím,
forsenda þeirra erfðavísindarann-
sókna sem fram fara í heiminum í
dag. „Til þess að geta rannsakaö
erfðaefni þarf að fjölfalda einn
DNA-spíral mörgum sinnum. Þetta
er gert með sérstökum ensímum."
Jakob lýsir því þannig að DNA-
spírallinn, sem gerður er úr tveim
Pvottaefni er meðal þeirra iðnaöarvara sem hitaþolin ensím eru nýtt í þar sem þau brjóta niður óhreinindi.
þráðum tengdum saman á DNA-
efni, sé hitaður upp í rúmar 90
gráður þar sem þræðirnir losna í
sundur og síðan kælt niður í 70
gráður þar sem ensímin taka til við
að fjölfalda DNA-þræðina. Þetta er
gert um þrjátíu sinnum þannig að
margföldunin er 2 í veldinu þrjátiu
sem endar í milljónum til milljarða
DNA-þráða eða nógu miklu þannig
að hægt sé að vinna með þá.
Verðmæti ensíma til fjölfoldunar
erfðaefnis er mjög mikið og segir
Jakob að árlega sé söluvirði þeirra
nokkur hundruð milljóna dollara
þannig að sóknarfæri sé vænlegt á
þann markað.
Notað í kjúklingafóður
Jakob segir að hitaþolin ensím
séu einnig notuð víða í iðnaði. „í
fyrsta lag eru hitaþolin ensím þó
nokkuð notuð í þvottaefni nú til
dags og hafa reyndar verið í nokk-
ur ár. Einnig er farið að nota þau
við gerð dýrafóður, s.s. kjúklinga-
fóður. Með því að bæta ensímum
við er melting fóðursins gerð auö-
veldari fyrir dýrin auk þess sem
það eykur upptöku nauðsynlegra
næringarefna eins og t.d. járns. Það
er líka venja nú til dags að hita fóð-
ur, bæði að sótthreinsa það og líka
til þess að gera það að kögglum
eins og allt dýrafóður er orðið.
Þetta gerir notkun hitaþolinna ens-
fma æskilega."
í lyfjagerð eru einnig notuð hita-
þolin ensim. Jakob segir að það
sama gildi við lyfjagerð og gerð
dýrafóðurs, þ.e. að lyfjablandan er
hituð upp í ákveðið hitastig til þess
að sótthreinsa hana.
Evrópusambandið styrkir
rannsóknir
Rannsóknir á hitaþolnum ensímum
hófust fyrir um 30 árum en verulegar
rannsóknir hófust ekki nema fyrir um
15 árum. Sú staðreynd að þessi ensím
eru orðin jafnmikOvæg iðnaði og raun
ber vitni gerir þau vinsæl til rann-
sókna og er mikið í gangi á þeim vett-
vangi. Meðal annars er Evrópusam-
bandið búið að vera með margs konar
rannsóknarverkefni á hitaþolnum ör-
verum seinustu tíu ár og hefur
Prokaria meðal annars tekið þátt einu
slíku.
Jakob segir að sóknarfærin séu
mörg með hitaþolin ensím og margt
spennandi að gerast á þvi sviði.
Rannsóknir á kannabis í lækningaskyni:
Þarf ekki lengur að reykja það
Hópur vísinda-
manna við Aber-
deen-háskólann í
Skotlandi til-
kynnti í síðustu
viku að þeim
hefði tekist að
þróa aðferð til að framleiða kannabis
í lyfjaformi öðru en inntöku með
reykingum sem væri jafnvel hægt að
koma á markað á Bretlandseyjum eft-
ir u.þ.b. 5-10 ár, ef ekki fyrr.
Meirihluti lækna í Bretlandi hefur
hingað til sett sig upp á móti lögleið-
ingu kannabis sem lyfs vegna þess að
þægilegasta aðferðin við inntöku
þess hefur hingað til verið með reyk-
ingum sem, eins og flestir vita, er
krabbameinsvaldandi og þ.a.l. ekki
til þess fallið að flokkast sem lyf. Nið-
- aðferð þróuð til að framleiða aðrar inntökuaðferðir
Bill Clinton greip inn í þegar íbúar
Kaliforníu samþykktu aö lögleiöa
maríjúana tii notkunar í lækninga-
skyni.
urstöður rannsókna hópsins hafa
hins vegar leitt í Ijós aðferðir þar
sem hægt er að gefa kannabis á úða-
formi eða með sprautu. Prófessor
Roger Pertwee, sem stundað hefur
rannsóknir á kostum kannabis í
lækningaskyni í um 30 ár og stjórn-
aði rannsókninni, segir það nauðsyn-
legt að leyfa kannabis í lækninga-
skyni þar sem fólk noti það nú þegar
gegn sjúkdómum sem hrjá það. Þar á
meðal telur hann að þúsundir sjúk-
linga sem -þjást af MS- sjúkdómnum
fái kannabis í gegnum „svarta mark-
aðinn“. Roger segir: „Ég er sammála
stjórnvöldum um þaö að safna þarf
meiri upplýsingum um efnið. Hins
vegar eru margir að nota kannabis
til að létta á krónískum verkjum sem
það þjáist af en þurfa að kaupa það á
„götunni". Ég vil frekar að fólkið noti
efniö í umsjá læknis."
Reykingaparturinn er aðeins hluti
af því sem vísindamenn reyna að
losna við. Önnur óæskileg áhrif er
víman sem fylgir neyslu kannabis og
flestir sem reykja það sækjast eftir.
Roger og samstarfsmenn hans vinna
nú að því að losna við þann part líka.
Ekki er langt síðan kannabis var
bannað í lækningaskyni í Bretlandi,
eða 1971.
Umræða um að leyfa kannabis í
lækningaskyni hefur farið vaxandi
undanfarin ár og margir læknar og
sérfræðingar hafa lagt blessun sína
yfir notkun þess í því skyni. Ströng
löggjöf og fordómar gagnvart vímu-
efninu hefur hins vegar komið í veg
fyrir að það hafi tekist. Þekktasta
dæmið þetta er líklega þegar íbúar
Kalifomíuríkis í Bandaríkjunum
samþykktu í atkvæðagreiðslu að
leyfa kannabis í lækningaskyni en
bandaríska alríkisstjómin með Bill
„ég-andaði-ekki-að-mér“ Clinton í
broddi fylkingar.
Meirihluti lækna í Bret-
landl hefur hlngað tíl
sett sig upp á móti Iðg»
leiðingu kannabis sem
lyfs vegna þess að
þægllegasta aðferðín
við Inntöku þess hefur
hingað til verið með
reykingum sem, eins
og flestir vita, er
krabbameinsvaldandL.